Глаголіца: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
дрНяма тлумачэння праўкі
Няма тлумачэння праўкі
Радок 22:
 
Цяпер глаголіца не выкарыстоўваецца ні для адной славянскай мовы. Ва ўсходніх і паўднёвых славян выцеснена кірыліцай, у заходніх — [[лацінскае пісьмо|лацінскім пісьмом]].
 
== Апісанне ==
Мяркуюць, што гукавыя значэнні многіх літар перамясціліся пад уплывам кірыліцы ці пачалі блытацца з прычыны ранняга распаду на дыялекты, таму першапачатковые гукавое значэнне не заўсёды яснае. Напрыклад, літара «ю» Ⱓ першапачаткова мабыць абазначала гук [у], але была заменена на лігатуру "оу" Ⱆ пад уплывам позняй кірыліцы. Некаторыя іншыя літары былі створаны пазней на кірылічны ўзор.
 
У наступнай табліцы пералічаны ўсе вядомыя літары глаголіцы ў сучасным парадку. Для кожнай глагалічнай буквы таксама прыведзена выява кожнай літары (круглы варыянт), адпаведная сучасная кірылічная літара, прыблізнае гукавое значэнне (у [[Міжнародны фанетычны алфавіт|IPA]]), назва, і здагадкі аб паходжанні. Некалькі літар не маюць сучасных адпаведнікаў.
 
{| class="wikitable"
|-
! colspan=2|Буква
! Кірылічны<br />адпаведнік
! Гук
! [[стараславянская мова|Стараславянская]]<br />назва
! [[беларуская мова|Беларуская]]<br />назва<ref>Беларускія назвы паводле: Булыка А. М. Кірыліца // Беларуская мова. Энцыклапедыя. Мн., 1994. С. 260.</ref>
! Лікавае<br />значэнне{{efn|Лікавыя значэнні літар глаголіцы і кірыліцы не супадаюць}}<ref>Паводле: {{ВТ-ЭСБЕ|Глаголица|Лось И. Л.}}</ref>
! Паходжанне
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰰ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic az.svg|25px|Азъ]]
| style="text-align:center;" | [[А, кірыліца|А]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ɑ/}}
| Азъ
| Аз
| 1
| [[Фінікійскі алфавіт|Фінікійскі]] [[Алеф]] ці [[знак крыжа]]<ref name="Schenker">{{Cite book|last=Schenker|first=Alexander M.|title=The dawn of Slavic: an introduction to Slavic philology|publisher=Yale University Press|location=New Haven and London|year=1995|pages=168–172|chapter=Early Writing|isbn=0-300-05846-2|accessdate=09-07-2009}}</ref>
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰱ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic buky.svg|25px|Букі]]
| style="text-align:center;" | [[Б]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/b/}}
| Боукы
| Букі
| 2
| Невядомае<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰲ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic vedi.svg|29px|Ведзі]]
| style="text-align:center;" | [[В, кірыліца|В]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ʋ/}}
| Вѣди
| Ведзі
| 3
| Магчыма, лацінскае [[V]]<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰳ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic glagoli.svg|23px|Глаголь]]
| style="text-align:center;" | [[Г]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ɡ/}}
| Глаголи
| Глаголь
| 4
| Магчыма, курсіўная грэчаская [[гама, літара|гама]] γ<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰴ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic dobro.svg|29px|Дабро]]
| style="text-align:center;" | [[Д]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/d/}}
| Добро
| Дабро
| 5
| Грэчаская [[Дэльта, літара|дэльта]] Δ<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰵ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic jest.svg|23px|Jestu]]
| style="text-align:center;" | [[Є]], [[Е, кірыліца|Е]], [[Э]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ɛ/}}
| Ѥстъ
| Есць
| 6
| Магчыма, {{нп3|Самарыцянскае пісьмо|самарыцянская|en|Samaritan alphabet}} [[Хе, літара семіцкіх алфавітаў|хе]] ࠄ ці грэчаская [[сампі]] ϡ<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰶ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic zhivete.svg|29px|Жывеце]]
| style="text-align:center;" | [[Ж]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ʒ/}}
| Живѣте
| Жывеце
| 7
| Невядомае<ref name="Schenker" />, магчыма [[копцкі алфавіт|копцкая джанджа]] ϫ<ref>Каўрус, Круталевіч. Стараславянская мова. С. 23.</ref> ці [[рыбы, знак задыяка|астралагічнага знака рыб]] [[File:Pisces.svg|10px]]
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰷ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic dzelo.svg|29px|Зяло]]
| style="text-align:center;" | [[Ѕ, кірыліца|Ѕ]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/dz/}}
| Ѕѣло
| Зяло
| 8
| Невядомае<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰸ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic zemlja.svg|29px|Зямля]]
| style="text-align:center;" | [[З]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/z/}}
| Землꙗ
| Зямля
| 9
| Магчыма, варыянт грэчаскай [[тэта, літара|тэты]] θ<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰹ,&nbsp;Ⰺ
| style="text-align:center;" | {{nowrap|[[File:GlagolitsaI1.gif|29px|І]], [[File:Glagolitic izhe.svg|29px|Іжэ]]}}
| style="text-align:center;" | [[И]], [[Й]]
| style="text-align:center; white-space:nowrap;" | {{IPA|/i, j/}}
| Иже
| Іжэ
| 10
| Магчыма, грэчаская [[іота]] з трэмаю ϊ<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰻ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic i.svg|25px|І]]
| style="text-align:center;" | [[І, кірыліца|І]], [[Ї]]
| style="text-align:center; white-space:nowrap;" | {{IPA|/i, j/}}
| І
| І
| 20
| Невядомае<ref name="Schenker" />, магчыма, хрысціянскія сімвалы — круг і трохвугольнік
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰼ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic djerv.svg|25px|Гервь]]
| style="text-align:center;" | [[Ћ]], [[Ђ]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/dʑ/}}
| Гервь<br />(Djervь, ǵervь)
|
| 30
| Невядомае<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰽ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic kako.svg|33px|Kako]]
| style="text-align:center;" | [[Ka (Cyrillic)|К]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/k/}}
| Како
| Кака
| 40
| Яўрэйская [[коф]] ק&lrm;<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰾ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic ljudi.svg|33px|Людзі]]
| style="text-align:center;" | [[Л]]
| style="text-align:center; white-space:nowrap;" | {{IPA|/l, ʎ/}}
| Людиѥ
| Людзі
| 50
| Магчыма, грэчаская [[лямбда]] λ<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⰿ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic mislete.svg|33px|Мысліце]]
| style="text-align:center;" | [[М, кірыліца|М]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/m/}}
| Мыслите
| Мыслеце
| 60
| Грэчаская [[мю]] μ<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱀ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic nash.svg|33px|Наш]]
| style="text-align:center;" | [[Н, кірыліца|Н]]
| style="text-align:center; white-space:nowrap;" | {{IPA|/n, ɲ/}}
| Нашь
| Наш
| 70
| Невядомае<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱁ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic on.svg|33px|Он]]
| style="text-align:center;" | [[О, кірыліца|О]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ɔ/}}
| Онъ
| Он
| 80
| Невядомае<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱂ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic pokoi.svg|33px|Пакой]]
| style="text-align:center;" | [[П]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/p/}}
| Покои
| Пакой
| 90
| Магчыма, ранні варыянт грэчаскай [[пі, літара|пі]] Π<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱃ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic rtsi.svg|33px|Рцы]]
| style="text-align:center;" | [[Р, кірыліца|Р]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/r/}}
| Рьци
| Рцы
| 100
| Магчыма, грэчаская [[ро, літара|ро]] ρ<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱄ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic slovo.svg|33px|Слова]]
| style="text-align:center;" | [[Es (Cyrillic)|С]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/s/}}
| Слово
| Слова
| 200
| Невядомае<ref name="Schenker" />, магчыма, хрысціянскія сімвалы — круг і трохвугольнік
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱅ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic tverdo.svg|33px|тверда]]
| style="text-align:center;" | [[Т, кірыліца|Т]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/t/}}
| Тврьдо
| Тверда
| 300
| Магчыма, перакладзіна грэчаскай [[тау]] τ<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱆ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic uk.svg|33px|Ук]]
| style="text-align:center;" | [[У, літара|У]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/u/}}
| ОУкъ
| Ук
| 400
| Лігатура літар ''он'' і ''іжыца''<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱇ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic fert.svg|32px|Ферт]]
| style="text-align:center;" | [[Ф, кірыліца|Ф]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/f/}}
| Фрьть
| Ферт
| 500
| Варыянт грэчаскай [[фі]] φ<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱈ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic kher.svg|33px|Heru]]
| style="text-align:center;" | [[Х, кірыліца|Х]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/x/}}
| Хѣръ
| Хер
| 600
| Невядомае, літара падобна на ''глаголь'' і лацінскую [[H, літара|h]]<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱉ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic ot.svg|33px|От]]
| style="text-align:center;" | [[От, кірыліца|{{Unicode|Ѡ}}]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ɔ/}}
| Отъ
| От, Амега
| 700
| Лігатура літары ''онъ'' і яе люстэркавай выявы<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱋ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic shta.svg|33px|Штa]]
| style="text-align:center;" | [[Щ]]
| style="text-align:center; white-space:nowrap;" | {{IPA|/tʲ, ʃt/}}
| Шта/Шча
| Шта/Шча
| 800
| Лігатура: літара ''ша'' над літарай ''тврьдо''<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱌ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic tsi.svg|33px|Цы]]
| style="text-align:center;" | [[Ц]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ts/}}
| Ци
| Цы
| 900
| Фінальная форма яўрэйскай [[цадэ]] ץ&lrm;<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱍ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic cherv.svg|33px|Чэрв]]
| style="text-align:center;" | [[Ч]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/tʃ/}}
| Чрьвь
| Чэрв
| 1000
| Невядомае. Літара падобная на ''шта''<ref name="Schenker" />, магчыма, фінальная форма яўрэйскай [[цадэ]] צ
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱎ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic sha.svg|33px|Ша]]
| style="text-align:center;" | [[Ш]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ʃ/}}
| Ша
| Ша
|
| Яўрэйская [[Шын, літара яўрэйскага алфавіта|шын]] ש&lrm;<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱏ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic yer.svg|33px|Ёр]]
| style="text-align:center;" | [[Ъ]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ɯ/}}
| Ѥръ
| Ёр
|
| Магчыма, відазмененая літара ''онъ''<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | ⰟⰉ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic yeri.svg|40px|Еры]]
| style="text-align:center;" | [[Ы]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ɨ/}}
| Ѥры
| Еры
|
| Лігатура{{efn|Варта заўважыць, што ''еры'' з'яўляецца [[дыграф]]ам, які складаецца з ''ёра''/''ера'' і ''іжэ''/''і''<ref name="Schenker" />.}}
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱐ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic yerj.svg|39px|Ер]]
| style="text-align:center;" | [[Ь]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ə/}}
| Ѥрь
| Ер
|
| Магчыма, відазмененая літара ''онъ''<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱑ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic yat.svg|36px|Яць]]
| style="text-align:center;" | [[Яць, літара|{{Unicode|Ѣ}}]]
| style="text-align:center; white-space:nowrap;" | {{IPA|/æ, jɑ/}}
| Ꙗць
| Яць
|
| Магчыма, эпіграфічная грэчаская [[альфа, літара|альфа]] Α<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱖ
| style="text-align:center;" | [[File:GlagolitsaJo.gif|28px]]
| style="text-align:center;" | [[Ё]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|*/jo/}}
| colspan=4 | Невядомае<ref name="Schenker" />: гіпатэтычны кампанент ''вялікага ётаванага юса''; спалучэнне /jo/ было немагчымае ў той час
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱓ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic yu.svg|30px|Ю]]
| style="text-align:center;" | [[Ю]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ju/}}
| Ю
| Ю
|
| Невядомае<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱔ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic ens.svg|30px|Малы юс]]
| style="text-align:center;" | [[Малы юс|{{Unicode|Ѧ}}]], [[Я]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ɛ̃/}}
| Юсъ малыи
| Юс малы
|
| Грэчаская [[эпсілон]] ε, якое таксама выкарыстоўвалася для абазначэння насавога характару гука<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱗ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic yens.svg|35px|Ётаваны малы юс]]
| style="text-align:center;" | [[Малы юс|{{Unicode|Ѩ}}]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/jɛ̃/}}
|
| Юс малы ётаваны
|
| Лігатура ''естъ'' і ''малога юса''<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱘ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic ons.svg|35px|Вялікі юс]]
| style="text-align:center;" | [[Вялікі юс|{{Unicode|Ѫ}}]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/ɔ̃/}}
| Юсъ большии
| Юс вялікі
|
| Лігатура ''онъ'' і ''малога юса''<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱙ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic yons.svg|35px|Ётаваны вялікі юс]]
| style="text-align:center;" | [[Вялікі юс|{{Unicode|Ѭ}}]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/jɔ̃/}}
|
| Юс вялікі ётаваны
|
| Лігатура невядомай літары і ''малога юса''<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱚ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic fita.svg|30px|Фіта]]
| style="text-align:center;" | [[Фіта|{{Unicode|Ѳ}}]]
| style="text-align:center;" | {{IPA|/θ/}}
| Ѳита
| Фіта
|
| Грэчаская [[тэта]] θ<ref name="Schenker" />
|-
| style="text-align:center; font-size:large;" class="Unicode" | Ⱛ
| style="text-align:center;" | [[File:Glagolitic izhitsa.svg|27px|Іжыца]]
| style="text-align:center;" | [[Іжыца|{{Unicode|Ѵ}}]]
| style="text-align:center; white-space:nowrap;" | {{IPA|/ʏ, i/}}
| Ижица
| Іжыца
|
| Невядомае<ref name="Schenker" />
|}
 
У ранніх тэкстах ''ук'' і тры з чатырох юсаў часам запісваліся як дыграфы, двума асобнымі часткамі.
 
Парадак літар «іжэ» і «і», а таксама юсаў у розных крыніцах можа адрознівацца. Дакладная адпаведнасць паміж глагалічнымі «іжэ» ды «і» і кірылічнымі «И» ды «І» невядомая&nbsp;— падручнікі і слоўнікі часта ўпамінаюць толькі адзін з двух магчымых варыянтаў, нічога не кажучы пра існаванне другога.
 
== Глаголіца ва Унікодзе ==
Радок 58 ⟶ 444:
|<code>2C50</code>|| ||ⱐ||ⱑ||ⱒ||ⱓ||ⱔ||ⱕ||ⱖ||ⱗ||ⱘ||ⱙ||ⱚ||ⱛ||ⱜ||ⱝ||ⱞ||
|}
 
== Заўвагі ==
{{notelist}}
 
== Зноскі ==
{{reflist}}
 
== Літаратура ==