Першабытнае грамадства: Розніца паміж версіямі

[[Выява:Lascaux2.jpg|thumb|270px|[[Наскальны жывапіс]] у пячоры [[ПячорыПячора ЛяскоЛаско|ЛяскоЛаско]], [[Францыя]], прыкладна 14 тысяч гадоў да н.э., [[верхні палеаліт]]]]

'''Першабытнае грамадства''' (абшчынна-родавае, родавае грамадства)  — умоўная назва перыяду ў гісторыі [[чалавецтва]] ад з'яўлення [[чалавек]]а да з'яўлення першых [[Класавае грамадства|класавых грамадстваў]] або паводле іншага вызначэння да з'яўлення пісьмовай гісторыі, т.б. да з'яўлення пісьменнасці. Часавыя межы перыяду вызначаюцца прыблізна ад 2,5  млн. гадоў таму да 8–58-5 тыс. гадоў таму, але і ў наш час існуюць [[першабытная перыферыя класавых грамадстваў|перыферыйныя грамадствы]], якія жывуць [[першабытнаабшчынны лад|першабытнаабшчынным ладам]]. Тэрмін «дагістарычны» ўвайшоў ва ўжыванне ў [[19 стагоддзе|XIX стагоддзі]]. У шырокім сэнсе слова «дагістарычны» дастасавальны да любога перыяду да вынаходства пісьменства, пачынаючы з моманту ўзнікнення [[Сусвет]]у, але ў вузкім  — толькі да дагістарычнаму мінулагу чалавека. Паколькі, па вызначэнні, аб дадзеным перыядзе няма пісьмовых крыніц, пакінутых яго сучаснікамі, інфармацыю пра яго атрымліваюць, абапіраючыся на звесткі такіх [[навука|навук]], як [[археалогія]], [[этналогія]], [[палеанталогія]], [[біялогія]], [[геалогія]], [[антрапалогія]], [[археаастраномія]], [[паліналогія]].

Першабытнае грамадства характарызуецца калектыўнай працай і спажываннем. Пачало складвацца больш як 1,5  млн. г. назад. Развівалася разам са станаўленнем [[чалавек]]а, удасканаленнем метадаў выкарыстання гатовых дароў прыроды, а потым і развіццём прадукцыйных сіл.

=== Перыядызацыя Л. Г. Моргана ===

Спроба першай перыядызацыі гісторыі першабыінага грамадства належыць амерыканскаму этнолагу Л. Г. Моргану. Раўналежна існуюць некалькі сацыяльных і агульная (гістарычная) перыядызацыя.

Морган падзяліў эпохі дзікасці, варварства і цывілізацыі на ніжнюю, сярэднюю і вышэйшую прыступцы. Асноўны крытэры - — узровень развіцця прадукцыйных сіл ("«прагрэс у вытворчасці сродкаў да жыцця"»). У плыні часу выявіліся недахопы яго перыядызацыі, гэта значыць адсутнасць у цэлага шэрагу этнічных груп вынаходстваў і адкрыццяў.

Існуе некалькі перыядызацый гісторыі першабытнага грамадства, кожная з якіх адлюстроўвае характар дысцыплін, што ўдзельнічалі ў яе распрацоўцы  — [[археалагічная перыядызацыя гісторыі|археалагічная]], [[палеаантрапалагічная перыядызацыя гісторыі|палеаантрапалагічная (бiялагiчная)]] і [[агульнагістарычная перыядызацыя гісторыі|агульнагістарычная]]. '''Археалагiчная перыядызацыя''' паводле галоўнага матэрыялу для вырабу прылад працы ў асноўным змяшчае першабытнае грамадства ў [[каменны век]] (2,5  млн. г. таму – — ~4000 да н.э.). '''Бiялагiчная''' падзяляе гісторыю першабытнага грамадства паводле эвалюцыi ў антрапалагiчным выглядзе чалавека: [[архантрап]], [[палеаантрап]], [[неаантрап]] ({{lang-la|Homo sapiens}}  — чалавек разумны). '''Агульнагістарычная'''  — паводле змен у сацыяльна-эканамiчных фармацыях: [[праабшчына]] (''першабытны чалавечы статак''), [[раннерадавая абшчына]], [[познарадавая абшчына]].

Самыя раннія творы, выкананыя першабытным чалавекам,  — наскальныя малюнкі, скульптуры з косці і дрэва, побытавыя прадметы, упрыгожаныя арнаментам. Старажытныя людзі не толькі стваралі патрэбныя ім рэчы, але і ўпрыгожвалі іх, выконваючы выявы, што апавядалі аб рэчаіснасці, падзеях з жыцця. Прычынай узнікнення мастацтва з'яўляецца развіццё грамадства і яго асновы  — [[праца|працы]]. Менавіта яна фарміравала пачуцці, прымушала асобу бачыць якасную разнастайнасць і багацце свету, выхоўвала такія паняцці, як мэтазгоднасць, адпаведнасць формы прадмета яго прызначэнню. Працэс працы ўплываў на ўяўленні чалавека аб сіметрыі, меры і ўпарадкаванасці, прыгажосці, гармоніі. Вялікую ролю ў развіцці мастацтва адыгрывалі свядомасная мэтанакіраваная дзейнасць асобы, наяўнасць папярэдняй задумы, якую трэба было ажыццяўляць. Мастацкая творчасць чалавека была звязана з яго ўяўленнямі, верай у магчымасць змяніць рэчаіснасць, напрыклад пры дапамозе магічных танцаў, якія імітавалі сцэны палявання, ці выяў жывёл («забіўшы» іх, можна было спадзявацца на поспехі ў сапраўдным паляванні).

З пункту гледжання вядомага эвалюцыяніста і папулярызатара навуковага [[атэізм]]у [[Клінтан Докінз|Клінтана Докінза]], выкладзенай у кнізе «[[Ілюзія бога]]», [[рэлігія]] ўяўляецца як пабочны прадукт нейкай сацыяльна-карыснай з'явы, якая валодае прыкметамі «псіхічнага віруса»  — [[мем]]а.

У [[марксізм]]е лічыцца<ref>Юрий Семёнов. [http://scepsis.ru/library/id_305.html «Возникновение религии и её первая, исходная форма  — магия»]. scepsis.ru</ref>, што коранем рэлігіі з'яўляецца рэальнае практычнае бяссілле чалавека, якое выяўляецца ў яго паўсядзённым жыцці ў тым, што ён не здольны самастойна забяспечыць поспех сваёй дзейнасці.

У першабытных плямёнаў не было спецыяльных служыцеляў [[культ|культу]]у, гэта значыць рэлігійна-магічныя абрады здзяйсняліся пераважна кіраўнікамі радавых груп ад імя ўсяго роду або людзмi, які паводле асабістых якасцей набылі рэпутацыю дасведчаных у прыёмах уздзеяння на свет духаў і багоў. З развіццём сацыяльнай дыферэнцыяцыі вылучыліся прафесійныя жрацы, якія надалі сабе выключнае права зносінаў з духамі і багамі.

* Алексеев В. П., Першиц А. И.  История первобытного общества. М., 1999; М., 2001.