Кукуруза: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
→Кукуруза ў міфах: дапаўненне |
афармленне |
||
Радок 86:
Другая тэорыя лічыць кукурузу вынікам гібрыдызацыі дробнай акультуранай дзікай кукурузы (гэта значыць злёгку перайначанай формы дзікай кукурузы) з іншым выглядам дадзенага роду — альбо {{bt|Zea luxurians}}, альбо {{bt|Zea diploperennis}}.
[[Файл:MaislabyrinthBentkämper.png|thumb|250px|Выгляд з паветра кукурузнага [[лабірынт]]а ў [[Горад Білефельд|Білефельдзе]]]]▼
Таксама магчымы варыянты таго, што адзін з таксонаў мексіканскай дзікай кукурузы уводзіўся ў культуру некалькі разоў ці культурная кукуруза паўстала пры гібрыдызацыі {{bt|Zea diploperennis}} з нейкім прадстаўніком блізкага роду {{bt-bellat||Tripsacum}}.
Радок 95 ⟶ 97:
== Харчовая каштоўнасць ==
{{пажыўны склад| name=Насенне кукурузы | кДж=360 | бялкі=3,2 г | тлушчы= 1,2 г | вугляводы=19 г | fiber=2,7 г | sugars=3,2 г | potassium_mg=270 | magnesium_mg=37 | iron_mg=0.5 | vitC_mg=7 | vitA_ug=10 | folate_ug=46 | niacin_mg=1.7 | thiamin_mg=0.2 | source_usda=1 |
=== Хімічны склад ===
Радок 108 ⟶ 110:
Жоўтазярняткавыя сарты багатыя [[каратын]]ам<ref name="Советы"> Советы по ведению приусадебного хозяйства / Ф. Я. Попович, Б. К. Гапоненко, Н. М. Коваль и др.; Под ред. Ф. Я. Поповича. — Киев : Урожай, 1985. — с.664, ил. Тираж 120 000 екз.</ref>.
[[Файл:2005maize.PNG|thumb|250px|Ураджай кукурузы ў свеце ў працэнтах для кожнай асобна ўзятай краіны ў 2005 годзе ў параўнанні з лідэрам [[ЗША]] (100 % = 282311000 тон).]]▼
[[Файл:Консервована кукурудза.jpg|thumb|250px|Драблёнае зерне кукурузы ў поліэтыленавым рукаве]]▼
▲[[Файл:MaislabyrinthBentkämper.png|thumb|250px|Выгляд з паветра кукурузнага [[лабірынт]]а ў [[Горад Білефельд|Білефельдзе]]]]
== Эканоміка ==
{| class="wikitable" align=left <!--style="clear:right"-->▼
! colspan=2|Сусветная вытворчасць кукурузы▼
па гадах▼
(тысяч тон)▼
|-▼
| [[1965]] || align="right" | 226 544▼
|-▼
| [[1970]] || align="right" |265 831▼
|-▼
| [[1975]] || align="right" | 341 661▼
|-▼
| [[1980]] || align="right" | 396 623▼
|-▼
| [[1985]] || align="right" | 485 527▼
|-▼
| [[1990]] || align="right" | 483 343▼
|-▼
| [[1995]] || align="right" | 517 329▼
|-▼
| [[2000]] || align="right" | 592 472▼
|-▼
| [[2005]] || align="right" | 713 458▼
|-▼
| [[2006]] || align="right" | 706 656▼
|-▼
| [[2007]] || align="right" | 789 641▼
|-▼
| [[2008]] || align="right" | 826 718▼
|-▼
| [[2009]] || align="right" | 818 823▼
|}▼
{| class="wikitable" align=
! colspan=5|15 вядучых вытворцаў кукурузы (тысяч тон)
|-
Радок 183 ⟶ 150:
|colspan=7 style="font-size:.7em"| Крыніца: {{нп3|Харчовая і сельскагаспадарчая арганізацыя ААН||ru|Продовольственная и сельскохозяйственная организация ООН}}''
|}
▲! colspan=2|Сусветная вытворчасць кукурузы
▲па гадах
▲(тысяч тон)
▲ |-
▲ | [[1965]] || align="right" | 226 544
▲ |-
▲ | [[1970]] || align="right" |265 831
▲ |-
▲ | [[1975]] || align="right" | 341 661
▲ |-
▲ | [[1980]] || align="right" | 396 623
▲ |-
▲ | [[1985]] || align="right" | 485 527
▲ |-
▲ | [[1990]] || align="right" | 483 343
▲ |-
▲ | [[1995]] || align="right" | 517 329
▲ |-
▲ | [[2000]] || align="right" | 592 472
▲ |-
▲ | [[2005]] || align="right" | 713 458
▲ |-
▲ | [[2006]] || align="right" | 706 656
▲ |-
▲ | [[2007]] || align="right" | 789 641
▲ |-
▲ | [[2008]] || align="right" | 826 718
▲ |-
▲ | [[2009]] || align="right" | 818 823
▲ |}
У [[2006]] годзе ўраджай кукурузы ў ЗША выдаўся рэкордным — быў сабраны трэці за ўсю гісторыю краіны ўраджай. Нягледзячы на гэта, цана [[бушаль|бушаля]] збожжа на {{нп3|Чыкагская таварная біржа|чыкагскай біржы|ru|Чикагская товарная биржа}} ў пачатку лістапада склала 3,44 даляра супраць 1,8 даляра ў пачатку верасня. Прычына падаражанне крыецца ў тым, што кукуруза ідзе на выраб [[этанол]]у, попыт на якія істотна вырас у апошнія гады ў сувязі з ростам цэн на нафту.
У [[2008]] годзе ў Кітаі быў сабраны рэкордны для краіны ўраджай кукурузы ў 166 млн тон.
▲[[Файл:2005maize.PNG|thumb|250px|Ураджай кукурузы ў свеце ў працэнтах для кожнай асобна ўзятай краіны ў 2005 годзе ў параўнанні з лідэрам [[ЗША]] (100 % = 282311000 тон).]]
У Расіі ў 2010 годзе было выраблена 3084 тысяч тон кукурузы<ref>[http://faostat.fao.org/site/567/DesktopDefault.aspx?PageID=567#ancor Статистика производства кукурузы FAO].</ref>. У Расіі цукровую кукурузу вырошчваюць у [[Цэнтральна-чарназёмны эканамічны раён|Цэнтральна-чарназёмным раёне]], у [[Паволжа|Ніжнім Паволжы]], на [[Паўночны Каўказ|Паўночным Каўказе]], поўдні [[Далёкі Усход|Далёкага Усходу]]<ref name="БФС">{{кніга|аўтар=Блинова К. Ф. и др.|частка=Кукуруза|загаловак=Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|адказны=Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева|месца={{М}}|выдавецтва=Высш. шк.|год=1990|старонкі=201|isbn=5-06-000085-0}}</ref>.
Радок 204:
=== Кармы ў жывёлагадоўлі ===
[[Файл:Feldhaecksler-Mais.jpg|250px|thumb|Нарыхтоўка кукурузнага сіласу]]
Кукуруза мае высокія кармавыя якасці, але працэнт бялку ў яе зерні нізкі<ref>''Харченко Ю. В., Харченко Л. Я.'' [http://www.nbuv.gov.ua/portal/chem_biol/vpdaa/2010_4/50.pdf Теосінте — перспективна культура для селекції кукурудзи] / [http://www.nbuv.gov.ua/portal/chem_biol/vpdaa/ Вісник Полтавської державної аграрної академії Науково-виробничий журнал]. — 2010, № 4. {{ref-uk}}</ref>, і каля 30-40% бялку зерня кукурузы прыпадае на малакаштоўны {{нп3|зеін||uk|Зеїн}}, які саступае бялкам іншых злакавых і [[Бабовыя|бабовых]] культур<ref name="Демидась">''Демидась Г. І., Ямкова В. В.'' [http://www.nbuv.gov.ua/portal/chem_biol/nvnau/2009_132/09dgicpc.pdf Вплив густоти стояння компонентів в сумісних посівах кормових культур на урожайність кукурудзи] / [http://www.nbuv.gov.ua/portal/chem_biol/nvnau/ Науковий вісник Національного університету біоресурсів і природокористування України Збірник наукових праць]. — 2009, Вип. 132. {{ref-uk}}</ref>. У незеінавай частцы бялку кукурузы змяшчаецца мала {{нп3|незаменныя амінакіслоты|незаменных амінакіслот|uk|Незамінні амінокислоти}}: [[метылаланін]]у, [[трыптафан]]у і інш., Што адмоўна адбіваецца на пажыўнасці кукурузнага корму. Таму для ўзбагачэння бялком зялёнай масы кукурузы яе вырошчваюць разам з бабовымі культурамі<ref name="Демидась"/>.▼
▲[[Файл:Консервована кукурудза.jpg|thumb|250px|Драблёнае зерне кукурузы ў поліэтыленавым рукаве]]
▲Кукуруза мае высокія кармавыя якасці, але працэнт бялку ў яе зерні нізкі<ref>''Харченко Ю. В., Харченко Л. Я.'' [http://www.nbuv.gov.ua/portal/chem_biol/vpdaa/2010_4/50.pdf Теосінте — перспективна культура для селекції кукурудзи] / [http://www.nbuv.gov.ua/portal/chem_biol/vpdaa/ Вісник Полтавської державної аграрної академії Науково-виробничий журнал]. — 2010, № 4. {{ref-uk}}</ref>, і каля 30-40 % бялку зерня кукурузы прыпадае на малакаштоўны {{нп3|зеін||uk|Зеїн}}, які саступае бялкам іншых злакавых і [[Бабовыя|бабовых]] культур<ref name="Демидась">''Демидась Г. І., Ямкова В. В.'' [http://www.nbuv.gov.ua/portal/chem_biol/nvnau/2009_132/09dgicpc.pdf Вплив густоти стояння компонентів в сумісних посівах кормових культур на урожайність кукурудзи] / [http://www.nbuv.gov.ua/portal/chem_biol/nvnau/ Науковий вісник Національного університету біоресурсів і природокористування України Збірник наукових праць]. — 2009, Вип. 132. {{ref-uk}}</ref>. У незеінавай частцы бялку кукурузы змяшчаецца мала {{нп3|незаменныя амінакіслоты|незаменных амінакіслот|uk|Незамінні амінокислоти}}: [[метылаланін]]у, [[трыптафан]]у і інш., Што адмоўна адбіваецца на пажыўнасці кукурузнага корму. Таму для ўзбагачэння бялком зялёнай масы кукурузы яе вырошчваюць разам з бабовымі культурамі<ref name="Демидась"/>.
Апошнім часам кармавое зерне кукурузы захоўваюць кансерваваным у [[поліэтылен]]авых рукавах.
Радок 234 ⟶ 236:
==== У кулінарыі ====
[[Файл:VegCorn.jpg|250px|thumb|Ачышчаныя катахі цукровай кукурузы]]
Толькі што сабраныя катахі ўжываюць у ежу ў адварным выглядзе. Для працяглага захоўвання іх можна замарозіць. Кансерваванае зярно кукурузы выкарыстоўваюць для прыгатавання салатаў, першых і другіх страў. Кукурузная мука буйнога памолу ідзе на падрыхтоўку каш, а тонкага — [[пудынг]]аў, варэнікаў, аладак і іншай выпечкі. Пры даданні кукурузнай мукі ў тарты і печыва гэтыя вырабы становяцца больш смачнымі і рассыпістымі. З папярэдне араматызаваных і раздробненых зерняў кукурузы вырабляюць [[кукурузныя шматкі]] — гатовы прадукт харчавання, які не патрабуе дадатковай кулінарнай апрацоўкі. Іх ужываюць на гарнір, а таксама як самастойную страву разам з сокамі, узварамі, гарбатай, кавай, малаком і [[ёгурт]]ам.
{{Біяфота|Flickr - cyclonebill - Tortilla med kylling, guacamole, peberfrugt, agurk, rødløg, tomat, ost og salsa.jpg|
У [[Малдаўская кухня|малдаўскай кухні]] кукуруза стала характэрным прадуктам каля 200 гадоў таму назад. Яна была завезена ў Малдову ў XVII стагоддзі і шырока распаўсюдзілася ў XVIII-м, стаўшы перш за ўсё паўсядзённай ежай беднякоў. З кукурузы ў Малдавіі і Румыніі рыхтуюць знакамітую кашу [[мамалыга|мамалыгу]], яе шырока выкарыстоўваюць у супах і гарнірах, адварваюць і пякуць, з кукурузнай мукі робяць кандытарскія вырабы.
Радок 245 ⟶ 250:
Шырока выкарыстоўваецца кукуруза ў амерыканскай кухні. Дзякуючы ёй ва ўсім свеце вядомыя {{нп3|папкорн||ru|Попкорн}} — зярно кукурузы, разарванае знутры ціскам пара пры награванні, і {{нп3|корн-дог||ru|Корн-дог}} — сасіска, пакрытая кукурузных тэстам і абсмаленая у фрыцюры.
▲{{Біяфота|Flickr - cyclonebill - Tortilla med kylling, guacamole, peberfrugt, agurk, rødløg, tomat, ost og salsa.jpg|right|ш=250|Мексіканская ляпёшка тарцілья з начыннем|color=lightgreen}}
У многіх народаў Амерыкі, Еўропы, Азіі і Афрыкі існуюць традыцыйныя рэцэпты прыгатавання хлеба-булачных і кандытарскіх вырабаў з кукурузнай мукі: у народаў Цэнтральнай Амерыкі замест хлеба выкарыстоўваюць ляпёшкі з кукурузнай мукі — {{нп3|Тарцілья|тарцільі|ru|Тортилья}}, у іх жа заварочваюць рознае начынне і падаюць у выглядзе самастойнай стравы; ў Заходняй Грузіі гэта хлеб і аладкі — {{нп3|Грузінская кухня|мчадзі|ru|Грузинская кухня}}, у Чачні гэта аладкі і разнастайная выпечка — сіскал; у партугальцаў гэта хлеб ''broa de milho''; ў егіпцян традыцыйны торт з кукурузнай мукі, які падаецца з ананасамі.
У кітайскай палацавай кухні, грунтуецца на традыцыях імператарскіх кухняў апошняй [[Дынастыя Цын|дынастыі Цын]] (1644—1911 гады), існуе страва, якую рыхтуюць з кукурузнай мукі, — кукурузныя пампушкі. З'явіліся яны ў меню палаца ў 1900 годзе, калі [[Горад Пекін|Пекін]] быў акупаваны аб'яднанай арміяй васьмі дзяржаў. Ратуючыся ўцёкамі ў горад [[Горад Сіань|Сіань]], у некалькіх тысячах кіламетраў ад сталіцы, імператрыца [[Цы Сі]] так згаладалася, што з'ела пампушкі з кукурузнай мукі, прыгатаваныя ў адной з простых сем'яў Паўночнага Кітая. Пампушка ёй вельмі спадабалася, і, вярнуўшыся ў Пекін, яна загадала прыдворнаму кухару прыгатаваць такія ж. Аднак кухар, баючыся, што звычайныя пампушкі з кукурузнай мукі будуць занадта грубай ежай для састарэлай Цы Сі, падрыхтаваў на пару малюсенькія пірожныя са старанна размолотой кукурузнай мукі і рафінаванага цукру, але такой жа формы, што і звычайныя пампушкі.
▲{{Біяфота|Popcorn02.jpg|right|ш=250|[[Папкорн]]|color=lightgreen}}
У старажытных народаў Мексікі існаваў рэцэпт прыгатавання [[піва]] чыча ''(chicha)'' з прарослых зерняў кукурузы, падвергнутых закісанню, які захаваўся і па гэты дзень. Пры дапамозе закісання гатавалі напой і з соку сцеблаў. З соку атрымліваўся таксама цукар<ref name="БСМ" />.
Радок 276 ⟶ 279:
== Сарты кукурузы ==
{{Біяфота|
У залежнасці ад уласцівасцяў збожжа кукуруза падзяляецца на сем [[падвід]]аў. Крухмалістая і кукуруза і тая, якая лопаецца, шырока культывуюцца ў ЗША, дзе яны набылі прамысловае значэнне. Гэтыя падвіды ідуць, у тым ліку, на падрыхтоўку традыцыйнай амерыканскай стравы — папкорна ({{lang-en|popcorn}} — «паветраная кукуруза»). Менш вядомыя і распаўсюджаны такія падвіды кукурузы, як васкападобная і плёнчатая. Усе падвіды у сваю чаргу маюць мноства сартоў, якія адрозніваюцца па тэрмінах паспявання, афарбоўцы і памеру зерня, іх густу і здольнасці да працяглага захоўвання.
| |||