Сафійскі сабор (Полацк): Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др added Category:Збудаванні Беларусі ў стылі барока using HotCat |
крыніца — ru:Софийский собор (Полоцк) |
||
Радок 35:
|Commons = Cathedral of Saint Sophia, Polatsk
}}
'''Полацкі Сафійскі сабор''' — помнік сакральнага дойлідства XI—XVIII ст. у г. [[Полацк]]. Разбураны ў [[1710]] годзе і ў сярэдзіне [[XVIII]] стагоддзя адноўлены ў стылі [[віленскае барока|віленскага барока]].
== Гісторыя ==
Сафійскі сабор у Полацку быў пабудаваны ў [[XI стагоддзе|XI ст.]] Яго ўзводзілі з арыентацыяй на візантыйскія ўзоры і на такія ж храмы ў [[Кіеў|Кіеве]] і [[Ноўгарад]]зе. У плане сабор уяўляў сабой чатырохвугольнік з пяццю [[неф]]амі і трыма [[апсіда]]мі гранёнай формы. Тры сярэднія нефы вылучаліся, што стварала ўражанне выцягнутасці і набліжала крыжова-купальны храм да [[базіліка]]льнага тыпу. Памеры Полацкай Сафіі з поўначы на поўдзень — 26,2 м, з захаду на ўсход — 25,5 м. Сцены храма былі выкладзены з цэглы ў тэхніцы візантыйскай кладкі «са схаваным радам». Аснову яе складала чаргаванне радоў цэглы (плінфы) — адзін супадаў знадворку з плоскасцю сцяны, другі ўтопліваўся на невялікую глыбіню адносна верхняга і ніжняга. Ніша, якая ўтваралася, запаўнялася вапняковым растворам з цагляным крошывам (цамянкай). Такі спосаб кладкі надаваў будынку маляўнічы выгляд. У некаторых месцах сістэмная кладка «са схаваным радам» чаргавалася ўстаўкамі з апрацаваных камянёў.▼
Сафійскі сабор у Полацку быў пабудаваны ў [[XI стагоддзе|XI ст.]] Яго ўзводзілі з арыентацыяй на візантыйскія ўзоры і на такія ж храмы ў [[Кіеў|Кіеве]] і [[Ноўгарад]]зе.
[[File:Сафійскі сабор.JPG|thumb|290px|Алтарная частка]]▼
=== Уніяцкі перыяд ===
[[Файл:Połacak, Safija. Полацак, Сафія (XVI—XVIII).jpg|300px|міні|злева|Іканаграфія сабора XVI—XVIII ст.]]
Пасля звароту Полацка пад юрысдыкцыю [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў [[1579]] годзе войскамі караля [[Стэфан Баторый|Стэфана Баторыя]] Сафійскі сабор стаў адзіным храмам у горадзе, якія належаў [[Праваслаўе|праваслаўным]]. Пасля падпісання [[Берасцейская ўнія|Берасцейскай уніі]] ў [[1596]] годзе сабор перайшоў да [[уніяты|ўніятаў]]. Пасля пажару і частковага разбурэння [[1607]] года сабор быў у запусценні, у [[1618]] годзе ўніяцкі архіепіскап [[Іасафат Кунцэвіч]] аднавіў і значна перабудаваў сабор.
У [[1642]] годзе сабор ізноў пацярпеў ад пажару, але быў неўзабаве адноўлены. Падчас [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай, 1654—1667|вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]] Полацк быў узяты расійскімі войскамі цара [[Аляксей Міхайлавіч|Аляксея Міхайлавіча]], які ў [[1654]] годзе наведаў сабор. Да [[1667]] года Сафійскі сабор быў праваслаўным, а затым ізноў перайшоў да ўніятаў.
=== Узрыў сабора ===
11 ліпеня [[1705]] года, падчас [[Вялікая Паўночная вайна|Паўночнай вайны 1700—1721 гадоў]], сабор быў зачынены расійскай арміяй (цар [[Пётр I]] перадаў сабор праваслаўнай абшчыне, але яна адмовілася прыняць яго, асцерагаючыся, што пасля таго як рускія войскі пакінуць горад, супраць іх пачнуцца рэпрэсіі<ref name="седмица">[http://www.sedmitza.ru/text/415691.html В. И. Петрушко (доктор церковной истории). Митрополит Лев Заленский и Униатская Церковь в Речи Посполитой в период его правления]</ref>).
Паводле польскага гісторыка [[XIX]] стагоддзя [[Францішак Генрык Духінскі|Францішка Духінскага]], п'яны [[Пётр I]] уварваўся разам з салдатамі ў Сабор Св. Сафіі ў Полацку, які належаў уніятам, дзе захоўваліся мошчы [[Іасафат Кунцэвіч|Іасафата Кунцэвіча]]. Цар запатрабаваў ключы ад [[Царскія вароты|царскіх варот]], а калі базыльяне адмовіліся іх даць, асабіста забіў настаяцеля і чатырох манахаў-[[базыльяне|базыльян]], а целы загадаў утапіць у [[Заходняя Дзвіна|Дзвіне]]<ref>[http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=4719 F. H. Duchiński, ''Historia o pozabiianiu bazilianów w połockiey cerkwi przez cara moskiewskiego etc. w roku 1705tym, dnia 30 Junia starego'', Paryż 1863].</ref>. Пра гэту падзею коратка паведамляе [[Віцебскі летапіс]]: ''Eodem anno [1705], mense Iulli 11 die in ecclesia S. Sofiae ipse occidit 4 basilianos in Polocia'' («У тым жа [1705] годзе месяца ліпеня 11 дня ў храме Св. Сафіі сам [цар Пётр I] забіў 4 базыльян у Полацку»<ref>[http://izbornyk.org.ua/psrl3235/lytov12.htm Літопіс Панцирного й Аверки]; [http://litopys.org.ua/sborlet/sborlet07.htm Витебская ЛЂтопись, составленная витебскими мЂщанами Стефаномъ Гавриловичемъ АвЂркою 1578—1768]</ref>).
Па іншай версіі, канфлікт адбыўся пасля таго, як на пытанне цара пра тое, хто намаляваны на іконе, манахі адказалі, што гэта святы [[Іасафат Кунцэвіч|Іасафат]], забіты ератыкамі.<ref name="патр">[http://www.patriarchia.ru/db/text/750990.html Собор Святой Софии, Премудрости Божией, в Полоцке] // [[Патриархия.Ru]]</ref>. Цар загадаў арыштаваць манахаў, але яны аказалі супраціўленне, у выніку чаго адбылося сутыкненне, у якім яны і былі забіты. Дакументы Кабінета Пятра I, якія захоўваюцца ў [[РДАСА]] паведамляюць, што «''здарэнне ў Полацку было спантанай праявай гневу цара, справакаванай дзёрзкімі паводзінамі ўніяцкіх манахаў''»<ref name="седмица"/>.
Падчас [[Вялікая Паўночная вайна|Паўночнай вайны 1700—1721 гадоў]] у [[прытвор]]ы храма размяшчаўся парахавы склад, які 1 мая [[1710]] года узарваўся<ref name="патр"/>, пасля чаго Сафійскі сабор быў цалкам разбураны і праляжаў у руінах да 1738 года.
=== Аднаўленне і наступная гісторыя ===
Аднаўленне сабора здзейсніў уніяцкі архіепіскап [[Фларыян (Грабніцкі)|Фларыян Грабніцкі]]. Да [[1750]] годзе на захаваных заснаваннях сцен была збудавана двухвежавая базіліка ў стылі [[Віленскае барока|віленскага барока]], якую асвяцілі ў гонар [[сашэсце Святога Духа|Сашэсця Святога Духа]]. Падчас [[Айчынная вайна 1812 года|Айчыннай вайны 1812 года]] храм выкарыстоўваўся французскімі войскамі як стайня.
[[Файл:Połacak. Полацак (N. Orda, XIX).jpg|міні|Полацк, малюнак Напалеона Орды]]
Пасля [[Полацкі царкоўны сабор|Полацкага царкоўнага сабору]] [[1839]] года храм царквы быў вернуты праваслаўным. У 1911—1914 гады быў праведзены капітальны рамонт сабора. У [[1924]] года ў рамках савецкай атэістычнай палітыкі царкву зачынілі і размясцілі ў ёй краязнаўчы музей. У перыяд [[Нямецкая акупацыя Беларусі 1941-1944|нямецкай акупацыі]] з [[1942]] па ліпень [[1944]] года Сафійскі сабор дзейнічаў, а потым быў ізноў зачынены.
=== Сучаснасць ===
З [[1983]] года ў Сафійскім саборы дзейнічае канцэртная зала
У храме размяшчаецца [[Музей гісторыі архітэктуры Сафійскага сабора]], які ўваходзіць у склад [[Полацкі гісторыка-культурны запаведнік|Полацкага гісторыка-культурнага музея-запаведніка]]. Побач з саборам усталяваны адзін з [[Барысавы камяні|Барысавых камянёў]].
У адным з [[прыдзел]]ов сабора на царкоўныя святы здзяйсняюцца праваслаўныя набажэнствы.<ref>[http://www.patriarchia.ru/db/text/752282.html Прадстаяцель Рускай Царквы наведаў Сафійскі сабор у Полацку]</ref>
== Архітэктура ==
=== Арыгінальная пабудова ===
[[File:Макет Сафійскага сабор да узрыву.jpg|thumb|злева|Макет сабора XI ст.]]
▲[[File:Сафійскі сабор.JPG|thumb|290px|Алтарная частка]]
▲
Да храма прылягалі прыбудовы: [[баптыстэрый|хрысцільня]] і лесвічная вежа на княжацкія хоры. Па летапісах, можна меркавана сказаць, што храм меў 7 [[глава, архітэктура|глаў]]. 4 купалы размяшчаліся сіметрычна ад галоўнага, а хрысцільня і лесвічная вежа мелі свае главы, што стварала своеасаблівы вобраз храма. Галоўныя адрозненні ад Кіева і Ноўгарада — гэта адсутнасць галерэй. Храм меў тры апсіды, а не пяць. Княжацкія хоры адкрываліся ў цэнтральнае памяшканне падвойнымі аркамі, якія абапіраліся на 1 прамежкавы слуп. Ёсць віма (дадатковае дзяленне ў апсіднай частцы падкупальнай прасторы), характэрная для [[Візантыя|Візантыі]].
Храм, як і наўгародскі, быў распісаны толькі [[фрэска]]мі, тады як у [[Кіеў|Кіев]]е спалучаліся фрэскавае і мазаічнае дэкаратыўнае аздабленне храма. Будаўніцтвам усіх трох храмаў, верагодна, займалася запрошаная з [[Канстанцінопаль|Канстанцінопаля]] арцель. Галоўная ідэя храма — гэта ўваходжанне жыхароў Полацкай зямлі ў Сусветную царкву, напамінак пра [[Сафійскі сабор, Канстанцінопаль|Сафійскі Сабор Канстанцінопаля]], сімвал магутнасці княжацкай улады.
Арыгінальны будынак сабора [[XI стагоддзе|XI ст.]] не захаваўся, засталіся яго фрагменты: рэшткі ніжніх сцен і [[слуп, архітэктура|слупоў]], і [[апсіда, архітэктура|апсід]] вышынёй каля 11 метраў.
=== Барочны храм ===
▲З [[1983]] года ў Сафійскім саборы дзейнічае канцэртная зала, у якой штогод праходзіць [[Міжнародны фестываль старадаўняй і сучаснай камернай музыкі]] і [[Званы Сафіі|міжнародны фестываль арганнай музыкі «Званы Сафіі»]]<ref>[http://www.belta.by/ru/all_news/culture/Mezhdunarodnyj-festival-organnoj-muzyki-Zvany-Saf-otkryvaetsja-v-Polotske_i_650967.html Международный фестиваль органной музыки "Званы Сафіі" открывается в Полоцке]</ref>.
У выніку работ, праведзеных у саборы ў сярэдзіне XVIII ст., з паўднёвага боку была прыбудавана новая апсіда, на поўдні размешчаны ўваход і дзве вежы. Гэта прывяло да пераарыентацыі падоўжнай восі храма перпендыкулярна першапачатковаму выгляду. Сабор стаў уяўляць сабой трох[[неф]]ную [[апсіда, архітэктура|аднаапсідную]] [[базіліка|базіліку]], арыентаваную на поўнач. З паўднёвага боку знаходзяцца дзве сіметрычныя вежы вышынёй 50 м. Перабудаваны ў стылі віленскага [[барока]] сабор атрымаў і новае рашэнне інтэр'ера. Акрамя барочных калон з'явілася шмат ляпных упрыгажэнняў, фігурныя карнізы і некалькі нязвыклая каляровая гама. Алтарная частка храма была аддзелена ад цэнтральнага нефа высокай трох'яруснай перагародкай, да якой на скляпенні прылягала барэльефная выява [[Ікона Святой Троіцы|Троіцы Новазапаветнай]]. Другі і першы ярусы былі распісаны і ўпрыгожаны драўлянай скульптурай. Ад роспісаў на алтарнай перашкодзе захаваліся: копія вядомай фрэскі [[Леанарда да Вінчы]] «[[Тайная вячэра, Леанарда да Вінчы|Тайная вячэра]]» і [[Спас Нерукатворны]].
{{зноскі}}
| |||