Квэнья: Розніца паміж версіямі

[[ФайлВыява:Namarie-Ai laurie.jpg|thumb|right|290px|Першыя строчкі плача Namáriё запісаныя тэнвар і лацінскім алфавітам.]]

'''Квэ́нья''' (''Quenya'') - [[Выдуманыя мовы|выдуманая мова]], распрацаваная [[Джон Рональд Руэл Толкін|Дж. Р. Р. Толкінам]]. У легендарыўме з'яўляецца адной з [[Эльфы, (Міжзем'е)|эльфійскіх]] моў - мову нолдар і ваньяр.

Працаваць над гэтай мовай Толкін пачаў у 1915 годзе. Асновай для стварэння гэтай мовы стала [[фінская мова]]; акрамя гэтага Толкін часткова пазычыў [[фанэтыкафанетыка|фанэтыкуфанетыку]] і [[арфаграфія|арфаграфію ]] [[лацінская мова|лацінскай]] і [[грэчаская мова|грэчаскай]] моў. Назва мовы магчыма ўзнікла пад уплывам назвы блізкага да фінскай мовы [[Квэны| квэнаўквэн]], распаўсюджанага ў гістарычнай вобласці Квэнландыя ([[Каянская зямля]]) ў паўночнай Скандынавіі<ref>{{Cite journal

Парлельна з распрацоўкай мовы квэнья Толкін апісваў народ, які размаўляў на гэтай мове - Эльдар ці [[Эльфы, (Міжзем'е)|эльфаў]], і таксама гісторыю, краіну і свет, у якім яны маглі б на ёй размаўляць ([[Міжзем'е]]). Вынаходніцтва мовы паўплывала на стварэнне трылогіі "[[Уладар пярсцёнкаў]]", якая стала класічным творам жанра [[фэнтэзі]].

У абодзьвухабедзвюх эльфійскіх мовах две сістэмы пісьменства - рунічная [[Кірт]] і алфавітная [[Тэнгвар]]. Дзяля транслітэрацыі тэкстаў на квэнья і сіндарыне часта ўжываецца лацінскі алфавіт. Напрыклад: "Sin macil Elesarwa" - "Гэта меч Элессара ([[Арагорн|Арагорна]]а)".

У 2004 годзе, пасля выхаду на экраны апошняй серыі [[Уладар пярсцёнкаў, кінатрылогія|кінафільма "Уладар пярсцёнкаў"]], значна павялічылася цмікаўнасць да эльфійскіх моў. Напрыклад, у Велікабрытаніі ў мужчынскай школе [[Бірмінгем|Бірмінгема]]а"Тэрверс-Грын" (''"Turvers Green Boys" Technology College in Birmingam'') упершыню ў свеце вучням пачалі афіцыйна выкладаць эльфійскую мову<ref>{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/education/352003.stm|title=Do you speac Elf?|datepublished=4 марта 2004|last=Parkinson|first=Justin|lang=en|accessdate=20 июля 2008|archiveurl=http://www/webcitation.org/6179ne3Xy|archivedate=2011-08-22}}</ref>.

Квэнья ў сваёй старой форме, запісанай [[сараці]] [[Спіс Эльфаў Міжзем'я#Руміл з Цірыёна|Руміла]], быў вядомы пад назвай ''стары'' ці ''старажытны квэнья'' (Yára-Quenya). Ён уяўляў з сабе мову, якая развілася з ''[[Эльфійскія мовы (Міжзем'е)#Эльдарын|агульнай эльфійскай]]'' - мовы [[Эльдар, (Міжзем'е)|эльдар]].

Акрамя эльфаў, квэнья карысталіся [[Валар]]. Вядома, што эльфы запазычылі ў квэнья частку словаў з [[валарын|валарына]]а. Гэта больш адзначаецца ў дыялекце ваньяр, чым у нолдар.

[[Тэлеры]], якія прыбылі ў [[Эльдамар]], размаўлялі на мове, падобнай на квэнья, таму некаторыя эльфы лічылі тэлерын адным з яе дыялектаў. Самі тэлеры не падтрымлівалі гэтуюгэту кропку гледжання.

Мова тых нолдар, якія вярнуліся ў [[Белерыянд]]. узнікла пасля забароны [[Цінгал|Цінгала]]а і прыняцця нолдар ўу якасці азноўнай мовы для зносін з іншымі эльфамі [[Сіндарын|сінарына]]. Квэнья выгнаннікаў некалькі адрозніваецца ад кавенья [[Аман|Амана]]а дзякуючы запазычванню некаторых сіндарыескіх мловаў. Адрозненні назіраліся таксама і ў вымаўленні асобных гукаў.

На квэнья размаўлялі таксама ў [[Нуменор|Нуменоры]]ы, таксама ў [[Гондар|Гондары]]ы і [[Арнор|Арноры]]ы. Падчас [[Трэцяя Эпоха Міжземья|Трэцяй эпохі]] квэнья захаваў той жа статус, што і [[лацінская мова]] ў Еўропе.

Вымаўленне гукаў квеньяквэнья і звесткі аб позняй фаналогіі мовы апісаныя ў дадатку Е рамана "Уладар пярсцёнкаў" і нарысе "Outline of Phonology" апублікаваным ўу часопісе "Parma Eldamberon". Падчас стварэння мовы Толкін імкнуўся наблізіць фаналогію да лацінскай.

Тэнгвар. У "знешнім" квэнья часцей выкарыстоўваецца лацінскі алфваіт, паводле сваіх правілаў, адлюстроўваючымі тэнгвар, але таксама і са знакаміымі "дзьвумядвума кропкамі", звычайна над канавым ці падзяляльныым '''e''' але не толькі.