Дыктатар: Розніца паміж версіямі

'''Дыкта́тар''' (ад [[лацінская мова|лат.:]] ад ''dicto''  — дыктую, загадваю):

# Чалавек, які стаіць на чале дыктатарскага рэжыму (гл. [[Дыктатура]]), аднаасобны кіраўнік дзяржавы, які валодае неабмежаванай уладай і вышэй закона.

# надзвычайная службовая асоба ([[Магістратура, Старажытны Рым|магістрат]]) у перыяд [[Рымская рэспубліка|Рэспублікі]] ([[5 стагоддзе да н.э.|V]]  — 2-я палова [[1 стагоддзе да н.э.|I стагоддзі да н.э.]]) у [[Старажытны Рым|Старажытным Рыме]], якая прызначалася [[Консул, Старажытны Рым|консулконсуламі]]амі па рашэнні [[Сенат, Старажытны Рым|сенатсенату]]у максімум на 6 месяцаў пры крайняй небяспецы (унутранай бязладзіцы, ваеннай небяспецы і г. д.), калі прызнавалася неабходным перадаць уладу ў рукі адной асобы.

# (пераносны сэнс) - — жорсткі, [[аўтарытарнасць|аўтарытарны]] кіраўнік, асоба надзеленая неабмежаванай уладай у якой-небудзь вобласці кіравання або гаспадаркі.

У Старажытным Рыме працэдура прызначэння дыктатара складалася ўадбывалася наступным чынам: сенат выносіў так званы «надзвычайнынадзвычайную [[сенатусконсульт]] (пастановапастанову)», якая выяўлялася ў формуле: «Хай [[Консул, Старажытны Рым|консулы]] прымуць меры, каб дзяржава ня зведала шкоды». Пасля гэтага консулы называлі імя дыктатара і адразу распускалі сваіх [[ліктар]]аў, якія ўсе пераходзілі да дыктатара (дыктатару належыламеў 24 ліктара, тады як консулам — па 12); такім чынам яны апынялісяапыналіся перад дыктатарам радавымі грамадзянамі, і ён меў над імі права жыцця і смерці, як і над усімі грамадзянамі, акрамя [[народныя трыбуны|народных трыбунаў]]. Па прызначэнні, дыктатар выбіраў сабе памагатага — «начальніка конніцы».

Дыктатар валодаў усёй поўніцайпаўнатой дзяржаўнай улады. Пры прызначэнні дыктатара да яго тытулу заўсёды дадаваўсядадавалася чыннікпрычына яго абрання (напрыклад, дыктатар, які абраўся на выпадак ваеннай небяспекі, — ''Dictator rei gerundae causa'', г. зн. дыктатар для вядзення вайны).

На прысуд дыктатара да IV стагоддзя да н.э. нельга было падаць адзоўапеляцыю народнаму сходу ([[каміцыі]]).

Часам дыктатар абіраўся для выканання якога-небудзь аднаго даручэння, напрыклад, «дыктатар для забіцязабіцця цвіка» (рэлігійны рытуал падчас свята).

У Новы час (асабліва з эпохі Французскай рэвалюцыі) тэрмін, пад уплывам класічных рэмінісцэнцый, адраджаецца, пазначаючы кіраўніка, атрымалагаякі атрымаў неабмежаваную ўладу ў надзвычайнай сітуацыі. У слоўніку замежных слоў ([[1954]] года) зафіксавана ўжыванне слова ў пераносным значэньнізначэнні: ''«Асоба, надзеленая неабмежаванай уладай у якой-н.небудзь вобласці кіравання або гаспадаркі»'').

Неабмежаваная ўлада не азначае, што дыктатар аднаасобна прымае ўсе прынцыповыя рашэнні, паколькібо гэта фізічна немагчыма. Таксама варта адзначыць, што пры ім могуць быць (і часта бываюць) дарадчыя органы, фармальна нададзеныянадзеленыя вышэйшымі ўладнымі паўнамоцтвамі. Аднак ва ўмовах дыктатуры любыя такія органы выдаюць свае пастановы і ўказы паводле волі дыктатара.

[[Ленін]] быў дыктатарам падчас усталявання [[дыктатура пралетарыята|дыктатуры пралетарыятапралетарыяту]], якая вылілася затым у [[асабістая дыктатура|асабістую дыктатуру]] [[Сталін|Сталіна]]а, наступныя кіраўнікі Савецкага Саюзу не з'яўляюцца дыктатарамі з прычыны таго, што іх асабістая ўлада была абмежаваная і ўсе важныя дзяржаўныя пытанні прымаліся калегіяльна на паседжанняхпасяджэннях [[палітбюро]].

У іншых краінах новага часу знакамітымі капіталістычнымі дыктатарамі былі: [[Адольф Гітлер|А. Гітлер]], [[Беніта Мусаліні|Б. Мусаліні]], [[Франсіска Франка|Ф. Франка]], [[Аўгуста Піначэт|А.  Х.  Піначэт]] і інш.; камуністычнымі дыктатарамі былі: [[Мацьяш Ракошы|М. Ракошы]], [[Мао Цзэдун]], [[Пол Пот]] і інш.