Эбла: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі |
.крыніца — uk:Ебла |
||
Радок 1:
[[Файл:Родючий півмісяць.png|міні|400пкс|Урадлівы паўмесяц ў сярэдзіне III тысячагоддзя да нашай эры. Эбла -бураватая пляма ў цэнтры.]]
{{coord|display=title|35|47|53|N|36|47|55|E|region:IQ_scale:5000}}
[[Выява:Ebla royal palace.jpg|thumb|right|300px|Разваліны царскага палаца ў Эбле.]]▼
'''Э́бла,''' цяпер гарадзішча Тэль-Мардзі́х (تل مرديخ) — старажытны [[семіты|семіцкі]] гандлёвы [[горад-дзяржава]], які існаваў на тэрыторыі старажытнай [[Сірыя|Сірыі]] ў сярэдзіне [[3 тысячагоддзе да н.э.|III тыс. да н.э.]] Эбла размяшчалася на захад ад лукавіны [[Еўфрат]]а ў Сірыі, у 53 км на паўднёвы захад ад сучаснага [[Алепа]]. Эбла з'яўляецца адной з найстарэйшых цывілізацый Сірыі.
Радок 16:
=== Палітычная структура ===
Палітычная гісторыя Эблы вывучана недастаткова. Магчыма, што сапраўднай уладай ў краіне была [[алігархія]] багатых і ўплывовых купцоў. Кіраваў Эблай правадыр-жрэц, які насіў тытул «малікум». Яго ўлада не была спадчыннай і ажыццяўлялася на працягу вызначанага тэрміна. У прыняцці рашэнняў удзельнічаў таксама савет старэйшын. Кіраванне горадам праводзілася праз адміністратараў, прызначаных правадыром. Існавалі таксама асобыя военачальнікі — лугалі. Падобная схема кіравання існавала ў той час і ў [[Мары]], [[Лагаш]]ы і іншых дзяржавах рэгіёна.
=== Мова ===
Радок 26:
== Сучасныя раскопкі ==
Раскопкі гарадзішча пачаліся ў [[1964]] італьянскай археалагічнай экспедыцыяй пад кіраўніцтвам [[Паала Маціэ]]. У [[1975]] археолагі выявілі каласальны {{Не перакладзена 3|Царскі архіў Эблы|царскі архіў Эблы||Ebla tablets|}}, датаваны III тысячагоддзем да н.э. На працягу наступных 10 гадоў навукоўцы вынялі на свет каля 20 тыс. гліняных таблічак і іх фрагментаў. Архіў уяўляў сабой мноства гліняных таблічак на эблаіцкай і шумерскай мовах.
Да разбурэння горада яны складалі унікальны па памерах і старажытнасцю добра ўпарадкаваны архіў, дакументы ў якім ляжалі на драўляных паліцах <ref> Самі стэлажы не захаваліся, але ў сценах засталіся сляды мацавання паліц. </ref> у некалькіх пакоях. Цяпер большасць гэтых шматлікіх таблічак знаходзяцца ў музеі [[Алепа]] і [[Нацыянальны музей Дамаска|Нацыянальным музеі Дамаска]].
У рэлігійна-міфалагічных тэкстах, знойдзеных у 1974—1975 гадах, згадваюцца каля пяцісот імёнаў розных божастваў, што сведчыць пра сінкрэтызм шумерскіх, акадскіх і заходне-семіцкіх божастваў. Галоўным богам Эблы, верагодна, быў [[Дагон]], які выступаў пад імёнамі «Дагона Тутальскага», «Дагона Сівадскага» і «Дагона Ханаанскага». З'яўленне слова «[[Ханаан]]» ясна пацвярджае старажытнае паходжанне гэтай назвы, а таксама пацвярджае правільнасць гіпотэзы, згодна з якой этнічнае пазначэнне «ханаанеі» значна старэйшае, чым звычайна лічылася.
У адным з тэкстаў гаварылася, што насельніцтва гэтага горада-дзяржавы складала 260 тыс. чалавек, прычым 22 тыс. жылі непасрэдна ў горадзе. Раскопкі пацвердзілі, што ў эпоху росквіту, у XXV стагоддзі да н.э., сцены горада маглі ўмяшчаць да 30 тыс. жыхароў. Іншая табліца адзначае, што цар Эблы валодаў велізарным полем з аліўкавымі дрэвамі, памеры якога складалі каля 3 з паловай тыс. акраў.
[[Выява:Ebla ziggurat.jpg|thumb|right
Раскопкі Эблы выявілі рэшткі ступеньчатай вежы — [[зікурат]]а, па якой цар Эблы спускаўся са свайго палаца, здзяйсняючы ўрачыстыя выхады. Аналіз зікурата паказаў, што ён быў збудаваны каля 4400 гадоў назад з неабпаленай цэглы. Вышыня зікурата складае прыкладна шэсць метраў. Былі знойдзены таксама багатыя залатыя ўпрыгажэнні, якія маглі належаць царскай сям'і.
Таксама былі знойдзены рэшткі царскага палаца, якія адносяцца да III тыс. да н.э., і некалькі храмаў і манументальных варотаў, якія адносяцца да II тыс. да н.э. У ім была выяўлена вялікая колькасць [[лазурыт]]у з [[Афганістан]]а, вазы і чары з [[Старажытны Егіпет|Егіпта]]. Гэта пацвярджае, што горад Эбла меў найважнейшае значэнне ў гандлёвай сетцы старажытнага Усходу. Верагодна, менавіта дабрабыт Эблы і стаў прычынай яе падзення: багацце горада прыцягнула да яе ўвагу магутнай Акадскай імперыі, заснаванай у Ніжняй Месапатаміі [[Шарумкен|Саргонам Старажытным]].
Радок 40 ⟶ 45:
Канчатковае разбурэнне Эблы адносіцца да сярэдзіны 17 ст. да н.э., гэта значыць да часу, калі большасць дзяржаў Блізкага Усходу апынулася пад уладай [[касіты|касітаў]], якія ўварваліся на тэрыторыю Месапатаміі і суседніх з ёй рэгіёнаў з горных раёнаў Заграса.
== Біблейскія сенсацыі ==
З прычыны тэндэнцыйнага і філалагічна дрэнна абгрунтаванага прачытання шэрагу дакументаў у 70-х — опчатку 90-х гадоў XX стагоддзя некаторыя даследчыкі лічылі, што ў таблічках з Эблы згадваюцца біблейскія героі — [[Аўраам]], Ізраіль, [[Ісаў]] і населеныя пункты [[Ханаан]]а — Іерусалім, [[Хацор]], [[Садом]]. Аднак на самой справе ў тэкстах згадваюцца толькі падобныя семіцкія імёны. Цяпер лічыцца дакладным толькі прачытанне імёнаў шэрагу багоў вядомых у Бібліі — [[Баал]]а, [[Малох , міфалогія | Маліка]], [[Дагон]]а, Сіпіш (верагодна месапатамскі [[Шамаш]]), Каміш (Хамос), [[Астарта | Аштат]].
== Цары Эблы ==
Радок 48 ⟶ 56:
* Ібі-Сіпіш (Ібі-Зікір), сын Ібрыума
* Дубуху-Ада
{{зноскі}}
== Літаратура ==
| |||