Павел I (імператар расійскі): Розніца паміж версіямі

'''Павел I Пятровіч''' ({{ДН|1|10|1754}}  — {{ДС|23|3|1801}})  — імператар Расіі ([[1796]]—[[1801]]) з дынастыі Раманавых, сын [[Пётр III, імператар расійскі|Пятра III Фёдаравіча]] і [[Кацярына II, імператрыца расійская|Кацярыны II Аляксееўны]].

Павел Пятровіч не атрымаў колькі-небудзь сур'ёзнай адукацыі, якою кіраваў [[НікітаМікіта Іванавіч Панін]], які меў вырашальны ўплыў на фарміраванне характару і поглядаў будучыні імператара. З дзяцінства адрозніваючысямеў слабымслабае здароўемздароўе і больш за небагатымінебагатыя здольнасцяміздольнасці, рос вельмі нервовым, уразлівым і надмерна запальчывым, падазроным да навакольных яго людзям. Маці, імператрыцай Кацярынай II, быў ненавідзім як дзіця ад нялюбага мужа  — Пятра III. Адхілены ёю ад умяшання ў рашэнне якія-небудзь дзяржаўных спраў, ён, у сваю чаргу, асуджаў усю выяву яе жыцця і не прымаў той палітыкі, якую яна праводзіла. Павел лічыў, што гэтая палітыка абапіраецца на славалюбства і прытворства, марыў аб пасяленні ў Расіі пад эгідай самадзяржаўя строга законнага кіравання, абмежаванні мае рацыю дваранства, уводзіны найстрогай, па прускім узоры, дысцыпліны ў войскі. У 1780-я захапіўся масонствам.

Павел быў двойчы жанаты. У [[1773]], не дасягнуўшы і 20 гадоў, ажаніўся на гесэн-дармштацкай прынцэсе Вільгельміне (у праваслаўі  — Наталлі Аляксееўне), але праз тры гады яна памерла падчас родаў, і ў тым жа [[1776]] Павел ажаніўся другасна, на прынцэсе Сафіі-Дарацеі (у праваслаўі  — Марыі Фёдараўне).

Увесь час якія абвастраліся ўзаемаадносіны Паўла з маці, якую ён падазраваў у саўдзеле ў забойстве свайго бацькі  — Пятра III, прывялі да таго, што Кацярына II падарыла сыну ў 1783 [[Гатчынскі маёнтак]] (гэта значыць «адсеіла» яго ад сталіцы). Тут Павел завёў звычаі, рэзка выдатныя ад пецярбургскіх. Але за адсутнасцю якія-небудзь іншых клопатаў засяродзіў усе свае высілкі на стварэнні «гатчынскага войска»: некалькіх батальёнаў, аддадзеных пад яго камандаванне. Афіцэры ў поўнай форме, парыкі, цесныя мундзіры, бездакорны лад, пакаранні шпіцрутэнами за найменшыя недагляды і забарона цывільных звычак  — такая была паўловская [[Гатчына]].

Варта аднак адзначыць, што Павел I задумаў ваенную, як зрэшты і іншыя рэформы, не толькі з уласнага капрызу. Расійскае войска было не на піку формы, пакутавала дысцыпліна ў паліцах, званні раздаваліся не заслужана - — так, дваранскія дзеці ўжо з нараджэння былі прыпісаныя ў нейкі чын, да таго або іншаму палку. Шматлікія жа маючы чын і атрымліваючы дараванне і зусім не служылі (як відаць ў асноўным гэтых-та афіцэраў і звольнілі з штата). Як рэфарматар, Павел I вырашыў рушыць услед свайму каханаму прыкладу - — Пятру Вялікаму - — як і знакаміты продак ён вырашыў узяць за аснову мадэль сучаснага еўрапейскага войска, у прыватнасці прускай, а што як не нямецкае можа служыць узорам педантычнасці, дысцыплінаванасці і дасканаласці. У цэлым ваенная рэформа не была спыненая і пасля смерці Паўла.

Асцерагаючыся распаўсюджванні ў Расіі ідэй Французскай рэвалюцыі, Павел I забараніў выезд маладых людзей за мяжу на вучобу, быў цалкам забаронены імпарт кніг, аж да нот, зачыненыя друкарні. Рэгламентацыя жыцця даходзіла да таго, што ўсталёўвалася час, калі ў хатах належыла тушыць агні. З рускай мовы адбіраліся словы «грамадзянін», «айчына» і інш.

Незадоўга перад забойствам Павел паслаў у паход на Індыю войска Данское  — 22 507 чалавек без абозу, харчоў і які-небудзь стратэгічнага плану. Паход быў адменены адразу пасля згубы Паўла.

Павел I быў задушаны ва ўласнай спальні 11 сакавіка [[1801]] у Міхайлаўскім замку. У змове ўдзельнічалі [[Аграмакаў]], Н. П. [[Панін]], віцэ-канцлер, Л. Л. [[Беннінгсен]], камандзір Изюмінскага лёгкаконнага палка П. А. [[Зубаў]] (фаварыт Кацярыны), [[Смалены]], генерал-губернатар Пецярбурга, камандзіры гвардзейскіх палкоў: Сямёнаўскага  — Н. І. [[Дзепрэрадовіч]], Кавалергардскага  — Ф. П. [[Увараў]], Праабражэнскага  — П. А. [[Талызін]].).

Першапачаткова планавалася звяржэнне Паўла і ўзыходжанне англійскага рэгента. Магчыма, данос цару напісаў У.  П.  Мящшчэрскі, у мінулым шэф Санкт-Пецярбургскага палка, жыўшага ў Смаленску, магчыма  — генерал-пракурор П.  Х.  Абальянинаў. У любым выпадку змова была раскрыта, былі выкліканыя Ліндзенер і Аракчэеў, але гэта толькі паскорыла выкананне змовы. Па адной версіі Павел быў забіты Мікалаем Зубовым (зяць Суворава, старэйшы брат Платона Зубава), які стукнуў яго масіўнай залатой табакеркай у скронь. Паводле іншай версіі, Павел быў задушаны шалікам або задушаны групай змоўшчыкаў, якія, навальваючыся на імператара і адзін аднаго, не ведалі ў дакладнасці, што адбываецца. Прыняўшы аднаго з забойцаў за сына Кастуся, закрычаў: «Ваша Высокасць, і вы тут? Пашкадуеце! Паветра, Паветра!.. Што я вам зрабіў дрэннага?» Гэта былі яго апошнія словы.

Пытанне аб тым, ці ведаў і ці даваў санкцыю на палацавы пераварот і забойства свайго бацькі Аляксандр Паўлавіч, доўгі час заставаўся нявысветленым. Па ўспамінах князя А. Чартарыйскага, думка аб змове паўстала ці ледзь не ў першыя дні кіравання Паўла, але пераварот стаў магчымым толькі пасля таго, як стала вядома аб згодзе Аляксандра, які падпісаў сакрэтны маніфест, у якім прызнаваў неабходнасць перавароту і абавязваўся не пераследваць змоўшчыкаў пасля ўсшэсця на пасад. Адзін з арганізатараў змовы граф Смалены пісаў у мемуарах: «Вялікі князь Аляксандр не згаджаўся ні на што, не запатрабаваўшы ад мяне папярэдне клятвеннага абяцання, што не стануць замахвацца на жыццё яго бацькі; я даў яму слова: я не быў настолькі пазбаўлены сэнсу, каб унутрана ўзяць на сябе абавязанне выканаць рэч немагчымую, але трэба было супакоіць педантычнасць майго будучыні васпана, і я абнадзеіў яго намеру, хоць быў перакананы, што яны не выканаюцца». Верагодней усяго, сам Аляксандр, як і граф Смалены, выдатна разумеў, што без забойства палацавы пераварот будзе немагчымы, бо добраахвотна Павел I ад пасаду не зрачэцца.

* [http://history-gatchina.ru/paul/zagovor/ Змова супраць Паўла I. Гісторыя ў асобах]

* [http://ec-dejavu.ru/p-2/Paul_I.html Ю. Салаўёў. Рыцарства і юродства. Да паэтыкі выявы імператара Паўла Першага // Адысей: Чалавек у гісторыі. - — М.: Навука, 1989, з. 262-282262—282]