Іўдаізм: Розніца паміж версіямі

[[Выява:Judaica.jpg|thumb|Атрыбуты іудаізмуіўдаізму]]

'''ІудаізмІўдаізм'''<ref>Баршчэўская, А. Л., Баршчэўскі, Л. П. Арфаграфічны слоўнік беларускай мовы / Аўт.-склад А. Л. Барчшэўская, Л. П. Баршчэўскі. — 2-е выд. — Мінск.: Радыёла-плюс, 2011. — 560 с.</ref> — найбольш ранняя [[Монатэізм|монатэістычная]] [[рэлігія]]<ref>[http://www.bbc.co.uk/religion/religions/judaism/ BBC — Religion & Ethics — Judaism]{{Ref-en}}</ref> і найбольш старажытная з захаваных да цяперашняга часу<ref>[http://www.oppapers1.com/essays/3-Monotheistic-Religions/151138 The 3 Monotheistic Religions — Essays — Noel12]{{Ref-en}}</ref>, узнікла ў [[2 тысячагоддзітысячагоддзе да н.э.|II тыс. да н.э.]] у [[Палесціна|Палесціне]]. У больш шырокім сэнсе ёсць рэлігійны, нацыянальны і этычны светапогляд [[яўрэй]]скага народа, сярод якога ў асноўным сярод і распаўсюджаны. Колькасць вернікаў складае каля 13,2 млн вернікаў<ref>Паводле ацэнак.</ref>, з іх каля 1/3 — у [[ЗША]].

Вернікі вераць у [[Яхвэ]] (адзінага бога, творцу і ўладара сусвету), неўміручасць [[Душа|душы]], замагільнае жыццё, будучы прыход месіі, богаабранасць яўрэйскага народа (ідэя «запавету», саюза, дамовы народа з Богам, у якім народ выступае як носьбіт чароўнага адкрыцця). Канон святых кніг уключае [[Тора|Тору]] («Пяцікніжжа Майсея»), кнігі прарокаў і г.зв. Пісанні. Розныя тлумачэнні і каментарыі канону сабраныя ў [[Талмуд]]зе. У іудаізмуіўдаізме распаўсюджаныя містычныя вучэнні ([[кабала]], [[хасідызм]]).

Тэрмін паходзіль ад назвы яўрэйскага племяннога аб'яднання Іуды, якое было самым шматлікім сярод усіх 12 яўрэскіх плямён («дванаццаці кален ізраілевых»), а ў канцы ХІ ст. да н.э. стала пануючым. ІудаізмІўдаізм адыграў галоўную ролю ў станаўленні старажытнай дзяржавы — [[Ізраільскае царства|Ізраільска-Іўдзейскага царства]] (X ст. да н.э.). Цэнтрам іудаізмуіўдаізму ў I тыс. да н.э. быў Іерусалімскі храм (у [[586 да н.э.]] зруйнаваны вавіланянамі, адбудаваны; у [[70]] н.э. зруйнаваны канчаткова рымлянамі). У перыяд Другога Храма найбольш поўным выражэннем іудаізмуіўдаізму стала Галаха — сукупнасць законаў, якія вызначаюць рэлігійнае жыццё яўрэяў. Ва ўмовах рымскага прыгнёту (І ст. да н.э. — І ст. н.э.) сфарміравалася вучэнне аб будучым прыходзе Месіі — збавіцеля з роду [[Давыд, цар ізраільска-іудзейскі|Давіда]], які павінен адрадзіць Ізраільска-Іудзейскае царства. Пасля зруйнавання Другога Храма рэлігійнае жыццё іудзеяўіўдзеяў засяродзілася вакол сінагог, рэлігійнымі кіраўнікамі сталі законавучыцелі — рабіны, якія не маюць такой складанай іерархіі, як хрысціянскія свяшчэннаслужыцелі.

Да V ст. склалася другая па значэнні крыніца іудаізмуіўдаізму — [[Талмуд]], дзе сабраны ўсе дагматычныя, рэлігійна-этычныя і прававыя палажэнні, рэгламентуюцца складаная абраднасць і нормы паводзін кожнага верніка. 3 пашырэннем хрысціянапва (з IV ст. дзяржаўная рэлігія Рымскай імперыі) і ісламу (VII ст.), якія бяруць пачатак у іудаізмеіўдаізме, узнік іх канфлікт: яўрэйства адмовілася прызнаць прэтэнзіі гэтых рэлігій на новыя ісціны і разглядала іх як скажэнне іўдаізму; тыя, са свайго боку, ставіліся да іўдаізму як да нейкага гістарычнага рудымента і богаадступніцтва. Доўгі час нормы Галахі садзейнічалі ізаляванасці яўрэяў сярод іншаэтнічнага і іншаканфесійнага насельніцтва ў дыяспары. У ХІХ ст. ў сувязі з эмансіпацыяй яўрэяў (ураўнаванне ў правах з астатнім насельніцтвам) у шэрагу заходнееўрапейскіх краін узнікла супярэчнасць паміж неабходнасцю захавання вернасці іўдаізму і інтэграцыяй у навакольнае культурнае асяроддзе. Вынікам гэтага стала з'яўленне новых кірункаў у іўдаізме, адрозненні паміж якімі вызначаюцца адносінамі да Галахі: выкананне ўсіх яе патрабаванняў абвяшчае артадаксальны іўдаізм; за сінтэз традыцый з паступовымі рэформамі выстунае кансерватыўны іўдаізм; адмаўленне ад прызнання бясспрэчнасці законаў Галахі і выкананне толькі яе асобных палажэнняў характарызуе рэфармісцкі (прагрэсісцкі) іўдаізм.