Касмічныя прамяні: Розніца паміж версіямі

'''Касмічныя прамяні''' — [[зараджаныя часціцы]] высокіх [[Энергія|энергій]] з [[Касмічная прастора|касмічнай прасторы]]. Амаль 90% ад агульнай колькасці часціц складаюць [[пратон]]ы, 9% - ядраядры геліягелію ([[альфа-часціца|альфа-часціцы]]) і каля 1% - [[электрон]]ы (бэта-мінус часціцы). Слова «прамяні» у назве з'явы не варта ўспрымаць літаральна, паколькі часціцы трапляюць у [[Атмасфера Зямлі|атмасферу Зямлі]] асобна, а не ў выглядзе накіраванага пучка часціц або [[прамень|прамяня]]. Назва паходзіць ад часу адкрыцця з'явы і ёсць больш данінай гісторыі, чым апісаннем сутнасці з'явы.

Можна вылучыць дзве вялікія катэгорыі касмічных прамянёўпромняў: першасныя і другасныя. Касмічныя прамяні ад пазасонечных астрафізічнай крыніц з'яўляюцца першаснымі касмічнымі прамянямі і могуць узаемадзейнічаць з матэрыяй міжзоркавайміжзоркавга асяроддзя і ўтвараць другасныя касмічныя прамяні. [[Сонца]] таксама вырабляе касмічныя прамяніпромні нізкіхмалых энергій пераважна падчас сонечных выбліскаў. Дакладны склад першасных касмічных прамянёў, па-за атмасферыатмасферай Зямлі, залежыць ад дыяпазону назіранага энергетычнага спектру. Увогуле, амаль 90% усіх касмічных прамянёўпромняў, якія паступаюць, складаюць пратоны, каля 9% ядраядраў гелія (альфа-часціцы) і каля 1% - электроны. Рэшту складаюць іншыя цяжкія [[Ядро атама|ядраядры]], якія з'яўляюцца прадуктамі зорных рэакцый ядзернага сінтэзу. Другасныя касмічныя прамяніпромні складаюцца з лёгкіх ядраў, якія не з'яўляюцца прадуктамі жыццядзейнасці зрок, але з'яўляецца вынікам Вялікага Выбуху, гэта пераважна літый, берылій і бор. Гэтых лёгкіх ядраў значна большае ўтрыманне ў касмічных промнях (суадносіны прыкладна 1:100 часціц), чым у сонечнай атмасферы, дзе іх змест складае каля 10⁻⁷ ўтрымання ядраў [[Гелій|гелія]].

Гэтыя адрозненні ў змесце з'яўляеццаяўляюцца следствам працэсаў фарміраванняфармавання другасных касмічных прамянёўпромняў. Пры ўзаемадзеянні цяжкіх ядраў першасных касмічных прамянёўпромняў, напрыклад, ядраў вугляроду і кіслароду, з матэрыяй міжзоркавай асяроддзя, яны распадаюцца на больш лёгкія ядраядры (у так званым працэсе распаду касмічных прамянёў), літый, берылій і бор. НазіраннеНазіранні паказваюць, што энергетычныя спектры літыя, берылію і бору прыходзяць некалькі строме, чым спектры вугляроду і кіслароду, што паказваеўказвае на тое, што распад ядраў з большай энергіяй здараецца радзей, верагодна з прычыны іх выхаду з-пад дзеяння галактычнага магнітнага поля. Распад уплывае таксама і на ўтрыманне [[Скандый|Sc]], [[Тытан, хімічны элемент|Ti]], [[Ванадый|V]] і [[Марганец|Mn]] ў касмічных промнях, продуціруемыхякія прадукуюцца сутыкненнямі ядраў жалеза і нікеля з матэрыяй міжзоркавайміжзоркавага асяроддзя.

У мінулым лічылася, што касмічныя прамяніпромні захоўваюць свой ​​струменьпаток сталым. Нядаўнія ж даследаванні далі доказы 1,5-2 тысячагадовых змяненняўзменаў у патоку касмічных прамянёў на працягу апошніх сарака тысяч гадоў.

Касмічныя прамяні адхіляюцца ў [[Магнітнае поле|магнітным полі]] [[Зямля|Зямлі]]. Іх інтэнсіўнасць залежыць ад [[Шырата|шыраты]]. Асабліва гэты эфект выяўляецца ў экватарыяльных абласцях, дзе магнітнае поле перашкаджае пранікненню касмічных прамянёўпромняў значна большмацней, чым у каля[[полюс|палюсоў]]. Акрамя таго, дадатнапазітыўна зараджаныя часціцы адхіляюцца на ўсход, а негатыўна зараджаныя часціцы адхіляюцца на захад.

Інтэнсіўнасць касмічных прамянёўпромняў узрастаеузмацняецца з павелічэннем вышынівышынёй, дасягаючы максімуму прыкладна на вышыні 20-25 км. За межамі зямной атмасферы існуюць вобласці з падвышанай інтэнсіўнасцю касмічных прамянёўпромняў, называюцца радыяцыйнымі паясамі Ван Алена.

Існаванне касмічных прамянёў даказаў у 1912 [[Віктар Франц Гес]], падняўшы тры электраметраэлектрометры на паветраным шары на вышыню 5300 м. Чатырохразовае павелічэнне хуткасці разрадкі электраметраэлектрометра паказала крыніцу выпраменьвання. Паколькі вопыт праводзіўся падчас [[зацьменне Сонца|зацьмення Сонца]], яно не магло быць крыніцай выпраменьвання, а, такім чынам, Гес зрабіў выснову пра існаванне ў космасе прамянёўпромняў, якія маюць вялікую іанізацыйную здольнасць. За гэтыя даследаванні Віктар Гес атрымаў у 1936 Нобелеўскую прэмію па [[Фізіка|фізіцы]].