|
[[Файл:Gallia-1.gif|thumb|left|300px|Галія ў I ст. да н. э.]]
Вырашальную ролю ў сацыяльна-палітычным жыцці Рыма ў 1 ст. пачалі адыгрываць армія і яе правадыры. У 70-60 адбываецца ўзвышэнне [[Гней Пампей Вялікі | Г. Пампея]]. Ён удзельнічаў у здушэнні паўстання Спартака і асабліва праславіўся ў барацьбе са міжземнаморскімі піратамі. Высокіх ваенных поспехаў ён дасягнуў, канчаткова разграміўшы [[Мітрыдат VI|Мітрыдата VI]] (64) і здзейсніўшы паходы ў [[Закаўказзе]] і Сірыю. <!--У 60 утворивсяутварыўся антисенатськийантысенацкі союзсаюз трьохтрох крупнихвялікіх військовихвайсковых і політичнихпалітычных діячівдзеячаў КрассаКраса, ПомпеяПампея і ЦезаряЦэзара, щоякі незабаромнеўзабаве перетворивсяператварыўся наў фактичнийфактычны урядўрад (так званийзваны 1-йы тріумвіраттрыўмвірат). ПісляПасля консулатаконсульства (59) ЦезарьЦэзар отримаватрымаў ву управліннякіраванне Цизальпінськую[[Цызальпінская Галія|Цызальпінскую Галію]] і Іллірію[[Ілірыя|Ілірыю]] на 5 роківгадоў, з правомправам набору арміїарміі, а декільканекалькі пізнішепазней — Трансальпійську[[Трансальпійская Галія|Трансальпійскую Галію]], якуякую щеяшчэ належалотрэба завоюватибыло заваяваць. ВУ результатівыніку походівпаходаў ЦезаряЦэзара 58-51 країнукраіна булобыла завойованозаваявана. ЦеГэта завоюваннязаваяванне дало римлянамрымлянам величезнувелізарную здобичздабычу, сотні тисячтысяч полоненнихпалонных, відкрилоадкрыла широкешырокае поле діяльностідзейнасці для римськихрымскіх торговцівгандляроў, публікановпубліканаў і так даліг.д. ПеремогиПерамогі вў ГаліїГаліі сприялисадзейнічалі популярностіпапулярнасці ЦезаряЦэзара. СенатськіСенацкія кругиколы побоювалисяасцерагаліся захопленнязахопу ЦезаремЦэзарам одноосібноїадзінаасобнай владиулады. ПомпейПампей перейшовперайшоў на сторонубок сенатуСената і, отримавшиатрымаўшы особливіасобыя повноваженняпаўнамоцтвы, провівправёў рядшэраг законівзаконаў, фактичнофактычна направленихнакіраваных протисупраць ЦезаряЦэзара. ПередПерад останнімапошнім стояластаяла дилемадылема: розпустившисьраспусціўшы військовойска, з'явитисяявіцца вў р.Рыме як приватнапрыватная особаасоба або перейтиперайсці з військомвойскам кордонмяжу ІталіїІталіі, почавшипачаўшы тимтым самимсамым громадянськуграмадзянскую війнувайну. ПісляПасля довгихдоўгіх коливаньваганняў [[ЦезарЦэзар]] перейшовперайшоў кордон мяжу — р. [[Рубікон]] (10 січнястудзеня 49).
== Грамадзянская вайна, [[Другі Трыумвірат]] і ўсталяванне [[Прынцыпат]]а ==
== Громадянська війна, [[Другий Триумвірат]] і встановлення [[Принципат]]у ==
У ходзе грамадзянскай вайны Цэзар атрымаў шэраг вырашальных перамог: над Пампеем (Фарсал, 48), над арміяй прыхільнікаў Пампея ў Афрыцы ([[Тапс]], 46) і Іспаніі ([[Мунда]], 45). У 45 ён стаў неабмежаваным валадаром рымскай дзяржавы. Яму былі дэкрэтаваны Сенатам надзвычайныя ўшанаванні і паўнамоцтвы — пажыццёвая дыктатура, трыбунская ўлада, тытулы «імператар», «айцец айчыны» і да т.п. Манархічныя памкненні Цэзара выклікалі занепакоенасць прыхільнікаў рэспублікі, і ў выніку змовы ён быў забіты (15 сакавіка 44). Пасля смерці Цэзара пачаўся новы этап грамадзянскіх войнаў. У абарону інтарэсаў сенацкай рэспублікі выступіў кіраўнік змовы [[Брут]]. Цэзарыянцаў узначальваў спачатку [[Марк Антоній]], а затым спадчыннік і прыёмны сын Цэзара (яго унучаты пляменнік) Актавіян. У 43 паўстаў [[Другі трыумвірат]] (саюз трох цэзарыянцаў: Антонія, [[Актавіян]]а і [[Лепід]]а). Іх ўлада была санкцыянавана [[каміцыі|каміцыямі]]. Трыумвірат шляхам жорсткіх праскрыпцый расправіўся са сваімі палітычнымі супернікамі, а затым выступіў супраць [[Брут]]а і [[Касій|Касія]], якія сканцэнтравалі свае сілы ў [[Македонія, зямля|Македоніі]]. У [[бітва пры Філіпах|бітве пры Філіпах]] (42) рэспубліканская армія пацярпела паражэнне, яе правадыры Брут і Касій скончылі жыццё самагубствам. Аднак на гэтым грамадзянская вайна не скончылася. Працягваліся хваляванні ў самой Італіі (гл. Перузінская вайна), пачаліся ваенныя дзеянні супраць [[Секст Пампей|Секста Пампея]], які абгрунтаваўся ў [[Сіцылія|Сіцыліі]], нарэшце, рэзка абвастрыліся адносіны паміж Антоніем і Актавіянам. Вайна паміж імі скончылася перамогай Актавіяна ([[Бітва пры Акцыуме|пры мысе Акцый]], 31), у наступным годзе быў захоплены і ператвораны ў [[Егіпет, рымская правінцыя|рымскую правінцыю Егіпет]]; Антоній, які знаходзіўся там, пакончыў жыццё самагубствам. Актавіян стаў аднаасобным кіраўніком. Таму 30-ы год часта лічаць пачатковую датай гісторыі імперыі, хоць часам яе пераносяць на 27-ы, паколькі менавіта ў гэтым годзе сенат замацаваў за Актавіянам правы вярхоўнай улады і паднёс яму ганаровы тытул «[[Аўгуст, тытул|Аўгуст]]».
В ході громадянської війни Цезар одержав ряд вирішальних перемог: над Помпєєм (Фарсал, 48), над армією прихильників Помпея в Африці (Тапс, 46) і Іспанії (Мунда, 45). У 45 він став необмеженим володарем римської держави. Йому були декретовані сенатом надзвичайні почесті і повноваження — довічна диктатура, трибунська влада, титули «імператор», «отець вітчизни» і тому подібне Монархічні устремління Цезаря викликали неспокій прихильників республіки, і в результаті змови він був убитий (15 березня 44). Після смерті Цезаря почався новий етап громадянських воєн. У захист інтересів сенатської республіки виступили керівники змови [[Брут]]. Цезаріанців очолював спочатку М. Антоній, а потім спадкоємець та прийомний син Цезаря (його онучатий племінник) Октавіан. У 43 виник другий триумвірат (союз трьох цезаріанців: Антонія, [[Октавіан]]а і Лепіда). Їхня влада була санкціонована коміціями. Триумвірат шляхом жорстоких проскрипцій розправився зі своїми політичними супротивниками, а потім виступив проти Брута і Кассія, що зосередили свої сили в Македонії. У битві при Філіппах (42) республіканська армія зазнала поразки, її вожді Брут і Касій покінчили життя самогубством. Проте на цьому громадянська війна не закінчилася. Продовжувалися хвилювання в самій Італії (див. Перузінська війна), почалися військові дії проти Секста Помпея, що влаштувався в Сіцілії, нарешті, різко загострилися відносини між Антонієм і Октавіаном. Війна між ними закінчилася перемогою Октавіана (при мисі Акцій, 31), наступного року був захоплений і перетворений на римську провінцію Єгипет; Антоній, що знаходився там, покінчив життя самогубством. Октавіан став одноосібним правителем. Тому 30-й рік часто вважають за початкову дату історії імперії, хоча іноді її пересувають на 27-й, оскільки саме цього року сенат закріпив за Октавіаном права верховної влади і підніс йому почесний титул «Август».-->
{{зноскі}}
|
