Сафія: Розніца паміж версіямі

'''Сафі́я''' ({{lang-bg|Cо́фия}}  — «[[прамудрасць]]», ад {{lang-el|Σοφια}} «майстэрства», «мудрасць», {{lang-la|Serdica}})  — [[сталіца]] [[Балгарыя|Балгарыі]]. Размешчаная на паўднёвай ускраіне Сафійскай катлавіны. [[Транспарт]]ны вузел ([[UN/LOCODE]] BG SOF). Міжнародны [[аэрапорт]].

Насельніцтва - — 1.330.000 чалавек ([[2014]]). Звыш 95 % усіх жыхароў складаюць этнічныя [[балгары]]. Размешчаны на захадзе Балгарыі, на паўднёвай ўскраіне [[Сафійская катлавіна|Сафійскай катлавіны]], ля падножжа горнага масіва [[Вітоша]]. Клімат умераны кантынентальны.

У старажытнасці на месцы Сафіі існавала селішча фракійскага племя сердаў, у I стагоддзі н.э. якое атрымала рымскае назву [[Сердыка]]. З IX стагоддзя пад імем Срэдец - — у складзе Балгарыі. У канцы 14 стагоддзя атрымала назву Сафія (па [[Сабор святой Сафіі, Сафія|царкве святой Сафіі]]). У XIV стагоддзі захоплена туркамі; ў XVI-XVIIIXVI—XVIII стагоддзях з'яўлялася другім пасля [[Канстанцінопаль|Канстанцінопаля]] гандлёвым цэнтрам [[Балканскі паўвостраў|Балканскага паўвострава]]. З [[1879]] года - — сталіца незалежнай Балгарыі.

У [[VIII стагоддзе да н.э.|VIII стагоддзі да н. э.]] на месцы існавалай тут раней неалітычнай стаянкі паўстаў фракійскі горад, які захапілі ў I стагоддзі нашай эры [[рымляне]], даўшы яму назву Сердыка па імю засяляўшага гэтую мясцовасць фракійскага племя. У I—IV стагоддзях Сердыка  — цэнтр рымскай правінцыі [[Фракія]]. У выніку рэлігійнай рэформы імператара Канстанціна ([[306]]—[[337]]  г.) горад становіцца месцам знаходжання біскупа. У [[357]]  г. рымскі гісторык [[Аміан Марцэлін]] вызначыў горад як «вялікі і непрыступны».

У V—VI стагоддзях падчас [[Вялікага перасялення народаў]] горад падвяргаецца нашэсцю гунаў, готаў і іншых варварскіх плямёнаў. У сярэдзіне VI стагоддзя, падчас кіравання імператара Юстыніяна ([[527]]—[[565]]  гг.), Сердыка адраджаецца як важны адміністрацыйны цэнтр Візантыйскай імперыі пад імем Трыадзіца. Аднак у рэлігійным стаўленні горад быў падпарадкаваны арцыбіскупству з цэнтрам у Охрыдзе.

Да [[809]]  г. горад уваходзіць у склад балгарскай дзяржавы і атрымлівае славянскае імя Срэдзец. З узнаўленнем балгарскай дзяржавы ў [[1185]]  г. біскуп Срэдзеца ўзводзіцца ў сан [[мітрапаліт]]а. З канца XIV стагоддзя па 1870-я гады горад, як і ўся краіна, знаходзіцца пад [[асманская імперыя|асманскім валадарствам]]. Яшчэ ў ХІІ-ХІІІ стст. горад у зносінах звалі Сафіяй, па імю галоўнага храма  — кафедральнай св. Сафіі. (Заснаваны ў першай палове ІV ст., сучасны будынак узыходзіць да канца таго жа стагоддзя, дабудоўваўся некалькі разоў). Аднак у афіцыйных дакументах пад гэтай назвай з'яўляецца толькі ў канцы ХІV стагоддзя.

Падчас асманскага валадарства горад становіцца важным цэнтрам імперыі. Тут знаходзілася рэзідэнцыя бейлербея [[Румелія|Румеліі]], кіравальнага еўрапейскай тэрыторыяй Асманскай імперыі, і, такім чынам, горад стаў найважным, пасля [[Стамбул|Канстанцінопаля]], асманскім горадам у Еўропе. Разам з тым у Сафіі развівалася культурная дзейнасць балгараў  — Сафійская літаратурная школа ХVІ ст.; «Малая святая гара»  — вакол горада было кальцо з больш за 50 кляштароў, з якіх звыш 20 існуюць дагэтуль. Важны цэнтр вызваленчага руху.

У 1873  г., пасля судовага працэсу, які прайшоў тутака ж, у наваколлях Сафіі быў пакараны балгарскі нацыянальны герой [[Васіл Леўскі]].

== Фізіка-геаграфічная характарыстыка ==

Горад ляжыць прыблізна на 43-й геаграфічнай шыраце, сярэднегадавая тэмпература складае 11,4  °C, і клімат горада з'яўляецца вільготным кантынентальным.

Зіма халодная, з пераменлівым надвор'ем і няўстойлівым снежным покрывам, які доўжыцца ў сярэднім 60 дзён. Часта адбываюцца пацяпленні да +10  °C і вышэй пры паўднёвых вятрах. З паўночна-усходу горад адчынены для халодных вятроў з поўначы, аднак з прычыны адносна нізкай геаграфічнай шыраты горада сярэдні максімум апускаецца ніжэй за нуль даволі рэдка. Пры ўварванні халоднага паветра з [[Сібір]]ы ноччу пры выхаложванні температура памяньшаецца да -15 −15 °C, часам і да -20 −20 °C. У пачатку зімы нярэдкія туманы. Вясна ў Сафіі ранняя, але працяглая. Лета цёплае і сонечнае. Аднак з-за вялікай вышыні над узроўнем мора летам халаднавата, чым у іншых раёнах Балгарыі. У ліпені і жніўні тэмпература можа падымацца да +35  °C і вышэй. Восень кароткая.

Па дадзеных 2001  г. у Сафійскай вобласці жыве 1 177 577 чалавек, у тым ліку 559 229 мужчын (47,5  %), і 618 348 жанчын (52,5  %), гэта значыць на 1000 мужчын прыходзіцца 1106 жанчын. У Сафіі жыве 1 094 410 чалавек, 518 149 мужчын і 576 261 жанчын. Найбольшы раён  — Люлін (110117 жыхароў), затым Младаст (95877 жыхароў), Падуяне (75312 жыхароў) і Чырвонае сяло (72773 жыхароў). Пераважны ўзроставы гурт  — паміж 18 і 64-гадамі (790180 чалавек), затым да 18 гадоў (201202), больш 65 гадоў (183049).

Шчыльнасць насельніцтва на 2006  г.  — 907 чалавек на км². Ёсць меркаванне, што насельніцтва Сафіі на шмат больш афіцыйна абвешчанага.

Сафія з'яўляецца найбольш важным чыгуначным вузлом ў краіне; цягнікі адпраўляюцца з Сафіі ў 5 напрамках. На тэрыторыі горада размешчаны 8 чыгуначных станцый ([[Цэнтральны чыгуначны вакзал, Сафія|Цэнтральны чыгуначны вакзал]], Сафія-Поўнач, Іліянцы, Подуене, Іск'р, Захарна фабрыка, Горна Баня і Надзея). За перыяд студзень - — ліпень 2004 колькасць обслуженных пасажыраў на Цэнтральным чыгунарным вакзале склала 2.323.844 асоб, што складае 11,8 % ад агульнай колькасці пасажыраў чыгуначнага транспарту ў краіне. У Сафіі знаходзіцца кіраванне [[балгарская дзяржаўная чыгунка|балгарскіх дзяржаўных чыгунак]].

== Архітэктура ==

Пасля Вызваленчай вайны, князь [[Аляксандр Баттенберг]] запрасіў архітэктараў з [[Аўстра-Венгрыі|Аўстра-Венгрыі]] фармаваць архітэктурнае аблічча новай сталіцы. Сярод архітэктараў, запрошаных на працу ў Балгарыі былі [[Фрыдрых Грюнангер]], [[Адольф Вацлаў Коларж]], [[Віктар Румпельмайер]] і іншыя, распрацавалі найбольш важныя грамадскія будынкі, неабходныя для нядаўна адноўленага балгарскага ўрада, а таксама шматлікія дамы для эліты краіны. Пазней да працэсу падключыліся балгарскія архітэктары, якія атрымалі адукацыю за мяжой. Архітэктура цэнтра Сафіі, такім чынам, спалучэнне [[неабарока]], неа-[[ракако]], [[неаренессанс]] і [[неакласіцызм]]; пазней [[Венскі сецэсіён]] таксама адыграў важную ролю, што ў асноўным было звычайным для краін [[Цэнтральная Еўропа|Цэнтральнай Еўропы]].

Пасля падзення камунізму ў [[1989]] годзе, Сафія стала сведкам будаўніцтва цэлых дзелавых раёнаў і мікрараёнаў, а таксама сучасных офісных будынкаў са шкла і бетона і першакласных жылых кварталаў. Бізнес-цэнтр [[Капітал Форт]] стане першым хмарачосам ў Балгарыі з вышынёй 126  м і 36 паверхамі. Тым не менш, падзенне старога рэжыму і цэнтралізаванай планаванай сістэмы праклала ў тым ліку і шлях для хаатычнага і нястрымнага будаўніцтва, якое працягваецца і па сёняшні час.