Вялікая Айчынная вайна: Розніца паміж версіямі

|дата=[[22 чэрвеня]] [[1941]] — [[8 мая|8]]-—[[9 мая]] [[1945]]

[[Выява:Yugoslav Partisans flag 1945.svg|border|22пкс22px]] [[Народна-вызваленчая армія Югаславіі|НВАЮ]] <br />{{сцягафікацыя|Змагарная Францыя}}<br /><small>(з 25 лістапада 1942)</small><br />

<br />[[Выява:Yugoslav Partisans flag 1945.svg|border|22пкс22px]] [[Іосіп Броз Ціта]]

У фінансаваных беларускай дзяржавай гістарычных выданнях тэрмін яшчэ выкарыстоўваецца, іншыя гісторыкі, у тым ліку такія прызнаныя спэцыялістыспецыялісты, такія як [[Юрый Туронак|Юрый Туронак]] і Юрый Грыбоўскі, выкарыстоўваюць больш нэйтральнынейтральны тэрмін "савецка-нямецкая вайна 1941-1945 гадоў".

3 сярэдзiнысярэдзіны 1930-х гг. свет пачаў уцягвацца ў новую вайну. Грамадзянская вайна ў IспанiiIспаніi, агрэсiяагрэсія IталiiIталіi супраць ЭфiопiiЭфіопіi, ЯпонiiЯпоніi супраць КiтаяКітая, далучэнне да ГерманiiГерманіi АўстрыiАўстрыі, затым Мюнхенская змова, у вынiкувыніку якой ЧэхаславакiяЧэхаславакія знiклазнікла з карты Еўропы, - такiятакія трагiчныятрагічныя вехiвехі развязвання другой сусветнай вайны. КалiКалі ў канцы 1938 г. фашысцкая ГерманiяГерманія пачала дыпламатычны наступ на Польшчу, стварыўшы данцыгскiданцыгскі крызiскрызіс i рыхтуючыся да вайны, урад СССР у сакавiкусакавіку 1939 г. пачаў у Маскве перагаворы з прадстаўнiкамiпрадстаўнікамі ўрадаў АнглiiАнгліi i ФранцыiФранцыі аб заключэннiзаключэнні дагавора аб узаемнай дапамозе. Дэлегацыя СССР прапанавала акрамя заключэння пакта аб узаемнай дапамозе аказаць падтрымку ўсiмўсім усходнееўрапейскiмусходнееўрапейскім краiнамкраінам, якiяякія мяжуюць з СССР. ТакiТакі крок стаў бы эфектыўным пачаткам працэсу стварэння сiстэмысістэмы мiжнароднайміжнароднай бяспекiбяспекі ў Еўропе i свеце. Польшча адмовiласяадмовілася ад такой прапановы. Падчас перагавораў ваенных мiсiймісій СССР, АнглiiАнгліi i ФранцыiФранцыі аб арганiзацыiарганізацыі сумеснай абароны супраць агрэсiiагрэсіi ў Еўропе кiраўнiккіраўнік савецкай дэлегацыiдэлегацыі К. Варашылаў 14 жнiўняжніўня 1939 г. пры заключэннiзаключэнні дагавора аб узаемнай дапамозе i ваеннай канвенцыiканвенцыі паставiўпаставіў умову: прапусцiцьпрапусціць савецкiясавецкія войскiвойскі праз польскую тэрыторыю, каб яны маглiмаглі непасрэдна сутыкнуцца з ворагам, калiкалі ён нападзе на Польшчу, або праз румынскую, калiкалі агрэсар нападзе на РумынiюРумынію. Гэта прапанова не была прынята. МiнiстрМіністр замежных спраў Польшчы заявiўзаявіў, што яго ўрад такiтакі дагавор заключаць не збiраеццазбіраецца. Тым часам становiшчастановішча паблiзупаблізу мяжы СССР абвастрылася. 22 сакавiкасакавіка 1939 г. гiтлераўцыгітлераўцы занялiзанялі Клайпедскую вобласць. ЛiтваЛітва заключыла дагавор з ГерманiяйГерманіяй. БылiБылі заключаны дагаворы аб ненападзе ГерманiiГерманіi з ЛiтвойЛітвой i ЭстонiяйЭстоніяй. У летнiялетнія месяцы 1938 i 1939 гг. Чырвонай АрмiiАрміi давялося адбiвацьадбіваць японскую агрэсiюагрэсію ля возера Хасан, ракiракі ХалхiнХалхін-Гол. У такiхтакіх абставiнахабставінах I. СталiнСталін i В. Молатаў самастойна прынялiпрынялі рашэнне аб заключэннiзаключэнні з ГерманiяйГерманіяй дагавору аб ненападзе i спынiлiспынілі перагаворы з АнглiяйАнгліяй i Францыяй. 23 жнiўняжніўня 1939 г. ў Маскве В. Молатаў i I. Рыбентроп у прысутнасцiпрысутнасці I. СталiнаСталіна падпiсалiпадпісалі акт аб ненападзе тэрмiнамтэрмінам на 10 гадоў. Да яго быў прыкладзены сакрэтны пратакол, якiмякім размяжоўвалiсяразмяжоўваліся сферы ўплыву ГерманiiГерманіi i СССР. Паводле тэксту пратакола ЛiтваЛітва пачаткова была ўключана ў сферу ўплыву ГерманiiГерманіi, а ВiльняВільня аднесена да ЛiтвыЛітвы. Заходняя Беларусь i частка Польшчы на ўсход ад р. Нараў, ВiслаВісла, Сан, а таксама ФiнляндыяФінляндыя, ЭстонiяЭстонія, ЛатвiяЛатвія i БесарабiяБесарабія ўвайшлiўвайшлі ў сферу ўплыву СССР. Лёс Польшчы аўтары сакрэтнага пратакола дамовiлiсядамовіліся вырашыць у парадку дружалюбнай двухбаковай згоды. Ад дэпутатаў Вярхоўнага Савета СССР гэты сакрэтны пратакол быў скрыты.

На другiдругі дзень пасля ратыфiкацыiратыфікацыі дагавору Вярхоўным Саветам СССР, 1 верасня 1939 г., германскiягерманскія войскiвойскі без абвяшчэння вайны напалiнапалі на Польшчу. 3 верасня Францыя i АнглiяАнглія аб'явiлiявілі вайну ГерманiiГерманіi. Пачалася другая сусветная вайна. Мужнае супрацiўленнесупраціўленне польскай армiiарміi ля Вестэрплятэ, ГдынiГдыні, МодлiнаМодліна, Варшавы не змагло процiстаяцьпроцістаяць армiiарміi гiтлераўскагагітлераўскага рэйха. ПольскiПольскі ўрад i камандаванне не змаглiзмаглі арганiзавацьарганізаваць эфектыўную абарону i на трэцiтрэці тыдзень пасля пачатку вайны пакiнулiпакінулі краiнукраіну. Праз два тыднiтыдні нямецкiянямецкія войскiвойскі акупiравалiакупіравалі ўсю Польшчу, а 14 верасня Брэст.

=== Дамова аб сяброўстве i гранiцахграніцах ===

Дагавор аб сяброўстве i гранiцахграніцах памiжпаміж ГерманiяйГерманіяй i СССР быў падпiсаныпадпісаны 28 верасня 1939 г. Пакт аб ненападзе i дагавор аб сяброўстве i гранiцахграніцах памiжпаміж ГерманiяйГерманіяй i СССР, сакрэтныя пратаколы да iхіх падлягалiпадлягалі хуткай ратыфiкацыiратыфікацыі; абвяшчалiабвяшчалі неабмежаваны нейтралiтэтнейтралітэт у выпадку вайны з трэцяй дзяржавай; негатыўна паўплывалiпаўплывалі на мiжнародныміжнародны рабочы рух; падзялiлiпадзялілі Еўропу на сферы ўплыву памiжпаміж ГерманiяйГерманіяй i СССР; "развязалiразвязалі рукiрукі" ГерманiiГерманіi для пачатку адкрытых ваенных дзеянняў у Еўропе. 28 верасня 1939 г. у Маскве быў падпiсаныпадпісаны дагавор памiжпаміж СССР i ГерманiяйГерманіяй аб сяброўстве i гранiцахграніцах, па якiмякім ўстанаўлiваласяустанаўлівалася новая заходняя мяжа Савецкага Саюза па так званай "лiнiiлініi Керзана". У сакрэтным дадатковым пратаколе была запiсаназапісана дамоўленасць аб уваходзе тэрыторыiтэрыторыі ЛiтвыЛітвы ў сферу ўплыву СССР у абмен на ЛюблiнскаеЛюблінскае i частку Варшаўскага ваяводстваў, якiяякія ўвайшлiўвайшлі ў сферу ўплыву ГерманiiГерманіi. 7 кастрычнiкакастрычніка 1939 г. па рашэннiрашэнні ўрада СССР ЛiтвеЛітве былiбылі перададзены ВiльняВільня i ВiленскаеВіленскае ваяводства,.а летам 1940 г. - СвянцянскiСвянцянскі i ГадуцiшкаўскiГадуцішкаўскі раёны, частка Астравецкага, Ашмянскага, Пастаўскага i СвiрскагаСвірскага раёнаў.

Нацысцкая ГерманiяГерманія напала на Польшчу [[1 верасня]] [[1939]] г. Нямецкае кiраўнiцтвакіраўніцтва падштурхоўвала савецкiсавецкі бок хутчэй выступiцьвыступіць супраць Польшчы, каб ускласцiускласці адказнасць за вайну i на СССР. Але СталiнСталін, каб стварыць уражанне нейтралiтэтунейтралітэту, адцягваў выступленне. ТолькiТолькі [[17 верасня]] 1939 г., калiкалі польская армiяармія ў цэлым была разбiтаразбіта, СавецкiСавецкі ўрад аддаў распараджэнне камандаванню Чырвонай АрмiiАрміi перайсцiперайсці гранiцуграніцу i ўзяць пад сваю абарону жыццё i маёмасць насельнiцтванасельніцтва Заходняй УкраiныУкраіны i Заходняй БеларусiБеларусі. Чырвоная АрмiяАрмія прасоўвалася хутка. МесцамiМесцамі ёй дапамагала насельнiцтванасельніцтва, дзейнiчалiдзейнічалі [Партызанская група (СССР, 1941—1944)[|партызанскiяпартызанскія групы]]. Пераважная большасць польскiхпольскіх войскаў здавалася без бою. У часПадчас паходу ў Заходнюю УкраiнуУкраіну i Заходнюю Беларусь загiнулазагінула 737 i было паранена 1862 салдаты i афiцэрыафіцэры Чырвонай АрмiiАрміi. Да 25 верасня Заходняя Беларусь была поўнасцю занята Чырвонай АрмiяйАрміяй. Ужо 22 верасня генерал Гудэрыян i камбрыг КрывашэiнКрывашэін на галоўнай вулiцывуліцы Брэста прынялiпрынялі парад германскiхгерманскіх i савецкiхсавецкіх войскаў, затым савецкiясавецкія войскiвойскі былiбылі адведзены за Буг. Падобныя парады адбылiсяадбыліся ў Львове i ПiнскуПінску.

Галоўнакамандуючы Войска Польскага Э. Рыдз-СмiглыСміглы 17 верасня 1939 г. у час пачатку вызваленчага паходу Чырвонай АрмiiАрміi ў Заходняй БеларусiБеларусі загадаў сваiмсваім падначаленым: ухiляццаухіляцца ад узброеных сутычак з Чырвонай АрмiяйАрміяй; аказваць супрацiўленнесупраціўленне ў выпадку адкрытага нападу Чырвонай АрмiiАрміi; аказваць супрацiўленнесупраціўленне ў выпадку спроб раззбраення Чырвонай АрмiяйАрміяй.

22 чэрвеня 1941 года ў 3:15 раніцы нацысцкая Германія напа­ла на Савецкі Саюз .

ВялiкаяВялікая Айчынная Вайна - вельмiвельмі цяжкая .

Паўночна-заходнiязаходнія раёны Брэсцкай вобласцiвобласці i Беластоцкую вобласць з гарадамiгарадамі Гродна i Ваўкавыскам акупанты далучылiдалучылі да Усходняй ПрусiiПрусіi: паўднёвыя раёны Брэсцкай, ПiнскайПінскай, Палескай i Гомельскай абласцей па лiнiiлініi 20 км на поўнач ад чыгуначнай лiнiiлініi Брэст-Гомель адышлiадышлі да рэйхскамiсарыятарэйхскамісарыята "УкраiнаУкраіна": паўночна-заходнiязаходнія раёны ВiлейскайВілейскай вобласцiвобласці ўключылiўключылі ў генеральную акругу ЛiтвыЛітвы, ВiцебскуюВіцебскую, МагiлёўскуюМагілёўскую, большую частку Гомельскай i ўсходнiяўсходнія раёны МiнскайМінскай абласцей перадалiперадалі ў зону аператыўнага тылу групы армiйармій "Цэнтр". У склад [[Генеральная акруга Беларусь|генеральнай акругiакругі БеларусiБеларусі]] увайшлiувайшлі [[Баранавіцкая вобласць|БаранавiцкаяБаранавіцкая]], частка ВiлейскайВілейскай, МiнскайМінскай, Брэсцкай, ПiнскайПінскай i Палескай абласцей, што складала 1/3 даваеннай тэрыторыiтэрыторыі БССР, Гэта тэрыторыя была ўключана ў склад рэйхскамiсарыятарэйхскамісарыята "Остланд" i падзелена на 10 акруг: БаранавiцкуюБаранавіцкую, Барысаўскую, ВiлейскуюВілейскую, ГанцавiцкуюГанцавіцкую, Глыбоцкую, ЛiдскуюЛідскую, МiнскуюМінскую, Навагрудскую, СлонiмскуюСлонімскую, Слуцкую. Да верасня 1941 г. тэрыторыя БеларусiБеларусі была падпарадкавана вайсковайваеннай адмiнiстрацыiадміністрацыі, яе кiраваннекіраванне захавалася пазней на значнай частцы Усходняй i Цэнтральнай БеларусiБеларусі.

=== Акупацыйныя органы ўлады i самакiраваннясамакіравання ===

Акупацыйныя органы ўлады i самакiраваннясамакіравання на тэрыторыiтэрыторыі БеларусiБеларусі ў часы ВялiкайВялікай Айчыннай вайны:

*Генеральны камiсарыяткамісарыят БеларусiБеларусі;

*акругiакругі (гебiтыгебіты; на чале - гебiткамiсаргебіткамісар);

*управы (гарадскiягарадскія, раённыя, павятовыя - бургамiстрбургамістр);

*вёскiвёскі(стараста, солтыс, войт).

Генеральны камiсаркамісар БеларусiБеларусі да верасня 1943 г. - [[Вільгельм Кубэ]]. ЗабiтыЗабіты падчас аперацыiаперацыі рэалiзаванайрэалізаванай беларускiмiбеларускімі партызанамiпартызанамі i падпольшчыкамiпадпольшчыкамі 22 верасня 1943 г. Забойства Генеральнага камiсаракамісара БеларусiБеларусі ВiльгельмаВільгельма Кубэ 22 верасня 1943 г. ажыццявiлiажыццявілі па заданнiзаданні камандавання партызанскага атрада "ДзiмыДзімы": Алена МазанiкМазанік, НiнаНіна Траян i Марыя ОсiпаваОсіпава. Генеральны камiсаркамісар БеларусiБеларусі пасля верасня 1943 г. - А. Готберг.

У часПадчас Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Беларусі была разбурана 209 гарадоў, у тым ліку амаль поўнасцю [[Мінск]], у якім захавалася толькі 4—5 буйных будынкаў (гэта было прычынай прапаноў аб пераносе сталіцы ў [[Магілёў]]). Была разбурана і спалена каля 9200 вёсак (628 — з жыхарамі). Знішчана 10338 прамысловых прадпрыемстваў і амаль усе электрастанцыі.