Карл Фрыдрых Гаус: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др параметры шаблона Бібліяінфармацыя перенесены на Викиданные |
крыніца - be-x-old:Карл_Фрыдрых_Гаўс |
||
Радок 1:
{{Навуковец
| Імя = Ёган Карл Фрыдрых Гаус
| Арыгінал імя = Johann Carl Friedrich Gauß
| Фота = Carl_Friedrich_Gauss.jpg
| Шырыня = 180px
| Подпіс =
| Дата нараджэння = [[30 красавіка]] [[1777]]
| Месца нараджэння = [[Браўншвейг]], [[Германія]]
| Дата смерці = [[23 лютага]] [[1855]]
| Месца смерці = [[Гётынген]], [[Германія]]
| Грамадзянства = [[Германія]]
| Навуковая сфера = [[матэматыка]], [[астраномія]], [[фізіка]],
| Месца працы =
| Альма-матэр = [[Гётынгенскі ўнівэрсытэт]]
| Навуковы кіраўнік =
| Знакамітыя вучні =
| Вядомы як = «кароль матэматыкаў»
| Узнагароды і прэміі =
| Сайт =
}}
'''Ёган Карл Фрыдрых Га{{націск}}ус''', таксама '''Гаўс''' ({{lang-de|Johann Carl Friedrich Gauß}}; [[30 красавіка]] [[1777]], [[Горад Браўншвейг|Браўншвейг]] — [[23 лютага]] [[1855]], [[Горад Гётынген|Гётынген]]) — выдатны нямецкі матэматык, астраном і фізік, лічыцца адным з найвялікшых матэматыкаў усіх часоў, «каралём матэматыкаў»<ref>Zeidler Eberhard. «Oxford User's Guide to Mathematics». Oxford University Press. ст.1188. ISBN 0-19-850763-1.</ref>.
== Біяграфія ==
=== Першыя гады ===
Дзед Гауса быў бедным селянінам, а бацька — садоўнікам, муляром і наглядчыкам за каналамі ў герцагстве Браўншвейг<ref>{{Спасылка
| аўтар = Math.wichita.edu
| аўтарlink =
| дата публікацыі =
| url = http://www.math.wichita.edu/history/men/gauss.html
| загаловак = Carl Friedrich Gauss
| фармат =
| назва праекта =
| выдавец = Wichita State University
| дата =
| мова = en
| каментарый = }}</ref>. Ужо калі малому было два гады ён паказаў сябе [[вундэркінд]]ам. У тры гады Карл ужо ўмеў пісаць і чытаць, і нават выпраўляў вылічальныя памылкі свайго бацькі. Згодна з легендай, школьны настаўнік матэматыкі, каб заняць дзяцей на доўгі час, прапанаваў ім вылічыць [[Арыфметычная прагрэсія|суму лікаў]] ад 1 да 100. Малы Гаус заўважыў, што парныя сумы з процілеглых бакоў аднолькавыя: <math>1 + 100 = 101, 2 + 99 = 101</math> і гэтак далей, і імгненна атрымаў вынік: <math>50 \times 101=5050</math>.
З настаўнікам Карлу пашанцавала: [[Марцін Бартэльс]] (у далейшым настаўнік [[Мікалай Іванавіч Лабачэўскі|Мікалая Лабачэўскага]]) высока ацаніў талент малога Гауса і змог дабіцца для яго стыпэндыі ад герцага Браўншвейга. Гэта дало магчымасць Гаусу закончыць каледж у Браўншвейгу.
Валодаючы некалькімі мовамі, Гаус некаторы час вагаўся паміж [[філалогія]]й і [[матэматыка]]й, аднак усё ж такі абраў апошнюю. Ён вельмі любіў [[лацінская мова|лацінскую мову]] і значную частку сваіх навуковых прац напісаў на лацінскай. Акрамя таго цаніў англійскую, французкую і рускую літаратуру.
У каледжы Гаус вывучаў працы [[Ісак Ньютан|Ньютана]], [[Леанард Ойлер|Леанарда Ойлера]], [[Жазэф Луі Лагранж|Лагранжа]]. Ужо ў тыя часы ён зрабіў некалькі адкрыццяў у вышэйшай [[арыфметыка|арыфметыцы]], у тым ліку даказаў закон [[квадратычны закон узаемнасці|узаемнасці квадратычных рэшт]]. [[Адрыен Мары Лежандр]] адкрыў гэты закон раней, але зрабіць строгі доказ так і не змог; у Эйлера гэта таксама не артымалася. Акрамя таго, Гаус стварыў «[[метад найменшых квадратаў]]» (таксама незалежна адкрыты Лежандрам) і пачаў даследаванні ў сферы «[[нармальнае размеркаванне|нармальнага размеркавання памылак]]».
З [[1795]] па [[1798]] гады Гаус вучыўся ў [[Гётынгенскі ўніверсітэт|Гётынгенскім ўніверсітэце]]. Гэта быў найбольш паспяховы перыяд у жыцці Карла. У гэтыя часы Гаус доказаў, што з дапамогай цыркуля і лінейкі можна пабудаваць правільны сямнаццацівугольнік<ref>Carl Friedrich Gauss §§365–366 in «Disquisitiones Arithmeticae». Leipzig, Germany, 1801. New Haven, CT: Yale University Press, 1965.</ref>. Акрамя таго, ён рашыў праблему [[правільны многавугольнік|правільных многавугольнікаў]] да канца і знайшоў крытэрый магчымасці пабудовы правільнага n-вугольніка з дапамогай цыркуля і лінейкі: калі n — просты лік, то ён павінен быць віду: <math>n=2^{2^k}+1</math> ([[лікі Ферма|лікам Ферма]]). Гэтым адкрыццём Гаус даражыў і завяшчаў нарысаваць на яго магіле правільны сянаццацівугольнік, упісаны ў [[акружнасць|акружнасць]].
З [[1796]] года Гаус вядзе кароткі дзённік сваіх адкрыццяў. Шмат што, як і Ньютан, ён не публікаваў, аднак гэта былі вынікі выключнай важнасці ([[эліптычныя функцыі]], [[нееўклідава геаметрыя]] і іншыя). Сваім сябрам ён тлумачыў, што публікуе толькі тыя вынікі навуковых прац, якія яго поўнасцю задавальняюць. Многія з тых закінутых ідэй пазней знайшлі сваё месца ў працах [[Нільс Хенрык Абель|Абеля]], [[Карл Густаў Якаб Якобі|Якобі]], [[Агюстэн Кашы|Кашы]], Лабачэўскага і многіх іншых. [[Кватэрніён]]ы ён таксама адкрыў за 30 гадоў да [[Уільям Роўэн Гамільтан|Гамільтана]], назваўшы іх «мутацыямі».
Усе шматлікія апублікаваныя працы Гауса змяшчаюць значныя вынікі даследаванняў, сырых прац не было ні аднае. У [[1798]] годзе Карл заканчвае свой шэдэўр «Арыфметычныя даследаванні» ({{lang-la|Disquisitiones Arithmeticae}}), які быў надрукаваны толькі ў [[1801]] годзе. У гэтым творы падрабязна выкладаецца тэорыя параўнанняў, рашаюцца параўнанні адвольнага парадку, глыбока даследуюцца [[квадратычная форма|квадратычныя формы]], камплексныя карані з адзінкі выкарыстоўваюцца дзеля пабудавання правільных n-вугольнікаў, выкладзены ўласцівасці [[квадратычны вылік|квадратычных вылікаў]], прыведзены доказы квадратычнага закону ўзаемнасці і шмат чаго яшчэ. Гаус любіў казаць, што матэматыка — царыца навук<ref>Smith, S. A., et al. 2001. ''Algebra 1: California Edition.'' Prentice Hall, New Jersey. ISBN 0-13-044263-1</ref>, а [[тэорыя лікаў]] — царыца матэматыкі.
=== Сталае жыццё ===
У тым жа [[1798]] годзе, пасля заканчэння ўніверсітэта, Гаус вярнуўся дадому ў Браўншвейг і жыў там да [[1807]] года. Герцаг працягваў апякаць маладога генія. Ён аплаціў выданне Карлавай доктарскай дысертацыі ў [[1799]] годзе і устанавіў яму немалую стыпендыю. У сваёй доктарскай Гаус упершыню даказаў [[асноўная тэарэма алгебры|асноўную тэарэму алгебры]]. Да Карла было мноства спроб зрабіць гэта, найбольш блізка да доказу падышоў [[Жан ля Рон д'Аламбер|Жан д'Аламбер]], але і ён не зрабіў гэтага. Гаус некалькі разоў вяртаўся да гэтае тэарэмы і даў чатыры розныя доказы. Ён атрымаў ступень прыват-дацэнта Браўншвейгскага ўніверсітэта. Праз два гады Карл быў абраны членам-карэспандэнтам [[Пецярбургская Акадэмія навук|Пецярбургскай Акадэміі навук]].
Пасля [[1801]] года Гаус, не парываючы з тэорыяй лікаў, пашырыў кола сваіх цікавасцей, далучыўшы да яго і [[прыродазнаўчыя навукі]]. Зачэпкаю стала адкрыццё малой планеты [[Карлікавая планета Цэрэра|Цэрэры]], якая амаль адразу пасля назіранняў знікла. 24-гадовы Гаус за некалькі гадзін зрабіў складаныя вылічэнні па новаму, адкрытаму ім жа метаду, і знайшоў месца, дзе шукаць планету; там яна і была выяўлена. Пасля гэтага слава Гауса становіцца агульнаеўрапейскай. Многія навуковыя таварыствы абіраюць Гауса сваім членам, герцаг павялічвае грашовую дапамогу, а цікавасць Карла да астраноміі яшчэ болей павялічваецца.
У [[1805]] годзе Гаус ажаніўся з Ёганай Остгоф, ад гэтага шлюбу нарадзілася тры дзіцяці. На наступны год, ад ран, атрыманых на вайне супраць [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]], памірае герцаг-апякун Гауса, пасля чаго некалькі краін запрашаюць Карла да сябе на службу. Але Гаус пераязджае ў Гётынген, дзе артымлівае пасаду дырэктара абсерваторыі, якую займаў да самай смерці.
У [[1807]] годзе напалеонаўскія войскі займаюць горад і абкладваюць усіх жыхароў кантрыбуцыяй, Гаус павінен быў выплаціць 2000 франкаў. [[Генрых Вільгельм Матэус Ольберс|Ольберс]] і [[П'ер-Сімон Лаплас|Лаплас]], даведаўшыся пра гэта, прапаноўвалі яму сваю дапамогу, але Гаус адмовіўся ад іхніх грошай. Тады адзін незнаёмец з [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурта]] даслаў Гаусу 1000 гульдэнаў, і гэты падарунак прыйшлося ўзяць. Толькі пазней было ўстаноўлена, што гэтым незнаёмцам быў [[курфюрст]] [[Майнц|Майнцкі]], друг паэта [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Гётэ]].
[[Файл:Braunschweig Brunswick Gauss-Denkmal komplett (2006).JPG|thumb|left|220px|Помнік Гауса ў Браўншвейгу]]
У [[1809]] годзе быў надрукаваны новы Гаусаў шэдэўр «Тэорыя руху нябесных цел», у якім была выкладзена кананічная тэорыя ўліку адхіленняў арбіт.
У чацвёртую гадавіну шлюбу памірае Ёгана, амаль адразу пасля нараджэння трэцяга дзіцяці. У Германіі разруха і анархія. Гэта былі самыя цяжкія гады ў жыцці навукоўца. Аднак, праз год, Гаус ізноў ажаніўся, на гэты раз з Мінай Вальдэк, сяброўкай Ёганы. Ад гэтага шлюба ў Гауса было яшчэ трое дзяцей. У гэтым жа годзе Карл атрымлівае прэміі [[Парыжская Акадэмія навук|Парыжскай Акадэміі навук]] і [[Лонданскае каралеўскае таварыства|Лонданскага каралеўскага таварыства]].
У [[1811]] годзе Гаус займаецца вывучэннем новай [[камета|каметы]], разлічваючы яе арбіту. Акрамя таго, пачынае працу над камплексным аналізам, адкрывае, але не публікуе тэарэму, якая сцвярджае, што інтэграл ад аналітычнай функцыі па замкнёнаму контуру роўны нулю. У наступным годзе даследуе гіпэргеаметрычны рад, які абагульняе раскладанне практычна ўсіх вядомых на той час функцый.
У [[1821]] годзе ў сувязі з працай па [[геадэзія|геадэзіі]] Гаус пачынае гістарычны цыкл прац па тэорыі паверхняў і ўводзіць у навуку так званую «[[Гаусава крывізна|Гаусаву крывізну]]». Гаус пачынае займацца [[дыферэнцыяльная геаметрыя|дыферэнцыяльнай геаметрыяй]]. Вынікі Гауса натхнілі [[Бернхард Рыман|Бернхарда Рымана]] на клясычную дысертацыю аб «[[рыманава геаметрыя|рыманавай геаметрыі]]». Вынікам даследаванняў Гауса стала праца «Даследаванні адносна крывых паверхняў». У гэтай працы Гаус выкарыстоўвае агульныя крывалінейныя каардынаты на паверхні. Ён далёка развіў метад [[канформнае адлюстраванне|канформнага адлюстравання]], які ў [[картаграфія|картаграфіі]] захоўвае вуглы, але скажае адлегласці; ён выкарыстоўваецца таксама ў [[аэрадынаміка|аэра]]- і [[гідрадынаміка|гідрадынаміцы]] і [[электрастатыка|электрастатыцы]].
У [[1824]] годзе Гауса абіраюць замежным членам Пецярбургскай Акадэміі навук. А ў наступным годзе ён адкрывае [[Гаусавы цэлыя лікі|Гаусавы камплексныя цэлыя лікі]], будуе для іх тэорыю дзялімасці і параўнанняў. Паспяхова прымяняе іх для рашэння параўнанняў высокіх ступеней.
=== Старасць і смерць ===
[[Файл:Carl Friedrich Gauss.jpg|thumb|150px|Партрэт працы [[Крысціян Альбрэхт Енсэн|Крысціяна Енсэна]]]]
У [[1831]] годзе памірае другая жонка<ref>[http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Gauss.html Gauss biography]. Groups.dcs.st-and.ac.uk</ref> і ў Гауса пачынаецца цяжкая [[бяссонніца]]. У той жа час у Гётынген прыехаў 27-гадовы таленавіты фізік [[Вільгельм Эдуард Вебер|Вільгельм Вебер]], з якім Гаус пазнаёміўся ў [[1828]] годзе, калі быў у гасцях у [[Аляксандр фон Гумбальт|Аляксандра фон Гумбальта]]. Абодва энтузыяста навукі сталі сябрамі, нягледзячы на розніцу ва ўзросце. Разам яны пачынаюць цыкл даследаванняў [[Электрамагнітнае ўзаемадзеянне|электрамагнетызму]].
На наступны год друкуецца чарговая праца Гауса «Тэорыя біквадратычных вылікаў», дзе з дапамогаю тых жа цэлых камплексных Гаусавых лікаў даказваюцца арыфметычныя тэарэмы не толькі для камплексных лікаў, але і для рэчаісных лікаў. У гэтай працы Гаус прыводзіць геаметрычнае вытлумачэнне камплексных лікаў, якое з таго часу становіцца агульнапрынятым.
У 1833 годзе Гаус разам з Веберам вынайшаў [[Тэлеграф#Электрычны тэлеграф|электрычны тэлеграф]] і зрабіў яго дзеючую мадэль. Праз чатыры гады Вебера звальняюць за адмову прысягнуць новаму каралю [[Гановер]]а, з-за чаго Гаус ізноў працуе адзін.
У канцы жыцця Гаус вывучаў рускую мову і у лістах да Пецярбургскай Акадэміі навук прасіў прыслаць яму расійскія часопісы і кнігі. Мяркуецца, што гэта звязана з працамі Лабачэўскага. У [[1842]] годзе па яго рэкамэндацыі Лабачэўскага абіраюць замежным членам-карэспандэнтам Гётынгенскага каралеўскага таварыства.
Памёр навуковец [[23 лютага]] [[1855]] года ў Гётынгене. Сучаснікі апісвалі Гауса як жыццярадаснага, прыязнага чалавека з добрым пачуццём гумару.
== Даследаванні Гауса ==
Характэрнымі рысамі даследаванняў Гауса з'яўляецца надзвычайная іхняя рознабаковасць і арганічная іх сувязь паміж тэарэтычнай і прыкладной матэматыкай. Працы Гауса аказалі вялікі ўплыў на далейшае развіццё [[вышэйшая алгебра|вышэйшай алгебры]], [[тэорыя лікаў|тэорыі лікаў]], [[геаметрыя|дыферэнцыяльнай геаметрыі]], [[тэорыя электрычнасці|класічнай тэорыі электрычнасці]] і [[магнетызм]]у, [[геадэзія|геадэзіі]], тэарэтычнай [[астраномія|астраноміі]]. У многіх галінах матэматыкі Гаус актыўна спрыяў павышэнню патрабаванняў да [[логіка|лагічнай]] выразнасці доказаў. «Арыфметычныя даследаванні» — першы буйны твор Гауса, прысвечаны асобным пытанням тэорыі лікаў і вышэйшай алгебры. Пастаноўка і распрацоўка гэтых пытанняў Гаусам вызначыла далейшае развіццё гэтых дысцыплін. Гаус падрабязна развіў тут тэорыю квадратычнага выліку, упершыню даказаў [[квадратычны закон узаемнасці]] — адну з цэнтральных тэарэм тэорыі лікаў. У гэтым творы ён па-новаму падрабязна распрацаваў тэорыю [[квадратычная форма|квадратычных форм]], якую раней пабудаваў [[Жазэф Луі Лагранж|Лагранж]], выклаў тэорыю дзялення акружнасці, якая шмат у чым была правобразам тэорыі [[Эварыст Галуа|Галуа]]. Гаус распрацаваў агульныя метады рашэння ўраўненняў выгляду ''х<sup>n</sup>-1=0'', а таксама ўстанавіў сувязь паміж гэтымі ураўненнямі і пабудовай правільных [[многавугольнік]]аў, а іменна: знайшоў ўсе такія значэнні ''n'', для якіх правільны ''n''-вугольнік можна пабудаваць з дапамогай [[цыркуль|цыркуля]] і [[лінейка|лінейкі]], у прыватнасці развязаў у радыкалах ураўненне ''х<sup>17</sup>-1=0'' і пабудаваў правільны 17-вугольнік з дапамогай цыркуля і лінейкі. Гэта стала першым пасля старажытнагрэчаскіх геометраў значным крокам наперад у гэтым пытанні. Адначасова Гаус склаў велізарныя табліцы простых лікаў, квадратычных вылікаў, а таксама табліцы значэнняў ўсіх дробаў выгляду ад ''р = 1'' да ''р = 1000'' у выглядзе дзесятковых дробаў, даводзячы вылічэнні да поўнага перыяду, што часам патрабавала вылічэння некалькіх соцень дзесятковых знакаў.
Даследаванні Гауса пра дзяленне акружнасці мелі вялікае значэнне не толькі для рашэння гэтай складанай задачы. Мабыць, яшчэ важнейшым было тое, што тут ён заклаў асновы агульнай тэорыі так званых [[алгебраічнае ўраўненне|алгебраічных ураўненняў]], дзе каэфіцыенты ураўнення ёсць [[камплексны лік|камплексныя лікі]].
=== Асноўная тэарэма алгебры ===
{{Асноўны артыкул|Асноўная тэарэма алгебры}}
Вельмі важнае значэнне мае даказаная Гаусам ў [[1799]] годзе [[асноўная тэарэма алгебры]] аб існаванні кораня алгебраічнага ўраўнення. На аснове гэтай тэарэмы была даказана такая ўласцівасць ураўненняў: «алгебраічныя ураўненні маюць столькі рэчаісных ці камплексных каранёў, колькі адзінак ёсць у паказчыку іх ступеней". За працу над доказам гэтай тэарэмы Гаус атрымаў званне [[прыват-дацэнт]]а.
У першай частцы працы «Арыфметычныя даследаванні» Гаус глыбока прааналізаваў пытанне пра так званыя «[[квадратычная рэшта|квадратычныя рэшты]]» і ўпершыню даказаў важную тэарэму з тэорыі лікаў, якую ён назваў «залатой тэарэмай» аб «квадратычным законе ўзаемнасці». Можна без перабольшання сказаць, што тэорыя лікаў, як навука, пачала сваё сапраўднае існаванне іменна з даследаванняў Гауса. «Арыфметычныя даследаванні» Гауса ў матэматычнай навуцы стварылі цэлую эпоху, а Гаус быў прызнаны найвялікшым матэматыкам свету.
У алгебры Гауса цікавіла перш за ўсё асноўная тэарэма. Да яе ён не раз вяртаўся і даў больш за шэсць розных яе доказаў. Усе яны былі апублікаваны ў працах навукоўца ў [[1808]]—[[1817]] гадах. У гэтых працах былі дадзены ўказанні адносна кубічных і біквадратычных рэшт. Тэарэмы пра біквадратычныя рэшты разглядаліся ў працах [[1825]]—[[1831]] гадах. Гэтыя працы значна пашырылі тэорыю лікаў дзякуючы ўвядзенню так званых цэлых [[Гаусавы лікі|Гаусавых лікаў]], гэта значыць лікаў выгляду '''''а + bi''''', дзе ''а'' і ''b'' ёсць цэлыя лікі. У сувязі з астранамічнымі вылічэннямі, заснаванымі на раскладанні [[інтэграл]]аў адпаведных [[дыферэнцыяльнае ўраўненне|дыферэнцыяльных ураўненняў]] у бесканечныя рады. Гаус даследаваў пытанне аб збежнасці бесканечных радоў, якія ён звязаў з вывучэннем [[гіпергеаметрычны рад|гіпергеаметрычнага рада]]. Значнасць гэтага рада заключаецца ў тым, што ён утрымлівае як асобныя выпадкі многія з вядомых [[трансцэндэнтная функцыя|трансцэндэнтных функцый]], якія маюць шырокае прымяненне. Гэтыя даследаванні Гауса разам з працамі [[Агюстэн Луі Кашы|Кашы]] і [[Нільс Хенрык Абель|Абеля]], заснаваныя на даследаваннях Гауса, спрыялі значнаму развіццю агульнай [[тэорыя радоў|тэорыі радоў]].
== Рэлігійныя погляды ==
[[Рэлігія|Рэлігійныя]] адносіны Гауса былі заснаваны на пошуку ісціны. Ён верыў у «неўміручасць духоўнай індывідуальнасці, у асабістую сталасць пасля смерці, у апошні парадак рэчаў, у вечнага, праведнага, усёведнага і ўсемагутнага Бога». Гаус таксама прытрымліваўся рэлігійнай цярпімасці, мяркуючы, што няправільна непакоіць іншых, хто карыстаецца сваімі ўласнымі перакананнямі<ref>Dunnington, G. Waldo. (May, 1927). [http://www.mathsong.com/cfgauss/Dunnington/1927/ «''The Sesquicentennial of the Birth of Gauss''»]. Scientific Monthly XXIV: 402–414.</ref>.
== Сям'я ==
[[Файл:Therese Gauss.jpg|thumb|150px|Гаусава дачка Тэрэза]]
Асабістае жыццё Гауса было азмрочана ранняй смерцю яго першай жонкі, Ёганы Остаф, у [[1809]] годзе. Неўзабаве пасля гэтага не стала і яго дзіцяці, Луі. Гаус пагрузіўся ў [[Дэпрэсія|дэпрэсію]], з якой ён ніколі цалкам не ачуняў. Ён ажаніўся яшчэ раз, з лепшаю сяброўкаю сваёй першай жонкі Джаане Фрэдэрыцы Вільгельміне Вальдек, шырока вядомай як Міна. Калі яго другая жонка памерла ў [[1831]] годзе пасля працяглай хваробы, адна з яго дачок, Тэрэза, узяла на сябе быт і клопат Гауса да канца яго жыцця. Яго маці жыла ў яго доме з [[1817]] года да сваёй смерці ў [[1839]] годзе.
У Гауса было шасцёра дзяцей. Разам з Ёганай ён меў дзяцей: Джозэф ([[1806]]—[[1873]]), Вільгельміна ([[1808]]—[[1846]]) і Луі (1[[809]]—[[1810]]). З усіх ягоных дзяцей, Вільгельміна, як кажуць, была амаль так жа таленавіта, як і ейны бацька, але яна памерла маладой, так і не раскрыўшы свой талент. з Мінай Вальдэк ён таксама меў траіх дзяцей: Юджын ([[1811]]—[[1896]]), Вільгельм ([[1813]]—[[1879]]) і Тэрэза ([[1816]]—[[1864]]). Тэрэза жыла разам з бацькам да яго смерці, пасля чаго яна выйшла замуж.
У Гауса часта бывалі спрэчкі са сваімі сынамі. Ён не хацеў, каб яго сыны займаліся [[матэматыка]]й ці [[навука]]й. Ён хацеў как Ойген стаў адвакатам, але той хацеў вывучаць мовы. Пасля адной з іх спрэчак, Гаус сказаў, што адмовіцца аплачваць пражыванне сына, калі ён адмовіцца стаць [[юрыспрудэнцыя|юрыст]]ам. Аднак Ойген прыкладна ў [[1832]] годзе эміграваў у [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], дзе ён пазней досыць паспяхова уладкаваўся. Другі сын Вільгельм, таксама пераехаў у [[Новы свет]], дзе пасяліўся ў штаце [[Штат Місуры|Місуры]], пачаўшы працаваць, як [[фермер]], а затым разбагацеў пасля адкрыцця абутковага [[бізнес]]у ў [[Сент-Луіс]]е.
== Асоба ==
Гаус быў гарачым перфекцыяністам і працаўніком. Ён ніколі не быў пладавітым пісьменнікам, адмаўляючыся публікаваць свае працы, якія ён лічыў няпоўнымі. Гэта было зроблена ў адпаведнасці з яго асабістым дэвізам «''pauca sed matura''» («няшмат, але добра»). Яго асабістыя дзённікі паказваюць, што ён зрабіў некалькі важных матэматычных адкрыццяў на гады альбо дзесяцігоддзі раней, чым іх публікавалі яго сучаснікі.
Нягледзячы на тое, што Гаус браў па некалькі студэнтаў, ён не любіў выкладаць. Ён казаў, што прыняў удзел толькі ў адной навукова-практычнай канферэнцыі, якая адбылася ў [[Берлін]]е ў [[1828]] годзе. Аднак, некаторыя з яго вучняў сталі вельмі ўплывовымі матэматыкамі, сярод іх [[Юліус Вільгельм Рыхард Дэдэкінд|Рычард Дэдэкінд]], [[Бернхард Рыман]] і [[Фрыдрых Бесель]]. [[Сафі Жэрмен]] была рэкамендавана Гаусам на атрыманне ганаровай ступені, перш чым яна памерла.
Гаус падтрымліваўся [[Манархія|манархічных]] поглядаў і выступаў супраць [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]], якога ён лічыў вынікам рэвалюцыі.
== Цікавыя факты ==
* Карл Фрыдрых Гаус выкладаў матэматыку ў адкрывальніка [[цэзій|цэзію]] [[Роберт Вільгельм Бунзен|Роберта Бунзена]]
{{зноскі}}
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Carl Friedrich Gauss}}
* [http://www.geocities.com/RainForest/Vines/2977/gauss/english.html Carl Friedrich Gauss] {{ref-en}}
* [http://www-gdz.sub.uni-goettingen.de/cgi-bin/digbib.cgi?PPN235957348 Complete works] {{ref-en}}
* [http://www.gausschildren.org Gauss and his children] {{ref-en}}
* [http://www.corrosion-doctors.org/Biographies/GaussBio.htm Gauss biography] {{ref-en}}
* [http://fermatslasttheorem.blogspot.com/2005/06/carl-friedrich-gauss.html Carl Friedrich Gauss], Biography at Fermat's Last Theorem Blog. {{ref-en}}
* [http://www.idsia.ch/~juergen/gauss.html Gauss: mathematician of the millennium], by Jürgen Schmidhuber {{ref-en}}
* [http://books.google.com/books?id=yh0PAAAAIAAJ English translation of Waltershausen's 1862 biography] {{ref-en}}
* [http://www.gauss.info Gauss] general website on Gauss {{ref-en}}
* [http://adsabs.harvard.edu//full/seri/MNRAS/0016//0000080.000.html MNRAS '''16''' (1856) 80] Obituary {{ref-en}}
* [http://www-personal.umich.edu/~jbourj/money1.htm Carl Friedrich Gauss on the 10 Deutsche Mark banknote] {{ref-en}}
* [[q:Carl Friedrich Gauss|Carl Friedrich Gauss]] at [[Wikiquote]] {{ref-en}}
{{Эпоха Асветніцтва}}
{{DEFAULTSORT:Гаус, Ёган Карл Фрыдрых}}
[[Катэгорыя:Постаці нямецкай навукі]]
[[Катэгорыя:Постаці нямецкай матэматыкі]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі ў тэорыі лікаў]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Постаці матэматыкі]]
[[Катэгорыя:Постаці фізікі]]
[[Катэгорыя:Постаці астраноміі]]
{{Link FA|hu}}
{{Link FA|ka}}
{{Link GA|de}}
{{Link GA|fi}}
| |||