Гусарыя: Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др афармленне |
|||
Радок 1:
[[Выява:Husarz1.jpg|thumb|220px|«Гусар», [[Юзэф Брант|Ю. Брант]] (1890)]]
'''Гуса́рыя'''<ref>''Сороколетов Ф. П.'' [http://books.google.com/books?id=6mUtAAAAMAAJ&q=%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F&dq=%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F&hl=en&ei=5W2ATqr4FOHm4QSJyIToDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC0Q6AEwATgU История военной лексики в русском языке: XI—XVII вв].
Найбольш шматлікаю і баяздольнаю часткай войска Рэчы Паспалітай была [[кавалерыя]], у якой гусары складалі значную частку<ref name="Марков" />.
Астатнія роды войск адыгрывалі ў войску Рэчы Паспалітай дапаможную ролю: ўзаемадзеянне пяхоты і артылерыі з кавалерыяй было наладжана дрэнна, таму кавалерыя і самая яе баяздольная частка ''гусарыя'' з'яўляліся асноўнай ваеннай сілай тагачаснага войска. Доўгі час ''крылатыя гусары'' не мелі сабе роўных у [[Еўропа|Еўропе]], іх атакі не раз здабывалі перамогу [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўству Польскаму]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікаму Княству Літоўскаму]]<ref>''Морихин В. Е.'' [http://books.google.com/books?id=9GM0AAAAMAAJ&q=%22Польские+гусары%22&dq=%22Польские+гусары%22&hl=en&ei=uth5TruHEYrYsgbMg4jQDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEkQ6AEwBg Традиции офицерского корпуса России], Гала Пресс: Кучково поле,
== Гісторыя гусарыі ==
=== Паходжанне назвы ===
Паводле адной з версій у [[10 стагоддзе|X]] стагоддзі ў [[Візантыйская імперыя|візантыйскіх]] ваенных статутах упамінаецца лёгкая конніца, якая называлася ''chosariori'' ці ''chonsariori''. У ёй служылі балканскія найміты, часцей за ўсё [[Сербія|сербы]], асноўнымі абавязкамі якіх былі разведка і дыверсійныя набегі. У сваю чаргу, візантыйскі тэрмін мог утварыцца ад [[Лацінская мова|лацінскага]] ''cursores''
Паводле іншай версіі ў [[1458]] годзе венгерскі кароль [[Мацьяш Корвін]] загадаў для абароны ад турак сабраць адмысловае коннае апалчэнне. У яго набіралі па салдату з дваццаці двароў
=== Станаўленне ===
[[Выява:Літвінскі вершнік-гусар.PNG|135px|справа|thumb|Ранні гусар-[[літвін]]. ''Абрагам дэ Бруйн'', 1575.]]
[[Выява:Deli Lorichs.jpg|110px|left|thumb|''Дэлі'' ў парадным строі. Гравюра невядомага мастака, 1576.]]
Найбольш верагодна, што на экіпіроўку і выгляд крылатых гусар аказалі ўплыў турецкая кавалерыя і, асабліва, {{нп3|Дэлі, войска|«''дэлі''»|tr|Deliler}} (літаральна
Першапачаткова гусары былі лёгкай кавалерыяй і не насілі даспехаў. Адзенне складалася з венгерскага [[кафтан]]а са шнурамі-пятліцамі на грудзях (пазнейшы [[даламан]]), на які накідваўся футравы плашч-мантыя. Часам гэты плашч замяняла ваўчыная, мядзведжая або леапардавыя шкура. На галаве гусары насілі своеасаблівыя [[Лямец|лямцавыя]] ці футравыя шапкі, упрыгожаныя пёрамі, венгерскія шапкі-«магеркі» ці металёвы [[Шышак|шлем-шышак]]. Абуткам служылі нізкія жоўтыя боты. Гусары мелі шчыт складанай формы ([[тарча, даспехі|тарча]]), да якога маглі прыбівацца, на ўзор турецкіх ''дэлі'', дэкаратыўныя крылы, вырабленыя з пер'я дзікіх птушак. Гусары былі ўзброеныя доўгім кап'ём-пікай (звалася таксама «дрэвам»), шабляй, звычайна мелі лук<ref name="Vasikiev" />.
Першымі польскімі гусарамі былі сербы<ref name=NS-3-6 />. У [[1500]] годзе некалькі шляхетных сербаў са сваімі невялікімі атрадамі паступілі на службу караля [[Польскае Каралеўства, 1385—1569|
Палякі часцей выкарыстоўвалі слова ''ussar'', чым ''hussar''. У Польшчы цяжкія гусары пазначаліся абрэвіятурай ''PPTD''
=== Росквіт ===
[[Выява:Husaria.JPG|135px|справа|thumb|Кавалерыя ў [[Бітва пад Оршай|бітве пад Оршай]] (1514)]]
[[Выява:Great Chorąży of the Polish Crown.jpg|135px|thumb|Вялікі [[Карона Каралеўства Польскага|каронны]] харунжы (1605)]]
Гусарыя адыграла вырашальную ролю ў шматлікіх бітвах, у якіх удзельнічала: [[бітва пад Оршай]] у [[1514]] годзе, {{нп3|Бітва пад Абертынам|бітва пры Абертыне|pl|Bitwa pod Obertynem}} ў [[1531]] годзе. Зыход {{нп3|Бітва пад Любешовам|бітвы пры Любешове|en|Battle of Lubieszów}} (1577) прадвызначылі дзеянні гусарыі [[Стэфан Баторый|Стэфана Баторыя]]. Затым была серыя перамог у [[Лівонская вайна|Інфлянцкай вайне]] (1558—1582), перамогі над [[Габсбургі|Габсбургамі]] пры {{нп3|Бітва пад Бычынам|Бычыне|en|Battle of Byczyna}} (1588) і над малдаванамі пры {{нп3|Бітва пад Букавам|Букаве|ro|Bitwa pod Bukowem}}<ref name=NS-3-6 /> ў [[1600]] годзе. Пасля іх былі трыумфальныя перамогі над шведскай арміяй пры [[Бітва пад Кокенгаўзенам|Кокенгаўзене]] (1601), якая колькасна пераўзыходзіла, у [[Бітва пад Белым Каменем 1604|Бітве пад Белым Камнем]] (Васэнштайне 1604) і ў [[Бітва пад Кірхгольмам|бітве пры Кірхгольме]] ў [[1605]] годзе, а таксама над руска-шведскай арміяй пры {{нп3|Бітва пад Клушынам|Клушыне|ru|Битва при Клушине}} ў [[1610]] годзе<ref name="Soldatenko">''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776
Найбольшай колькасці ў сваёй гісторыі гусарыя Рэчы Паспалітай дасягнула ў [[1621]] годзе
У бітве пры Клушыне войскі Рэчы Паспалітай ў складзе 6800 літвінаў, запарожскіх казакоў і палякаў, з якіх было каля 5500 гусар, разбіла 35-тысячную рускую армію, у складзе якой было каля 5-ці тысяч шведаў, нямецкіх, шатландскіх і французкіх наймітаў Якуба Дэлагардзі. Вось як гетман [[Станіслаў Жалкеўскі]] апісвае сваю перамогу:
Радок 36 ⟶ 37:
На іх плячах гусары ўварваліся ў рускі лагер.
Паспяхова дзейнічала гусарыя супраць рускіх і туркаў у [[1610]] годзе (т.зв. «шчаслівы год»)<ref>''Cefalli S.'' Relacja о stanie politycznym i wojskowym Polski przez Sebastiana Cefali sekretarca Jerzego Lubomirskiego: Relacje nuncjuszow apostoskich i innych osob о Polsce. В.: Poznari
[[Ян Сабескі]] перад пагрозай асманскага ўварвання фарміраваў усё новыя гусарскія роты, пры ім у гусар была перафарміравана лёгкая конніца. У звароце да [[сейм]]а ён называў гусар «касцяком ваеннай салдацкай сілы … яе аздобай і абаронай … падобнай да якой не знайсці ні ў адной іншай краіне». У [[1683]] годзе польскія гусары выступілі на дапамогу абложанай туркамі [[Вена|Вене]] і заслужылі рэпутацыю «адважнейшых з ваяроў, што калі-небудзь сустракаліся пад сонцам<ref>Scanderbeg redivivus, London, Printed by H.C. for Wil Bateman
[[Бітва пад Венай, 1683|Бітва пад Венай]] стала апошняй значнай перамогай гусарыі пад камандаваннем караля [[Ян Сабескі|Яна III Сабескага]]. Пагроза заваявання Заходняй Еўропы мусульманскай Асманскай імперыяй была знята. Аднак эканоміка Рэчы Паспалітай была падарвана, салдаты не атрымлівалі жалавання больш за дзесяць год<ref name=NS-3-6 />. Саюзная дзяржава аслабла, што неўзабаве, па гістарычных мерках, прывяло да таго, што тэрыторыя Рэчы Паспалітай была падзелена паміж суседзямі.
Радок 46 ⟶ 47:
{{Цытата|Я скакаў ад роты да роты… абяцаючы весці салдат асабіста, пагражаючы ім шыбеніцай, прывабліваючы іх узнагародамі, але нічога не дапамагала!|[[Гетман польны літоўскі]] [[Крыштаф Радзівіл]]}}
Падобныя сцэны паўтараліся ў [[1626]] годзе пад [[горад Гнеў|Гневам]]<ref name="Teodorczyk">'' Cichowski J., Szulczyński A.'', Bitwa pod Gniewem (22.IX-29.IX-1.X 1626) Husaria
Раўнінныя прасторы Рэчы Паспалітай і неабходнасць ваяваць са шматлікімі ворагамі на доўгі час падоўжылі выкарыстанне гусар. Але ўрэшце ў [[1775]] годзе сойм пастанавіў скасаваць гусарыю. Крылатых гусар замянілі больш эфектыўныя, мабільныя, узброеныя лёгкай пікай [[уланы]].
== Тактыка ==
=== Падрыхтоўка ===
[[Выява:Rolka Sztokholmska 2.jpg|thumb|200px|Уезд вясельнай працэсіі [[Жыгімонт III|Жыгімонта III]] у [[Кракаў]] (1605).]]
Радок 56 ⟶ 58:
Абавязак падрыхтоўкі байцоў роты асабіста ўскладаўся на [[Гусарыя#Склад і шыхт харугвы|ротмістра]].
Найбольш важным навыкам гусара было дасканала валоданне пікай і ўпэўненае кіраванне канём, бо на практыцы вершніку часта прыходзілася на поўным скаку кіраваць аднымі нагамі. Гэтыя ўменні адточваліся адмысловымі практыкаваннямі, як: скок у сядло (не кранаючыся пры гэтым сядзельнай лукі); разварот пасля галопа ў акрэсленым крузе малога дыяметра; узняцце з зямлі пікай шапкі ці перахват пікай пярсцёнка, усталяванага на козлах. Папулярнымі на пачатку [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя былі гусарскія турніры, падобныя да сярэднявечных рыцарскіх. Вельмі эфектна і вельмі небяспечна гусары адпрацоўвалі імітацыю атакі
=== Атака ===
Для атакі [[харугва]] гусар шыхтавалася ў тры і больш шэрагаў. Першыя шэрагі складалі самыя вопытныя і добра ўзброеныя [[Гусарыя#склад і шыхт харугвы|таварышы]], а заднія
Атака пачыналася з адлегласці прыблізна ў 100 крокаў ад непрыяцеля. Спачатку вершнікі ехалі ''крокам-алюрам'', потым
Гэткі нарастаючы тэмп атакі дазваляў зберагчы сілы коней і знізіць страты ад агнястрэльнай зброі ворага, якая была эфектыўна толькі на блізкай адлегласці. Акрамя гэтага, існуе версія, што падчас атакі коннікі ад флангаў змяшчаліся да цэнтру харугвы (некаторыя летапісцы ўпамінаюць нават аб шыхце «калена ў калена»), тым самым, нібыта, павялічваючы шчыльнасць і сілу ўдару. Аднак пералік каманд, якія падаваліся пры атацы, абвяргае гэту гіпотэзу. Шэрагі змыкаліся яшчэ да атакі, а не падчас яе.
Радок 67 ⟶ 69:
Войцех Ракаўскі ў сваёй «Пабудцы годным сынам» ({{lang-pl|Pobudka zacnym synom}}, (1620)) дае такія інструкцыі датычна атакі гусар:
{{Пачатак цытаты}}
Ток<ref group="заўв.">Ток
{{канец цытаты}}
Пасля першага ўдару дзідамі, якія часта ламаліся або губляліся, гусары пераходзілі ў бліжні бой, пускаючы ў ход вісячыя на правай руцэ на цемлаку<ref group="заўв.">Цямлак
У бітве ў адкрытым полі часта ўсё вырашала адна атака гусарыі. Калі прарваць шыхт з першага разу не ўдавалася, то супраціўленне ворага ламалася паслядоўнымі хвалямі кавалерыі. Напрыклад, у [[Бітва пад Клушынам|бітве пры Клушыне]] гусары атакавалі 7 разоў. Каманды падаваліся пры дапамозе сігналаў трубы або праз конных ардынарцаў. [[Гетман]]ы асабіста ўдзельнічалі ў бітвах, нярэдка ў першых шэрагах.
Пасля таго, як шыхт быў прарваны, гусары секлі і гналі ворага. Аднак у момант пералому бітвы статут патрабаваў асцярожнасці і абачлівасці, забараняючы самачынныя атакі. Асабліва гэта тычылася баёў з [[Татары|татарамі]] і [[Казакі|казакамі]], якія часта практыкавалі прытворнае адступленне. Таго, хто ў ходзе бою кідаўся на здабычу, статут прадпісваў забіваць на месцы<ref>''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776
=== Каманды ===
Пры атацы паводле гетманскага ўказа ад [[1704]] года ротмістр падаваў наступныя каманды<ref group="заўв.">Спіс каманд утрымліваецца ў «гетманскім дэкрэце» ад 1704 года, выдадзеным, відаць, гетманам Іеранімам Любамірскім.</ref><ref name=NS-27>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] //
* Замоўкнуць! ({{lang-pl|Uciszcie się!}});
* Насунуць шапкі! ({{lang-pl|Naciśnijcie czapki!}})
* Сціснуць калена з каленам! ({{lang-pl|Ściśnijcie kolano z kolanem!}});
* Шаблі на цемлакі! ({{lang-pl|Szable na temblaki!}})
* Шаблі ў руку! ({{lang-pl|Szable w ręku!}})
* Далей! ({{lang-pl|Dalej!}})
* Злажыць пікі! ({{lang-pl|Złóżcie kopie!}})
== Узбраенне ==
Радок 90 ⟶ 92:
=== Піка ===
Галоўнай зброяй гусарыі была адмыслова вырабленая рыцарская дзіда
Забеспячэнне гусарыі пікамі заўсёды было праблемай, бо пасля першай жа атакі большасць з іх ламалася ці заставалася на полі бою.
Радок 99 ⟶ 101:
[[Выява:Outfit of cuirassier.JPG|thumb|220px|Экіпіроўка і зброя крылатага гусара, Нацыянальны музей [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь.]]]]
Акрамя пікі, да ўзбраення [[Гусарыя#Склад і шыхт харугвы|таварыша]] гусарыі ўваходзілі<ref name="Boplan1" /><ref name="Boplan1" /><ref>''Квитковский Ю. В. '', [http://www.moscowtrainings.ru/sablya.htm Польское оборонительное вооружение], М.: Наука, 1994. {{ref-ru}}</ref>:
* [[Канчар]] ({{lang-pl|Koncerz}})
* [[Палаш]]
* [[Шабля]]-карабела
* [[Кінжал]] ({{lang-ar|خنجر}}, ''Ханджар''), ці, на землах [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]], ''Пуйнал'' ({{lang-it|Pugnale}})
* [[Булава]]
* [[Надзяк]] ({{lang-pl|Nadziak}}), ''Наджак'', ''Клавец'', ''Чакан''
* Адназарадныя [[пісталет]]ы ў ольстрах у сядзельнай лукі́ або
{{панарама|Koncerz.png|800px|<center><small>Канчар — клінок (130—160 см) трохграннага сячэння, з закрытай гардай. Канчар гусары выкарыстоўвалі, як асноўную зброю для атакі пасля страты пікі, альбо пераследуючы ўжо ўцякаючага ворага. Канчаром можна было паразіць нават ляжачага на зямлі праціўніка<ref name="Марков" />.</small></center>}}
Радок 111 ⟶ 113:
== Засцерагальны рыштунак ==
Засцерагальны рыштунак крылатага гусара складалі, галоўным чынам, элементы<ref name="Boplan1" />:
* [[Шчыт, зброя|Шчыт]]
* [[Кальчуга]] з зярцалам<ref group="заўв.">Зярцала
* [[Кіраса]] ({{lang-fr|Cuirie}}
* [[Капалін]] ({{lang-pl|Kapalin}}) ці ''ерыхонка''
* Акрамя вышэйпералічанага даспех гусара складалі: ''наручы'', ''стальныя нагавіцы'' на сцёгны, ''накаленнікі'', кальчужныя або абробленыя жалезам скураныя ''пальчаткі''.
Радок 130 ⟶ 132:
=== Вопратка і вупраж ===
''Таварыш'' быў апрануты звычайна ў сіняе ці, даражэйшае, чырвонае адзенне, на ногі абуваў высокія скураныя жоўтыя, часам барвовыя ці чорныя, боты са [[шпоры|шпорамі]]. Боты польскага тыпу мелі прыбітыя шпоры, нямецкага
Багатыя гусарскія афіцэры і ''таварышы'' ўражвалі іншаземцаў усходняй пышнасцю свайго ўбрання і строю, сабалінымі, куніцавымі і бабровымі шапкамі, бліскучымі шлемамі з раскошнымі [[плюмаж]]амі, аздобленымі [[золата]]м, [[серабро|
Экзатычнай дэталлю экіпіроўкі гусарыі была абавязковая [[леапард]]авыя шкура. З-за дарагоўлі і рэдкасці, шкуры ''таварышам'' купляў ротмістр. Часам бралі шкуру іншай жывёлы і малявалі на ёй плямы. Пахолікі замест леапардавых насілі ваўчыныя ці мядзведжыя шкуры або каляровыя накідкі
=== Коні ===
[[Выява:Siodla 17 wiek caly garnitur.jpg|185px|thumb|Сядло і вупраж таварыша, [[17 стагоддзе|XVII ст.]]]]
У гусарыі выкарыстоўваліся коні, выведзеныя з мясцовых парод з прымешкам усходніх: турэцкай, туркменскай, персідскай і г.д. Гэта былі трывалыя і хуткія коні, здольныя працяглы час несці на сабе вагу да 100 кілаграм (сярэдняя маса вершніка разам з рыштункам) і, у выпадку патрэбы, адразу пасля маршу ўступіць у бой. У [[1568]] годзе [[Папа Рымскі|Папскі]] [[нунцый]] Рудж'еры адзначаў, што «польскія коні даволі рослыя, больш марудныя за турэцкіх, хоць дужэйшыя і прыгажэйшыя за іх». Тут жа ён дадаваў, што літоўскія рысакі «нашмат меншыя і слабейшыя за польскіх»<ref name=NS-21>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] //
Конь быў асноўным выдаткам на экіпіроўку гусара і каштаваў сама менш 200 [[талер]]аў. Звычайна ''таварыш'' меў па некалькі коней: два-тры, сустракаліся нават чатырохконныя ''таварышы''. Коні мяняліся ў залежнасці ад умоў і патрэбы ў тых ці іншых дзеяннях. Выдача ці продаж гусарскага каня за мяжу не дазвалаліся пад пагрозай смяротнага пакарання<ref>''Sawicka Z.'' Koń w życiu szlachty. S. 46-50.{{ref-pl}}</ref><ref>''Cichowsky J., Szulczynski
=== Крылы ===
Радок 149 ⟶ 151:
{{Цытата|…[Гусары] маюць звычай упрыгожваць сябе і сваіх коней вялікімі плюмажамі, але не са страўсавых пёраў, як гэта прынята ў нас, а ў форме крылаў арла, пазалочаных і настолькі шчыльных, што падышлі б і для маскараду.|шэвалье Гуры дэ Вільмонтэ}}
У іншым апісанні згадваюцца крылы, прымацаваныя да шчытоў і конскіх грыў. У [[1576]] годзе [[Стэфан Баторы]] правёў ваенную рэформу<ref name=BelDumka /> і скасаваў нашэнне шчытоў, куды часта мацаваліся крылы. Крылы сталі абавязковым атрыбутам гусар
{{Пачатак цытаты}}
Літоўскія гусары,.. сеўшы на каня, злева мацуюць вялізнае крыло, вырабленае са страўсавага пер'я. Крыло закрывае ўвесь левы бок каня і вершніка да лыткі<ref name=NS-17-19>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] //
{{Канец цытаты}}
Радок 164 ⟶ 166:
У гэтым сцвярджэнні, відаць, ёсць сэнс, хоць страх на коней саперніка відавочна наводзілі не толькі шапаценне пёраў, але і звярыныя шкуры, накінутыя на спіны вершнікаў, якія атакавалі, і прапарцы на дзідах, якія з асаблівым шумам калыхаліся на ветры. Акрамя такіх функцый «застрашэння», гусарскія крылы, відавочна, не мелі ніякага баявога прызначэння. Генрых Вольф з [[Цюрых]]а, які быў сведкам каранацыі Стэфана Баторыя ў [[1576]] годзе, адзначаў:
{{Пачатак цытаты}}
Польскае гусарства было настолькі шчыльна пакрытае скуранымі рамянямі, рысінымі і мядзведжымі шкурамі, што здавалася, гэта не людзі, а дзікія звяры скачуць на крылатых конях<ref name="Sol19">''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776
Ці яшчэ:
{{Цытата|Цяжка не ўсміхнуцца, гледзячы на доўгія крылы, прымацаваныя да спіны [у гусар], ад якіх, аднак, як яны лічаць, спалоханыя коні непрыяцеля кідаюцца на ўцёкі<ref name=autonazwa1>''Ogier К.'' Dziennik podróży do Polski 1635-1636, cz. 1, s. 170. {{ref-pl}}</ref>
Усе крыніцы сучаснікаў гусарыі адзінадушныя ў тым, што наяўнасць крылаў мела мэтай запалохаць праціўніка. Прычым страх наводзіў не столькі свіст, а хутчэй, незвычайны выгляд. Потым крылы ўвогуле страцілі сваю пужаючую ролю і ператварыліся ў нешта на ўзор эмблемы роду войск. Да канца [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя пёры сталі маляваць нават на дрэўках гусарскіх дзід. У апісанні цырымоніі [[1646]] года словазлучэнне «апераныя часткі» выкарыстоўвалася як сінонім да «гусарскіх рот»<ref name="Sol19" />.
Радок 176 ⟶ 178:
Адно з найбольш цікавых апісанняў гусарыі пакінуў французскі інжынер і картограф ''Гіём дэ Баплан''. Вось як апісвае ён гусарыю<ref name="Boplan1">''Гийом Левассер де Боплан'', [http://www.drevlit.ru/texts/b/b_boplan2.php Описание Украины] (1660) {{ref-ru}}.</ref>:
{{Пачатак цытаты}}
Гусары на службе ў якасці ўланаў
{{канец цытаты}}
Больш патэтычнае сведчанне, да якіх звычайна залішне сур'ёзна ставяцца польскія гісторыкі, пакінуў Веспасіян Кахоўскі ў сваёй «Песні вызваленай Вене» (1684), апісваючы гусарскую атаку, сведкам якой ён быў:
Радок 202 ⟶ 204:
[[Выява:Winged hussar, historical reconstruction.jpg|175px|thumb|''Таварыш'' гусарыі, гістарычная рэканструкцыя.]]
[[Выява:The captain of hussars.jpg|злева|thumb|220px|[[Гусарыя#Склад і шыхт харугвы|Ротмістр]] гусарыі, гістарычная рэканструкцыя.]]
Гэты род войск патрабаваў асаблівай ваеннай падрыхтоўкі і баявога духу. У гусарыю падбіраліся вопытныя, дужыя, рослыя і смелыя шляхціцы. Служба ў гусарскіх харугвах была вельмі прэстыжнай
Гусарыя была арганізавана ў харугвы (роты) па 100—200 коней, а на полі бою харугвы аб'ядноўваліся ў ''гуфы ''— атрады, блізкія па колькасць да палкоў (да 400 коней).
У рэгістры гусарскай роты кракаўскага ваяводы вялікага гетмана Стэфана Патоцкага на перыяд з 1 красавіка і да канца чэрвеня [[1658]] значацца<ref name=NS-10>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] //
* Світа пана ротмістра
* Світа пана паручніка
* Світа пана харунжага
* далей ідуць таварышы, пералічаныя пайменна, 48 з якіх са світай у 3 кані і 2 са світай у 2 кані.
== Склад і шыхт харугвы ==
[[Выява:Ustawienie choragwi husarskiej.png|300px|thumb|справа|Шыхт гусарскай харугвы ў часы [[Ян Сабескі|Яна Сабескага]]]]
У часы [[Ян Сабескі|Яна Сабескага]] ў другой палове [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя гусарская харугва шыхтавалася наступным чынам: у тры шэрагі, у першым ставіліся найбольш загартаваныя гусары
* '''Флангавыя''' ({{lang-pl|Skrzydłowi}})
* [[Харунжы]] ({{lang-pl|Chorąży}})
* [[Ротмістр]] ({{lang-pl|Rotmistrz}})
* [[Паручнік]] ({{lang-pl|Porucznik}})
* '''Заязджаючыя''' ({{lang-pl|Zajeżdżający}})
Акрамя вышэйпералічаных, на полі бою разам з харугваю абавязкова прысутнічалі ротныя музыкі
== Фарміраванне і фінансаванне ==
У гусарыі служыла найбольш заможная шляхта, яны атрымлівалі найвышэйшы заробак
Узбраенне, рыштунак, адмысловым чынам выезджаныя коні ''таварыша'' гусарыі каштавалі вельмі дорага
Даражэй за ўсё каштаваў адмыслова выезджаны гусарскі конь
Гусары экіпіраваліся за свой кошт. ''Таварыш'' разглядаў усе выдаткі як укладанні ў сваю кар'еру. Ротмістр павінен быў быць дастаткова багатым, каб пры неабходнасці сфарміраваць роту без фінансавай дапамогі сейма. Таксама ротмістр нёс дадатковыя расходы, бо набываў пікі, леапардавыя чапракі<ref group="заўв.">Чапрак
== Пахавальны рытуал ==
Крылатыя гусары практыкавалі незвычайны пахавальны рытуал. Падчас [[Адпяванне|адпявання]] ў царкву на кані заяжджаў гусар, які сімвалізаваў нябожчыка, і разбіваў гусарскую піку перад [[алтар]]ом. У паходзе такі рытуал праводзіць было нязручна, але ў мірны час цырымонія часта праводзілася і была апісана Енджэем Кітовічам<ref name="Soldatenko">''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776
== У кінематографе ==
Радок 240 ⟶ 242:
* «'''Pan Wołodyjowski'''» (''Пан Валадыёўскі''), [[Польшча]] (1968);
* «'''Potop'''» (''Патоп''), Польшча-СССР (1974);
* «'''Kanclerz'''», serial telewizyjny (''Канцлер'', тэлевізійны серыял), Польшча (1989);
* «'''Ogniem i mieczem'''» (''Агнём і мячом''), Польшча (1999);
* «'''1612'''», [[Расія]] (2008);
Радок 252 ⟶ 254:
* Гусарская тэматыка з'яўляецца папулярным матывам творчасці шэрагу польскіх жывапісцаў, сярод якіх: [[Юзэф Брант]], [[Вацлаў Паўлішак]], [[Аляксандр Арлоўскі]] і інш<ref>[http://www.google.by/imgres?safe=off&client=firefox-a&hs=wBs&rls=org.mozilla:ru:official&biw=1252&bih=570&tbm=isch&tbnid=b775F-5jnX7ktM:&imgrefurl=http://historiarabki.blogspot.com/2012/02/rzeczpospolita-podhalanska-16691670.html&docid=O97GzxlqAN7lpM&imgurl=http://2.bp.blogspot.com/-H-X5KzTKjWQ/Sg8XjJUegWI/AAAAAAAAC6M/BcvbBfvT9Qg/s1600/Jzef%252BBrandt%252BHusarz.jpg&w=568&h=800&ei=-_l6Uav1OMbltQaA8YHQCQ&zoom=1&ved=1t:3588,r:3,s:0,i:86&iact=rc&dur=619&page=1&tbnh=190&tbnw=144&start=0&ndsp=13&tx=92&ty=92 «Гусар», Юзэф Брант]</ref><ref>[http://www.google.by/imgres?safe=off&client=firefox-a&rls=org.mozilla:ru:official&biw=1252&bih=570&tbm=isch&tbnid=1cYcdK1OO89eMM:&imgrefurl=http://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/34888&docid=Wwmnavpo2PLf-M&imgurl=http://dic.academic.ru/pictures/wiki/files/72/Hussar_by_Alexander_Orlowski.jpg&w=439&h=600&ei=PPx6UZvqCsOytAb80YCgAw&zoom=1&ved=1t:3588,r:3,s:0,i:86&iact=rc&dur=491&page=1&tbnh=163&tbnw=136&start=0&ndsp=19&tx=76&ty=53 «Гусар», Алаксандар Арлоўскі]</ref>.
* Да гусарскай сімболікі звярталася некаторыя падраздзяленні [[Войска польскае|Войска Польскага]], часцей за ўсё ў авіяцыі і бранетанкавых частках. Між іншых тэматычныя ўвасабленні гусарскага рыштунку з'яўляюцца элементамі:
:
:
* Гусарскія крылы з'яўляюцца адным з элементаў помніка Валынскай кавалерыйскай брыгадзе, прысвечанага Бітве пад Мокрай, якая адбылася падчас [[Польская кампанія 1939 года|вераснёўскай кампаніі]] [[1939]] года.
* У [[2004]] годзе гусарыя была ўшанавана помнікам на тэрыторыі Варшаўскай цытадэлі (праект Эдмунда Майкоўскага).
* Гусар стаў тэматычным сімвалам праектаў Анджэя Пітыньскага, прысвечаных [[Катынскі расстрэл|ахвярам Катыні]]:
:
:
* На сённяшні дзень існуе шэраг гістарычных уніфармісцкіх клубаў, якія рэканструююць гусарскую кавалерыю ў Польшчы<ref>[http://www.zamek-gniew.pl/zywy-zamek/choragiew-husarska Chorągiew husarska przy zamku w Gniewie na stronach zamku.]</ref> і [[ЗША]]<ref>[http://www.husaria.us/
* У сучаснай Польшчы быў выпушчаны шэраг калекцыйных [[злоты]]х і паштовых марак, прысвечаных тэме гусарыі<ref>[http://joystamps.com/pl/stamp/732 Паштовая марка Zbroja husarska—XVIIw.] {{ref-pl}}</ref><ref>[http://wiadomosci.wp.pl/gid,10779048,gpage,7,img,10779052,kat,1342,title,Husaria-najechala-na-NBP,galeria.html?ticaid=110798Złota Двухсотзлотая калекцыйная залатая манета з серыі «Historia jazdy polskiej»] {{ref-pl}}</ref><ref>[http://wiadomosci.wp.pl/gid,10779048,gpage,9,img,10779050,kat,1342,title,Husaria-najechala-na-NBP,galeria.html Дзесяцізлотая калекцыйная срэбная манета з серыі «Historia jazdy polskiej»] {{ref-pl}}</ref><ref>[http://www.google.by/imgres?safe=off&client=firefox-a&hs=QO&sa=X&rls=org.mozilla:ru:official&biw=1252&bih=570&tbm=isch&tbnid=yJt5U3_DeGe3bM:&imgrefurl=http://www.kangoo.pl/szukaj/husarz&docid=MUR_TBFvTzIRVM&imgurl=http://images.kangoo.pl/51355463/1545/large/4_dukaty_bitewne_2010_kolobrzeg_kluszyn_husarz.jpg&w=600&h=600&ei=o555UdzkGsWXhQepsIDQBg&zoom=1&ved=1t:3588,r:19,s:0,i:134&iact=rc&dur=522&page=2&tbnh=182&tbnw=182&start=12&ndsp=19&tx=88&ty=71 Каталог з аўкцыёну польскіх калекцыйных манет] {{ref-pl}}</ref>.
Радок 277 ⟶ 279:
* {{Крыніцы/ЭВКЛ|1к}}
* {{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}}
* Васильев А. [http://www.kulichki.com/gusary/istoriya/polish/vasilev/ Польско-литовская гусария XVII века], М.: Цейхгауз, №
* [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // Новый солдат: военное-исторический альманах / под ред. В.
* Brzezinski R. Polish Armies 1569—1696.
* Brzezinski R. Polish Armies 1569—1696.
* Brzezinski R. Polish Winged Hussar 1576—1775.
* Cichowski J., Szulczyński A. Husaria.
* Jerzy Cichowski, Andrzej Szulczyński: Husaria. Warszawa: Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06568-3. {{ref-pl}}
* Gembarzewski B. Husarze. Ubiór, oporządzenie i uzbrojenie 1500—1775.
* Kobielski S. Chorągiew husarska pułku Hetmańskiego Rzewuskich i jej zbroje // Studia do dziejów dawnego uzbrojenia i ubioru wojskowego.
* Podhorodecki L.
* Sikora R. Fenomen husarii.
* Sawicka Z. Koń w życiu szlachty w XVI—XVIII w. Toruń: Wyd. A. Marszałek, 2002. ISBN 83-7174-839-6. {{ref-pl}}
* Sikora R. «Z dziejów husarii», Instytut Wydawniczy Erica, Warszawa 2010. {{ref-pl}}
* Wasilkowska A. Husaria. The Winged Horsemen.
* Wimmer J. Historia piechoty polskiej do roku 1864.
* Żygulski Z. Husaria polska.
== Спасылкі ==
Радок 302 ⟶ 304:
}}
{{Commons|Category:Polish Winged Hussars}}
* {{YouTube|AyJdeSslnys|logo=1}}
* {{YouTube|tpVH9UmQORE|logo=1}}
* {{YouTube|Sv_1UJzRLec|logo=1}}
* [http://www.picstopin.com/1200/husaria-polska-zobacz-forum-regulamin/http:||i27*tinypic*com|dyaddv*jpg%5B|IMG/ Husaria Polska Zobacz Forum Regulamin Picture] {{ref-pl}}
* [http://www.zamek-gniew.pl/zywy-zamek/choragiew-husarska Chorągiew husarska, zamek Gniew] {{ref-pl}}
* [http://www.facebook.com/fotogniew StudioA, Gniew] {{ref-pl}}
* [http://tochka.gerodot.ru/military/glava2_1.htm Распространение огнестрельного оружия и войско Польского королевства и Великого княжества Литовского в
{{Добры артыкул|Гісторыя}}
|