Вікіпедыя

Альдона: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др удакл.
Радок 1:
'''Ганна''' ў хрышчэнні, свецкае імя — '''Альдона''', вядома толькі ад [[М. Стрыйкоўскі|М. Стрыйкоўскага]]<ref>''[[Эдвардас Гудавічус|Gudavičius E.]]'' Aldona // Vytautas Spečiūnas. Lietuvos valdovai (XIII—XVIII a.): enciklopedinis žinynas. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas. pp. 40. ISBN 5-420-01535-8.</ref> (каля {{ДН|||1310}} — {{ДС|26|5|1339}}, [[Кракаў]]) — каралева польская (1333—1339).
{{ДД
| беларускае імя = Альдона (Ганна) Гедзімінаўна
| арыгінальнае імя =
| парадак-жан = 1
| партрэт = Anna lithuania.jpeg
| шырыня партрэта =
| подпіс =
| герб = COA of Gediminaičiai dynasty Lithuania.svg
| подпіс герба =
| тытул = [[Каралева Польшчы]]
| сцяг =
| герб =
| перыядпачатак = [[1333]]
| перыядканец = [[1339]]
| папярэднік = [[Ядвіга Баляслаўна]]
| пераемнік = [[Адэлаіда Геская]]
 
Дачка вял. кн. літоўскага [[Гедзімін]]а. У 1325 годзе кароль польскі [[Уладзіслаў Лакаток]] заключыў з Гедзімінам мір і анты[[Тэўтонскі ордэн|ордэнскі]] саюз і, напэўна, для іх замацавання пасватаў Альдону за свайго сына [[Казімір III|Казіміра]]<ref>''Jonynas I.'' Aldona // Lietuviškoji enciklopedija / Vaclovas Biržiška. — Kaunas: Spaudos Fondas, 1933. — T. I. — pp. 208—211.</ref>. [[Стывен Роўвел|С. Роўвел]] лічыць, што на значнасць шлюбу, г.зн. польска-літоўскага саюзу{{#tag:ref|Умовы саюзу невядомыя, выявіўся ён у асноўным сумесным паходам на Брандэнбург у 1326 годзе<ref>Rowell S. C. Pious Princesses or Daughters of Belial: Pagan Lithuanian Dynastic Diplomacy, 1279—1423 // Medieval Prosopography, 15 (1): 47. 1994.</ref>. Магчыма, выяўленнем саюзу быў і напад Уладзіслава на занятую немцамі Хелмінскую зямлю падчас паходу Ордэна на Жамойць у 1329 годзе<ref name="Рудзкі1">Rudzki E. Polskie królowe. [T.] 1. …</ref> Аднак у 1330 г. Уладзіслаў адмовіўся ад саюзу і 1331 г. літоўцы ўжо ваявалі Польшчу, далейшыя польска-літоўскія адносіны складаліся па рознаму<ref name="Рудзкі1"/>. Паводле меркавання І. Янінаса, нягледзячы на скасаванне саюзу, за жыццём Ганны польска-літоўскія адносіны былі безканфліктныя<ref>Jonynas I. Aldona // Lietuviškoji enciklopedija / Vaclovas Biržiška. — Kaunas: Spaudos Fondas, 1933. — T. I. — pp. 208—211.</ref>. Таксама, магчыма, дынастычная сувязь з літоўскай дынастыяй, якая панавала з XIII ст. дадавала легітымнасці Уладзіславу Лакатку, які замяніў на польскім стальцы дынастыю Пшэмыслававічаў і быў каранаваны толькі ў 1320 годзе<ref>Rowell S. C. Lithuania Ascending: A Pagan Empire Within East-Central Europe, 1295—1345 // Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series. Cambridge University Press, 1994. — pp. 87.</ref>.|group="nb"}}, для Уладзіслава Лакатка паказвае яго адмова ад шлюбу Казіміра з Ютай (Бонай), дачкой [[Ян Люксембургскі|Яна Люксембургскага]]<ref>Rowell S. C. Pious Princesses or Daughters of Belial: Pagan Lithuanian Dynastic Diplomacy, 1279—1423 // Medieval Prosopography, 15 (1): 47. 1994.</ref>. Замест пасагу Гедзімін вызваліў польскіх палонных<ref>''Jonynas I.'' Aldona // Lietuviškoji enciklopedija / Vaclovas Biržiška. — Kaunas: Spaudos Fondas, 1933. — T. I. — pp. 208—211.</ref>, паводле Стрыйкоўскага іх было {{nobr|24 тысячы}}.
| дата нараджэння = каля [[1309]]/[[1310]]
| месца нараджэння = {{Сцяг ВКЛ}} [[Вялікае Княства Літоўскае]]
| дата смерці = [[26 мая]] [[1339]]
| месца смерці = {{Сцяг Каралеўства Польскага}} [[Кракаў]], [[Польскае каралеўства, 1385—1569|Каралеўства Польскае]]
| дынастыя = [[Гедзімінавічы]]
| бацька = [[Гедзімін]]
| маці = [[Еўна]]
| Муж = [[Казімір III Вялікі|Казімір III Вялікі]]
| дзеці = [[Альжбета Казіміраўна]], [[Кунегунда Казіміраўна]]
| рэлігія = [[паганства]], ад [[1325]] [[каталіцтва]]
| узнагароды =
}}
 
Тымчасова Казіміру было 15 гадоў і, верагодна, Альдона была таго ж узросту. Па прыбыцці ў Польшчу яе ахрысцілі, гэта адбылося 30.4 (паводле ''[[Rocznik Traski|Rocznika Traskiego]]'', што не знайшло падтрымкі ў гістарыяграфіі<ref>''Jasiński K.'' Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich. — Poznań-Wrocław, 2001. — S. 167.</ref>) або 28.6.1325 году (паводле [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]]<ref>''Tęgowski J.'' Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów. — Poznań-Wrocław, 1999. — S. 233.</ref>). Шлюб адбыўся 16.10.1325 году ў Кракаве.
'''Альдона''' (у хрышчэнні '''Ганна''') '''Гедзімінаўна''' (каля [[1309]]/[[1310]], [[Вялікае Княства Літоўскае]] — {{ДС|26|5|1339}}, {{МС|Кракаў||}}, [[Польскае каралеўства, 1385—1569|Каралеўства Польскае]]) — польская каралева, жонка [[Казімір III Вялікі|Казіміра III]], дачка вялікага князя літоўскага [[Гедзімін]]а і [[Еўна|Еўны]].
 
Паводле Я. Длугаша, Ганна вызначалася высокімі маральнымі якасцямі, міласэрнасцю, любіла конную язду, танцы, розныя забавы і музыку, паўсюды яе суправаджалі музыканты. Аднак, адзначае Длугаш, Ганна не здолела кінуць «дзікіх і грубых звычак». Забавы нявесткі абуралі прыхільніцу аскезы каралеву [[Ядвіга Баляславаўна|Ядвігу]], адносіны са свякроўю складваліся наогул блага<ref name="Рудзкі1"/>. Тым часам Казімір вядомы рамантычнымі прыгодамі. Праўдападобна, пэўны час Ганна жыла ў Познані, калі Казімір быў вялікапольскім намеснікам. Невядома, дзе знаходзілася Ганна падчас ваенных паходаў мужа і што рабіла падчас яго цяжкай хваробы, калі Казімір быў пад наглядам маці. Вядома аднак, што ніякіх палітычных амбіцый Ганна не мела. Праз месяц па смерці Уладзіслава Лакатка, 25.10.1333 году Ганна, нягледзячы на пярэчанне свякрові{{#tag:ref|Удава Лакатка матывавала тым, што Польшча ўжо мае каралеву і, пакуль яна жывая, другой мець не можа<ref name="Рудзкі1"/>.|group="nb"}}, разам з Казімірам была каранавана ў [[Вавель|Вавелі]]<ref>''Tęgowski J.'' Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów. — Poznań-Wrocław, 1999. — S. 234.</ref>.
== Біяграфія ==
Яе паганскае імя Альдона вядомае толькі з хронікі [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацея Стрыйкоўскага]]. Казімір III падчас шлюбу меў 15/16 гадоў, верагодна, столькі ж было і Альдоне. Шлюб Альдоны і Казіміра меў на мэце ўмацаванне польска-літоўскага саюза супраць [[Тэўтонскі Ордэн|Тэўтонскага ордэна]] і такім чынам стаў прэлюдыяй [[Крэўская унія|Крэўскай]] і [[Люблінская унія|Люблінскай уній]], што сталі прычынай да ўтварэння польска-літоўскай [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Умовы дагаворы паміж дзвюма краінамі не захаваліся, але вядома, што Гедзімін вызваліў 25000 польскіх палоннікаў. Пра важнасць шлюбу сведчыць факт адмовы Казіміра ад сваіх ранейшых намераў на шлюб з дачкой [[Чэхія|чэшскага]] караля [[Ян Люксембургскі|Яна Люксембургскага]] [[Бона Чэшская|Бонай]], якая пазней стала жонкай [[Францыя|французскага]] караля [[Іаан II Французскі|Іаана II]]. Першым непасрэдным вынікам саюзу стаў зладжаны ў [[1326]] сумесны паход польскіх і літоўскіх войскаў на [[Маркграфства Брандэнбург]]. Тым не менш саюз Польшчы і Вялікага Княства быў нядоўгім і распаўся каля [[1330]], аднак няма ніякіх звестак пра якія-небудзь сутычкі за жыццём Альдоны.
 
Каралева Ганна заставалася ў ценю, відаць, яе пазіцыі аслабляла і тое, што не нарадзіла спадкаемца стальца. Не шмат знайшлося наданняў Казіміра з просьбы Ганны, у параўнанні з наданнямі Уладзіслава і Казіміра з просьбы яе свякрові. Царква таксама не прызнавала за Альдонай усіх прывілеяў, абедзве каралевы мелі права удзельнічаць у імшы падчас інтэрдыктаў і наведваць кляштары, але Ганна не магла там сталавацца і начаваць, што дазвалялася Ядвізе. Мала вядома пра адносіны каралевы з мужам у гэты перыяд. Казімір не кінуў рамантычных прыгод, што прычынілася да асуджэння яго царквой, у 1338 г. кракаўскі біскуп спыніў набажэнства, калі кароль увайшоў ў касцёл. Нічога невядома пра кантакты Ганны з бацькам і сёстрамі — жонкамі плоцкага і галіцкага валадароў.<ref name="Рудзкі1"/>
Па прыбыцці да Польшчы Альдона прыняла [[30 красавіка]] [[1325]] хрышчэнне з імем Ганна, а [[16 кастрычніка]] таго ж года пабралася шлюбам з Казімірам. У [[1326]] у іх нарадзілася першая дачка — [[Алежбета Казіміраўна|Альжбета]]. [[25 красавіка]] [[1333]] праз месяц пасля смерці бацькі Казіміра [[Уладзіслаў I Лакетак|Уладзіслава І Лакетка]], нягледзячы на супраціўленне сваёй цешчы [[Ядвіга Баляслаўна|Ядвігі]], была каранавана разам з мужам не [[Вавель|Вавелі]] ў Кракаве. Праз два гады ў іх нарадзілася другая дачка — [[Кунегунда Казіміраўна|Кунегунда]].
 
Нарадзіла двух дачок — Лізавету (1326) і Кунігунду (1335). Памерла ў Кракаве, смерць Ганны была нечаканая і хуткая<ref name="Рудзкі1"/> і, паводле Я. Длугаша, страшная. Пахавана ў Вавельскім кафедральным саборы.
Альдона была вядома сваёй набожнасцю і любоўю да музыкі. [[Ян Длугаш]] нават меркаваў, што [[цымбалы]], якія падчас працэсій гралі перад ёй, былі часткай нейкага паганскага рытуалу.
 
== Заўвагі ==
Нечакана памерла [[26 мая]] [[1339]]. Стала першай жанчынай, пахаванай на Вавелі.
<references group="nb" />
 
{{зноскі}}
== Дзеці ==
* [[Альжбета Казіміраўна]] ([[1326]]—[[1361]]), жонка слупска-валагоскага князя [[Багуслаў V|Багуслава V]];
* [[Кунегунда Казіміраўна]] ([[1335]]—[[1357]]), жонка князя [[Баварыя|Баварыі]] і маркграфа Брандэнбурга [[Людвіг VI Рымлянін|Людвіга VI Рымляніна]];
 
== Літаратура ==
{| class="standard" cellpadding="5" cellspacing="0" align="center" style="border: black solid 1px"
* ''[[Эдвардас Гудавічус|Gudavičius E.]]'' Aldona // Vytautas Spečiūnas. Lietuvos valdovai (XIII—XVIII a.): enciklopedinis žinynas. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas. pp. 40. ISBN 5-420-01535-8.
|-
* ''Rowell S. C.'' Lithuania Ascending: A Pagan Empire Within East-Central Europe, 1295—1345 // Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series. Cambridge University Press, 1994. — pp. 87. — ISBN 9780521450119.
| align="center" width="30%"|<small>Папярэднік:</small><br />'''[[Ядвіга Баляслаўна]]'''
* ''Rowell S. C.'' Pious Princesses or Daughters of Belial: Pagan Lithuanian Dynastic Diplomacy, 1279—1423 // Medieval Prosopography, 15 (1): 47. 1994. — ISSN 0198-9405.
| align="center" style="background:DarkOrange;" width="40%"| '''[[Польскае каралеўства, 1385—1569|Каралеўства Польскае]]''' <br />'''[[1333]] — [[1339]]'''
* ''Rudzki E.'' Polskie królowe. [T.] 1, Żony Piastów i Jagiellonów. — Warszawa: «Novum», 1985. — 301, [3] s.: faks., fot., portr.; 24 cm. Bibliogr. s. 297-[302].
| align="center" width="30%"|<small>Пераемнік:</small><br />'''[[Адэлаіда Геская]]'''
* ''Tęgowski J.'' Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów. — Poznań-Wrocław: Wydawnictwo Historyczne, 1999. ISBN 83-913563-1-0 — s. 232—234.
|-
* ''Jasiński K.'' Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich. — Poznań-Wrocław: Wydawnictwo Historyczne, 2001. ISBN 83-913563-5-3 — s. 167—168.
|}
* ''Jonynas I.'' Aldona // Lietuviškoji enciklopedija / Vaclovas Biržiška. — Kaunas: Spaudos Fondas, 1933. — T. I. — pp. 208—211.
 
[[Катэгорыя:Асобы]]
[[Катэгорыя:Род Гедзімінавічаў]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 14 стагоддзі]]
[[Катэгорыя:Каралевы польскія]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1339 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 26 мая]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Кракаве]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Кракаве]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Альдона"