Кукуруза: Розніца паміж версіямі

'''Кукуруза''', '''маіс''', '''кукуруза цукровая''' ({{lang-la|Zea mays}} L. ssp. ''mays'' ці ''Zea saccharata'' Sturtev) — аднагадовая травяністая расліна, адзіны культурны прадстаўнік [[Род, біялогія|роду]] {{bt-bellat|Кукуруза|Zea}} [[Сямейства, біялогія|сямейства]]<ref name="ЛР">{{bt-bellat|Метлюжковыя|Poaceae}}.кніга

[[Сцябло]] ў кукурузы — моцная, прамая, высокая, магутная, грубая, круглявая саломінка, падзелена на вузлы, запоўненая няшчыльнай парэнхімаю. У паўднёвых рэгіёнах Украіны расліна дасягае 2,5-3 м вышынёй<ref name="ЛР"/><ref name="Товстуха">Товстуха Є.&nbsp;С.&nbsp;Фітотерапія.&nbsp;— К.: Здоров'я, 1990.-304 с., іл., 6,55 арк. іл. ISBN 5-311-00418-5</ref>. Вышыня яе ў залежнасці ад біялагічных асаблівасцяў сорту або гібрыду і фактараў ўраджайнасці вагаецца ад 60-100 ў ранняспелых формаў і да 5-6 м у поздняспелых. Таўшчыня — 2-7 см. Колькасць міжвузлоўяў на сцябле ў ранняспелай кукурузы дасягае 8-12, у вельмі поздняспелай — да 30-40 і больш.

Лісце лінейна-ланцэтнае, буйное, даўжыня ліставай пласцінкі 70-110 см, шырыня 6-12 см і больш. Іх лік ад 8 да 42<ref name="БСЭ"/>. Лісток зверху апушаны, мае невялікі язычок і не мае вушак. Размяшчаюцца лісты на сцябле па чарзе, не даючы цень адзін аднаму. Краі іх растуць хутчэй, чым сярэдзіна, а таму становяцца хвалістымі, што павялічвае агульную ліставую паверхню расліны. Колькасць лісця на сцябле адэкватная колькасці сцябловых вузлоў<ref name="ЛР"/>.

У кукурузы на адной расліне фармуецца мужчынскае суквецце — [[мяцёлка]] і жаночае — катах, гэта значыць яна [[Падзел палоў у кветкавых раслін|аднадомныя]] раздельнаполая расліна<ref name="ЛР"/>. (Мужчынскія кветкі сабраны ў верхавінах, жаночыя — на [[катах]]ах, у пазухах верхніх сцябловых лісцеў.) Мяцёлка ў кукурузы верхавінная, размяшчаецца на канцы цэнтральнага сцябла ці на верхавінах бакавых парасткаў-пасынкаў. На восі мяцёлкі пераважная колькасць бакавых галін першага парадку, рэдка на двух-трох ніжніх ўтвараюцца галіны другога парадку. Каласкі з мужчынскімі кветкамі размешчаны ўздоўж кожнай галіны двума або чатырма радамі, парамі, з якіх адзін сядзячы, другі на кароткай ножцы. Каласкі двухкветкавыя; кветкі тычачкавыя, з шырокімі апушчанымі перапончатымі каласковымі лускавінкамі і тонкімі мяккімі — кветкавымі, паміж якімі знаходзіцца тры тычачкі з двухгнёздавымі пылавікамі. У кожнай добра развітой мяцёлкі утвараецца да 1-1,5 тыс. кветак, якія пры спрыяльных умовах заквітаюць разам з жаночымі кветкамі або на 2-4 дні раней. Пылок пераносіцца ветрам на 300—1000 м, якія ўлічваюцца пры прасторавай ізаляцыі насенных пасеваў кукурузы. Суквецці з жаночымі кветкамі — катахі — развіваюцца з часткі актыўных пазушных пупышак сцябловых лісцеў.

Даўжыня катаха ад 4 да 50 см, дыяметр ад 2 да 10 см, маса ад 30 да 500 грамаў<ref name="БСЭ"/>. Катахі шчыльна акружаны лістападобнымі абвёрткамі. Вонкі на верхавіне такой абвёрткі выходзіць толькі пучок доўгіх [[песцік|песцічных]] слупкоў. Вецер пераносіць на іх лычыкі [[пылок]] з мужчынскіх кветак, адбываецца апладненне, і на катаху развіваюцца буйныя плады-[[зярноўка|зярноўкі]]<ref name="ЛР"/>.

Кукурузныя лычыкі валодаюць жоўцегоннай і мачагоннай уласцівасцямі. Вадкі экстракт і спіртавая настойка кукурузных слупкоў павялічваюць сакрэцыю [[жоўць|жоўці]] і паляпшаюць яе рух, разрэджваюць жоўць, памяншаюць колькасць [[білірубін]]у ў жоўці, паскараюць працэс [[згортванне крыві|згортвання крыві]]. Прэпараты кукурузы павялічваюць колькасць [[Трамбацыты|трамбацытаў]] у крыві і значна ўзмацняюць [[дыурэз]]<ref name="Товстуха"/>. У народнай медыцыне іх выкарыстоўваюць пры захворваннях печані. У навуковай медыцыне многіх краін, у тым ліку і ў Расіі, вадкі [[экстракт]] і [[настой]] кукурузных лычыкаў ўжываюць пры [[халангіт|халангіце]]<ref name="БФС" />, [[халецыстыт|халецыстыце]], [[гепатыт|гепатыце]] і [[Жоўцевакаменная хвароба|жоўцевакаменнай хваробе]], а таксама ў выпадку недастатковага аддзялення [[Жоўць чалавека|жоўці]], радзей — як кровесуцішальны сродак<ref name="БФС" /><ref name="Товстуха"/>. Як мачагонны сродак настой або [[адвар]] кукурузных лычыкаў выкарыстоўваюць пры [[Мачакаменная хвароба|мачакаменнай хваробе]], запаленчых захворваннях мачапалавых шляхоў і [[прастатыт|прастатыце]]<ref name="ЛР"/>.

Кукурузныя [[Песцік|песцікі з лычыкамі]] ({{lang-la|Stili et Stigmata Maydis}}) выкарыстоўваюцца ў медыцыне пад назвай «кукурузных валасоў»<ref name="ЛР"/>. Іх нарыхтоўваюць летам у фазе малочнай спеласці катахаў<ref name="ЛР"/> ці ў жніўні-верасні пры зборы кукурузных пачаткаў; зрываюць іх уручную, нажом або сярпом. Перавагу аддаюць залаціста-жоўтым і чырвоным слупкам. Цёмныя, кранутыя цвіллю і ўвільготненыя слупкі кукурузы непрыдатныя для медыцынскага выкарыстання. Сыравіну рассцілаюць тонкім пластом, добра высушваюць у сушылках пры тэмпературы 40° C або на паветры, у цені, расклаўшы пластом 1-2 см, і захоўваюць у прахалодных, але не вільготных месцах<ref name="Товстуха"/>.

З-за высокай [[Гіграскапічнасць|гіграскапічнасці]] сыравіны ягояе варта захоўваць у сухім, добра праветраным памяшканні. Тэрмін прыдатнасці 3 гады.