Літоўскае генерал-губернатарства: Розніца паміж версіямі

Віленскае часовае ваеннае губернатарства [[1 чэрвеня]] [[1832]] было рэарганізавана ў «Віленскае ваеннае генерал-губернатарства». У яго складзе знаходзіліся [[Віленская губерня|Літоўска-Віленская]] і [[Гродзенская губерня|Літоўска-Гродзенская губерні]], а таксама і [[Беластоцкая вобласць, Расійская імперыя|Беластоцкая вобласць]] (1808—1842). З-за таго, што генерал-губернатар меў званне яшчэ і ваеннага губернатара адной з падначаленых губерняў (Віленскай губерні), адміністрацыйна-тэрытарыяльная структура мела поўную афіцыйную назву «Віленскае ваеннае губернатарства, Гродзенскае і Беластоцкае генерал-губернатарства», адлюстроўваючы пералік адзінак, якія ўваходзілі ў яго склад, а кіраўнік — «Віленскі ваенны губернатар, гродзенскі і беластоцкі генерал-губернатар» (г.зн. ваенны губернатар, які вярхоўна кіруе і грамадзянскай часткай у губернях). Найчасцей у законах і дакументах ужываліся больш скарочаная афіцыйная назва «Віленскае ваеннае, Гродзенскае і Беластоцкае генерал-губернатарства» і, адпаведна, тытул «Віленскі ваенны, гродзенскі і беластоцкі генерал-губернатар». У справаводстве ў 1832—1864[[1832]]—[[1864]] маглі таксама выкарыстоўвацца і іншыя скарачэнні: «Віленскі ваенны і генерал-губернатар», «Віленскі ваенны генерал-губернатар», «Віленскі ваенны губернатар» ці «Віленскі генерал-губернатар».

Пасля скасавання ў Расійскай імперыі [[уніяцтва|ўніяцтва]] (1839) у адносінах да Віленскага ваеннага генерал-губернатарства (як жаданне паказаць «рускі» (г.зн. праваслаўны), а не «літоўскі» ці «польскі» (г.зн. каталіцкі)<ref>Пад «Польшчай» тады разумелася тэрыторыя былой Рэчы Паспалітай, якая была саюзам Польскага каралеўства («Кароны») і Вялікага Княства Літоўскага («Княства» ці «Літвы»).</ref> характар гэтых зямель) у расійскай урадавай тэрміналогіі (а хутка — і ў публіцыстыцы) пачаў ужывацца тэрмін [[Паўночна-Заходні край|«Паўночна-Заходні край» («паўночна-заходнія губерні»)]]<ref>Упершыню тэрмін «паўночна-заходнія губерні» ужыты ў афіцыйным заканадаўстве ва ўказе ад 18 снежня 1842, якім праводзілася рэарганізацыя адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Віленскага ваеннага генерал-губернатарства: са складу Віленскай губерні былі вылучаны Ковенскі, Цельшаўскі, Расіенскі, Панявежскі, Вількамірскі і Новааляксандраўскі для стварэння Ковенскай губерні, а Беластоцкая вобласць (1808—1842) уключана ў склад Гродзенскай губерні. (Гл.: Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор другі. Т. 17, аддзяленне 2, №16347). Другім разам у Поўным сборы законаў Расійскай імперыі тэрмін ужываецца ва ўказе Сената ад 27 ліпеня 1843 («Аб прывядзені ў дзейнасць Найвысачайшага ўказа 18 снежня 1842 года адносна стварэння ў новым складзе паўночна-заходніх губерняў» — гл.: Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор другі. Т. 18, аддзяленне 1, № 17074), а трэцім разам –— ужо толькі з 1863 г.</ref> ці «Заходні край» («заходнія губерні»), хоць тэрмін [[Заходні край|«Заходні край» («заходнія губерні»)]] ужываўся паралельна для абазначэння ўсіх дзевяці «заходніх губерняў» (Валынскай, Падольскай, Кіеўскай, Ковенскай, Віленскай, Гродзенскай, Мінскай, Віцебскай і Магілёўскай губерняў)<ref>Цьвікевіч, А. «Западно-руссизм»... С. 17; ''Миллер, А.'' [http://uchebilka.ru/literatura/12119/index.html?page=2‎ Формирование наций у восточных славян в XIX в. — проблема альтернативности и сравнительно-исторического контекста].</ref><ref>Нават пасля паўстання 1863—1864 гадоў, калі тэрмін «Паўночна-Заходні край» пачаў шырока ўжывацца ў заканадаўчых актах, афіцыйных дакументах і публіцыстыцы, тэрмін «Заходні край», які «прыжыўся» у грамадскай свядомасці ў адносінах да генерал-губернатарства з цэнтрам у Вільні, яшчэ часам суадносіўся толькі з Віленскім генерал-губернатарствам. Так, у дванаццатым томе (1894) вядомага і папулярнага энцыклапедычнага слоўніка Бракгауза і Эфрона ў артыкуле «Западный край» указваецца, што тэрмін адносіцца да дзевяці заходніх губерняў Расійскай імперыі — Ковенскай, Віленскай, Гродзенскай, Мінскай, Віцебскай, Магілёўскай, Валынскай, Падольскай і Кіеўскай, але і адзначаецца, што пад Заходнім краем пераважна разумеюцца першыя шэсць губерняў («паўночна-заходніх»). А ў дзявятым томе (1902) выдання «Большая энциклопедия: Словарь общедоступных сведений по всем отраслям знания» пад рэдакцыяй Южакова ўказваецца, што тэрмін «Заходні край» адносіцца да дзевяці заходніх губерняў, а часцей за ўсё — да шасці губерняў (Ковенскай, Віленскай, Гродзенскай, Мінскай, Віцебскай і Магілёўскай) ці ўвогуле — да трох (Ковенскай, Віленскай і Гродзенскай), якія складалі Віленскае генерал-губернатарства. Гл.: Западный край // Энциклопедический словарь; изд. Ф.А. Брокгауз… С. 247; Западный край // Большая энциклопедия… С. 507. </ref>. Аднак да пачатку сялянскай рэформы (1861) і асабліва да паўстання 1863—1864 гадоў тэрмін «Паўночна-Заходні край» (ці «Заходні край» — у значэнні Віленскага ваеннага генерал-губернатарства) выкарыстоўваўся вельмі рэдка. Нягледзячы на тое, што ўніяты [[Заходні край|заходніх губерняў]] былі пераведзены ў [[праваслаўе]], у краі мелася значная доля католікаў — з асабліва высокім працэнтам у Ковенскай, Віленскай, Гродзенскай і Мінскай губернях.

File:Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii - Sobranie 2 T 36 Otd 2 nr 37437.jpg|Палажэнне 26 верасня 1861 г. ''Аб скасаванні ў літоўскіх губернях некаторых павіннасцей сялян у адносінах да маянткоўцаў''<ref>Прыкметна, што Мінская губерня, якая ў 1861 г. не ўваходзіла ў склад Віленскага ваеннага генерал-губернатарства, названа «літоўскай»</ref>. Поўны збор законаў Расійскай імперыі. Збор другі, Т. 36, аддзял. 2, №37437.

З [[1884]] віленскія генерал-губернатары перасталі прызначацца ўладамі паралельна і на пасаду начальніка [[Віленская вайсковаяваенная акруга|Віленскай вайсковайваеннай акругі]]. Сумяшчэнні гэтых пасад у адной асобе сталі рэдкімі. З [[1884]] таксама перастала існаваць пасада памочніка віленскага генерал-губернатара па грамадзянскай частцы кіравання.