Уільям Шэкспір: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др Праўкі аўтарства Дзяніс Тутэйшы (размова) адкочаныя; вернута апошняя версія аўтарств... |
др выпадкова не туды націснуў: Адкат версіі 1828412 аўтарства Дзяніс Тутэйшы (размова) |
||
Радок 1:
{{Пісьменнік
|Імя = Уільям Шэкспір
'''Уільям Шэкспір''' ({{lang-en|William Shakespeare}}; {{ДН|23|4|1564}}, [[Горад Стратфард-на-Эйване|Стратфард-на-Эйване]] — {{ДС|23|4|1616}}, Стратфард-на-Эйване) — англійскі драматург, паэт, акцёр эпохі [[Адраджэнне|Адраджэння]]. Найвядомейшы і найзначнейшы драматург у сусветнай гісторыі, які значна паўплываў на развіццё тэатральнага мастацтва, яго творы і сёння не сходзяць з тэатральных падмосткаў.▼
|Арыгінал імя = {{lang-en|William Shakespeare}}
|Фота = Hw-shakespeare.png
|Подпіс = Адзіная вядомая верагодная выява Шэкспіра — гравюра з пасмяротнага «[[Першае фоліа|Першага фоліа]]» (1623) работы [[Марцін Друшаўт|Марціна Друшаўта]]
|Дата нараджэння = 23.04.1564
|Месца нараджэння = {{МесцаНараджэння|Стратфард-на-Эйване|у Стратфардзе-на-Эйване}}, [[Уорыкшыр]], [[Англія]]
|Дата смерці = 23.04.1616
|Месца смерці = {{МесцаСмерці|Стратфард-на-Эйване|у Стратфардзе-на-Эйване}}, [[Уорыкшыр]], [[Англія]]
|Род дзейнасці = {{Драматург|XVI стагоддзя|XVII стагоддзя|Вялікабрытаніі}}, {{Паэт|Вялікабрытаніі|XVI стагоддзя|XVII стагоддзя}}, {{Акцёр|Англіі|XVI стагоддзя|XVII стагоддзя}}
|Гады актыўнасці =
|Кірунак =
|Жанр =
|Мова твораў = [[англійская мова|англійская]]
|Аўтограф = William Shakespeare Signature.svg
|Вікітэка = :ru:Уильям Шекспир
}}
▲'''
Да нашага часу дайшло (уключаючы некаторыя творы, напісаныя сумесна з іншымі аўтарамі) 38 п'ес, 154 санетаў, 4 паэм і 3 эпітафіі пяра Шэкспіра. Большасць прац Шэкспіра напісаны ў перыяд з 1589 па 1613 год. Ужо пры жыцці Шэкспір атрымліваў пахвальныя водгукі аб сваіх працах, але па-сапраўднаму ён стаў папулярны толькі ў XIX стагоддзі.
== Жыццё
Нарадзіўся ў сям'і гандляроў і рамеснікаў. Вучыўся ў
Магчыма, Шэкспір стаў прафесійным акцёрам ужо ў кан. [[1580-я|1580-х]], а з [[1590-я|1590-х]] пачаў і сваю драматургічную дзейнасць.
[[Выява:Cobbe portrait 2009-03-09.jpg|thumb|Меркаваны партрэт Уільяма Шэкспіра (1610), нядаўна знойдзены ў сямейным зборы. Некаторыя мастацтвазнаўцы сцвярджаюць, што гэта адзіны прыжыццёвы партрэт Шэкспіра<ref name="Portait">Смирнов П. [http://www.gazeta.ru/science/2009/03/10_a_2955513.shtml Шекспир обзавелся домом и портретом] // [[Газета.ру]]</ref><ref>[http://www.rb.ru/topstory/society/2009/03/10/131411.html Найден «настоящий» портрет Шекспира] // [[RB.ru]]</ref>.]]
Першыя п'есы Шэкспіра датуюцца пач. 1590-х, апошняя — да [[1612]]. Творчы шлях Шэкспіра быў не занадта доўгім — каля 20 гадоў, але за гэты час у яго драматургіі адбілася эвалюцыя ўсяго рэнесанснага светапогляду. У ранніх камедыях («Як вам гэта спадабаецца», «Два веронцы», «Сон у летнюю ноч», «Шмат шуму з нічога», «Дванаццатая ноч», «Бясплодныя высілкі кахання», «Утаймаванне наравістай», «Камедыя памылак», «Віндзорскія насмешніцы») у поўнай меры прысутнічае гарманічнае адлюстраванне дасканаласці светабудовы, жыццярадасны, аптымістычны погляд на свет. У іх няма круцельскіх матываў, распаўсюджаных у літаратуры таго часу. Тут весяляцца дзеля весялосці, жартуюць дзеля жарты. Дзіўная разнастайнасць жанравых варыяцый камедый — рамантычная камедыя, камедыя характараў, камедыя палажэнняў, фарс, «высокая» камедыя. Пры гэтым усе персанажы шматгранныя, псіхалагічныя хады — складаныя і разнастайныя. Героі шэкспіраўскіх камедый заўсёды выдатныя, у іх вобразах увасобленыя тыпова рэнесансныя рысы: воля, востры розум, імкненне да незалежнасці, і, вядома, усёперамагаючае жыццялюбства. Нават на чыста фарсавых сітуацыях камедыі палажэнняў (напр. у «Камедыі памылак») Шэкспір будуе складаныя рэалістычныя характары. Асабліва цікавыя жаночыя вобразы гэтых камедый — роўныя мужчыне, свабодныя, энергічныя, актыўныя і абаяльныя.▼
Прыкладна ў [[1610]] Шэкспір пакінуў Лондан і вярнуўся ў Стратфард-на-Эйване. Да [[1612]] не губляў сувязі з тэатрам: у [[1611]]
У гэты жа перыяд ([[1590]]—[[1600]]) ён піша шэраг гістарычных хронік. У шэкспіразнаўстве іх прынята дзяліць на дзве тэтралогіі, кожная з якіх ахоплівае адзін з перыядаў англійскай гісторыі. Першая з іх — тры часткі Генрыха VI і Рычард III — пра час барацьбы Пунсовай і Белай ружы; другая — Рычард II, дзве часткі Генрыха IV і Генрых V — пра папярэдні перыяд барацьбы паміж феадальнымі баронамі і абсалютнай манархіяй. Жанр драматычнай хронікі ўласцівы толькі англійскаму Адраджэнню. Хутчэй за ўсё, так атрымалася таму, што ўлюблёным тэатральным жанрам ранняга англійскага сярэднявечча былі містэрыі на свецкія матывы. Драматургія спелага Адраджэння фармавалася пад іх уплывам; і ў драматычных хроніках захаваныя шматлікія містэрыяльныя рысы: шырокі ахоп падзей, мноства персанажаў, вольнае чаргаванне эпізодаў. Аднак у адрозненне ад містэрый, у хроніках прадстаўленая не біблейская гісторыя, а гісторыя дзяржавы. Тут, у сутнасці, Шэкспір таксама звяртаецца да ідэалаў гармоніі — але гармоніі менавіта дзяржаўнай, якую бачыць у перамозе манархіі над сярэднявечнай феадальнай міжусобіцай. У фінале п'ес перамагае дабро; зло, які бы страшны і крывавы не быў яго шлях, зрынутае. Такім чынам, у першы перыяд творчасці Шэкспіра на розных узроўнях — асобасным і дзяржаўным — трактуецца галоўная рэнесансная ідэя: дасягненне гармоніі і гуманістычных ідэалаў. Аднак ужо ў першы перыяд з'явіліся дзве п'есы, у якіх узнікае прадвесце будучых шэкспіраўскіх трагедый — «Рамэа і Джульета» і «Юлій Цэзар», тут упершыню выразна чутныя ноты сумнення ў тым, што ўсеагульная гармонія можа стаць рэальнасцю.▼
== Творчасць ==
Другі перыяд творчасці ([[1601]]—[[1607]]) прысвечаны пераважна трагедыі (за гэтыя гады ён піша толькі дзве камедыі: «Канец — справе вянец» і «Мера за меру», прычым другая з іх фактычна з'яўляецца драмай). Менавіта ў гэты перыяд драматург дасягае вяршыні сваёй творчасці — «Гамлет» (1601), «Атэла» ([[1604]]), «Кароль Лір» ([[1605]]), «Макбет» ([[1606]]), «Антоній і Клеапатра» ([[1607]]), «Карыалан» (1607). У іх ужо няма і сляда гарманічнага адчування свету, тут раскрыюцца канфлікты вечныя і невырашальныя. Тут трагедыя складзеная не толькі ў сутыкненні асобы і грамадства, але і ва ўнутраных супярэчнасцях у душы героя. Праблема выводзіцца на агульны філасофскі ўзровень, прычым характары застаюцца незвычайна шматграннымі і псіхалагічна аб'ёмнымі. Пры гэтым вельмі важна, што ў вялікіх трагедыях Шэкспіра поўнасцю адсутнічае фаталістычныя адносіны да лёсу, які прадвызначае трагедыю. Галоўны акцэнт, як і раней, робіцца на асобе героя, які будуе свой лёс і лёсы навакольных.▼
▲Першыя п'есы Шэкспіра датуюцца пач. 1590-х, апошняя
▲У гэты жа перыяд ([[1590]]—[[1600]]) ён піша шэраг гістарычных хронік. У шэкспіразнаўстве іх прынята дзяліць на дзве тэтралогіі, кожная з якіх ахоплівае адзін з перыядаў англійскай гісторыі. Першая з іх
Творы апошняга перыяду творчасці: «Цымбелін», «Зімовая казка», «Бура» — паэтычныя казкі, якія ўводзяць ад рэальнасці ў свет мары. Поўная ўсвядомленая адмова ад рэалізму і сыход у рамантычную фантазію заканамерна тлумачыцца шэкспіразнаўцамі як расчараванне драматурга ў гуманістычных ідэалах, прызнанне немагчымасці дасягнення гармоніі. Гэты шлях — ад пераможна-радаснай веры ў гармонію да стомленага расчаравання — фактычна прайшоў і ўвесь светапогляд Адраджэння.▼
▲Другі перыяд творчасці ([[1601]]—[[1607]]) прысвечаны пераважна трагедыі (за гэтыя гады ён піша толькі дзве камедыі: «Канец
▲Творы апошняга перыяду творчасці: «Цымбелін», «Зімовая казка», «Бура»
[[Выява:Globe theatre london.jpg|thumb|200px|Рэканструяваны [[тэатр «Глобус»]] у [[Лондан]]е]]
Сусветнай папулярнасці п'ес Шэкспіра спрыяе выдатнае веданне драматургам тэатра «знутры». Практычна ўсё лонданскае жыццё Шэкспіра была звязаная з тэатрам, прычым з [[1599]]
Мабільную архітэктоніку шэкспіраўскіх п'ес шмат у чым абумовілі і асаблівасці тэатральнай тэхнікі [[16 ст.]]
Наогул мова драматургічных твораў Шэкспіра незвычайна багатая: па даследаваннях філолагаў і літаратуразнаўцаў, яго слоўнік налічвае больш за 15
▲Мабільную архітэктоніку шэкспіраўскіх п'ес шмат у чым абумовілі і асаблівасці тэатральнай тэхнікі [[16 ст.]] — адкрытая сцэна без заслоны, мінімум рэквізіту, крайняя ўмоўнасць сцэнічнага афармлення. Гэта прымушала канцэнтраваць увагу на акцёры і яго сцэнічным майстэрстве. Кожная роля ў шэкспіраўскіх п'есах (часта — напісаная пад пэўнага акцёра) псіхалагічна аб'ёмная і дае вялізныя магчымасці яе сцэнічнай інтэрпрэтацыі; лексічная будова мовы мяняецца не толькі ад п'есы да п'есы і ад персанажа да персанажа, але і трансфармуецца ў залежнасці ад унутранага развіцця і сцэнічных акалічнасцяў (Гамлет, Атэла, Рычард III і інш.).
Мінімалізм сцэнічных сродкаў Адраджэння дазволіў драматургіі Шэкспіра арганічна ўліцца ў новы этап развіцця сусветнага
▲Наогул мова драматургічных твораў Шэкспіра незвычайна багатая: па даследаваннях філолагаў і літаратуразнаўцаў, яго слоўнік налічвае больш за 15 тыс. словаў. Мова персанажаў ідзе разнастайнымі кірункамі — [[метафара]]мі, [[алегорыя]]мі, [[перыфраза]]мі і г. д. Драматург выкарыстаў у сваіх п'есах мноства формаў лірычнай паэзіі 16 ст. — санет, канцону, альбу, эпіталаму і інш. Белы верш, якім у асноўным напісаныя яго п'есы, адрозніваецца гнуткасцю і натуральнасцю. Гэтым абумоўленая прывабнасць творчасці Шэкспіра для перакладчыкаў.
Драматургічныя творы Шэкспіра сталі асновай і многіх спектакляў музычнага
▲Мінімалізм сцэнічных сродкаў Адраджэння дазволіў драматургіі Шэкспіра арганічна ўліцца ў новы этап развіцця сусветнага тэатру, датаваны пач. [[20 ст.]] — тэатру рэжысёрскага, арыентаванага не на асобныя акцёрскія працы, а на агульнае канцэптуальнае рашэнне спектакля. Немагчыма пералічыць нават агульныя прынцыпы ўсіх шматлікіх шэкспіраўскіх пастановак — ад падрабязнай бытавой трактоўкі да крайняй умоўна-сімвалічнай; ад фарсава-камедыйнай да элегічна-філасофскай або містэрыяльнв-трагедыйнай. П'есы Шэкспіра дагэтуль арыентаваныя на гледачоў практычна любога ўзроўню — ад эсіэтаў-інтэлектуалаў да непатрабавальнай глядацкай аўдыторыі. Гэтаму, разам са складанай філасофскай праблематыкай, спрыяюць і заблытаная інтрыга, і калейдаскоп розных сцэнічных эпізодаў, перамяжэнне патэтычных сцэнаў з камедыйнымі, і ўключэнне ў асноўнае дзеянне паядынкаў, музычных нумароў і г.д.
== «Шэкспіраўскае пытанне» ==
▲Драматургічныя творы Шэкспіра сталі асновай і многіх спектакляў музычнага тэатру (оперы «Атэла», «Фальстаф» (па «Віндзорскіх насмешніцах») і «Макбет» [[Джузэпэ Вердзі]]; балет «Рамэа і Джульета» С. Пракоф'ева і інш.).
{{Асноўны артыкул|Шэкспіраўскае пытанне}}
Дагэтуль існуе маса гіпотэз (упершыню агалошаных у кан. [[18 ст.]]), быццам яго п'есы належаць пяру зусім іншага чалавека. За два з лішнім стагоддзі на «ролю» аўтара п'ес высоўвалі каля 30 самых розных прэтэндэнтаў — ад [[Фрэнсіс Бэкан|Фрэнсіса Бэкана]] і [[Крыстафер Марло|Крыстафера Марло]] да пірата [[Фрэнсіс Дрэйк|Фрэнсіса Дрэйка]] і каралевы [[Елізавета I, каралева англійская|Елізаветы]]. Таксама былі версіі, што пад імем Шэкспіра хаваецца цэлы калектыў аўтараў — да яе падштурхоўвае небывалая шматграннасць творчай спадчыны Шэкспіра: трагедыі, камедыі, гістарычныя хронікі, барочныя драмы, лірыка-філасофская паэзія, і яго знакамітыя санеты. Пры гэтым нават у рамках аднаго жанру — любога з пералічаных — Шэкспір дзіўна шматаблічны. Аднак кім бы ён не быў, творы генія Адраджэння сёння па-ранейшаму натхняюць рэжысёраў і акцёраў усяго свету.
▲Прыкладна ў [[1610]] Шэкспір пакінуў Лондан і вярнуўся ў Стратфард-на-Эйване. Да [[1612]] не губляў сувязі з тэатрам: у [[1611]] напісаная «Зімовая казка», у 1612 — апошні драматургічны твор, «Бура». Апошнія гады жыцця адышоў ад літаратурнай дзейнасці, і жыў ціха ў кругу сям'і. Верагодна, гэта было звязана з цяжкай хваробай — пра гэта сведчыць тасмамент Шэкспіра, які захаваўся і быў складзены яўна спехам [[15 сакавіка|15.3]].[[1616]] і падпісаны Шэкспірам змяніўшымся почыркам.
== Шэкспір на беларускай сцэне ==
На беларускай сцэне створаны новыя арыгінальныя трактоўкі і рашэнні «Гамлета», «Атэла», «Караля Ліра», «Макбета», «Утаймавання свавольніцы» і многіх іншых шэкспіраўскіх п'ес.
Напрыклад, акцёр беларускага савецкага тэатра Аляксандр Астужаў у вобразе Атэла адышоў ад традыцыйнага тлумачэння маўра як раўніўца, чалавека неўтаймоўнага, дзікага запалу. Яго Атэла быў «чалавекам найвялікшага даверу да людзей, добрай і светлай любові, чалавекам, які
Лір у выкананні Саламона Міхаэлса
Трэці спектакль
Камедыйныя спектаклі «Шмат шуму з нічога» (театр ім. Вахтангава, 1936), «Утаймаванне свавольніцы» (ЦТЧА, 1938) і «Як вам гэта спадабаецца» (тэатр ім. Ярмолавай, 1940) з'явіліся значным этапам у засваенні камедыйнай творчасці Шэкспіра.
Пачатак новаму этапу шэкспіраўскага рэпертуара паклалі рэжысёры Г. Казінцаў (Ленінградскі тэатр ім. А.
Вялкім творчым дасягненнем з'явіліся шэкспіраўскія спектаклі, пастаўленыя Рускім драматычным тэатрам ім. М. Горкага (г. Мінск). Пастаноўкі «Дванаццатая ноч», «Атэла», «Кароль Лір» атрымалі шырокае прызнанне гледачоў. Камедыйны спектакль «Дванаццатая ноч» (1945), пастаўлены рэжысёрам С. Уладычанскім,
Пастаноўкі п'ес Шэкспіра былі таксама здзейснены ў абласных тэатрах рэспублікі
Беларускі тэатр пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі адным з першых нацыянальных тэатраў звярнуўся да мастацкай скарбніцы англійскага генія. У 1925 годзе, у час вучобы творчай моладзі ў Беларускай студыі ў Маскве, мастацкі кіраўнік студыі Валянцін Сяргеевіч Смышляеў, падрыхтоўваючы рэпертуар будучага тэатра, паставіў камедыю «Сон у летнюю ноч».
У гэтай п'есе, як і ў іншых камедыях, створаных у першы перыяд творчасці Шэкспіра, з найбольшай паўнатой адлюстраваліся аптымізм і
Асобныя недахопы з'яўляліся вынікам таго, што шэкспіраўскі спектакль ствараўся сіламі яшчэ
Пасля некалькіх паказаў у Маскве, спектакль «Сон у летнюю ноч» іграўся ў святочныя дні адкрыцця Другога Беларускага дзяржаўнага тэатра (21-22 лістапада 1926 года), створанага ў Віцебску на аснове студыі.
«Сон у летнюю ноч»,
Высокую ацэнку спектаклю даў
Творчае жыццё «Сна ў летнюю ноч» было працяглым. Ён пяць гадоў не
«Сон у летнюю ноч» параўнальна рэдка ставіцца на сцэне. Праз шмат гадоў пасля беларускай пастаноўкі, камедыя была пастаўлена ў Маскоўскім тэатры Савецкай Арміі рэжысёрам А.
== Беларускія пераклады ==
* «Антоній і Клеапатра»: драма (1982<ref>Шэкспір, Вільям. Антоній і Клеапатра: Трагедыя: Пер.з англ. / Пер., прадм. і заўв. Ю.Гаўрука; Маст. Ю.Зайцаў.
* «Атэла»: драма (1954<ref name="Трагед1954">Шэкспір, Вільям. Трагедыі / Рэд.пер.: К.Крапіва, Я.Семежонаў: Пер.з англ.
* «Бура» (не друкавалася, ?{{дата?}}, [[У. Някляеў]])
* «Гамлет»: драма (1935<ref>Шэкспір, Уільям. Трагічная гісторыя пра Гамлета прынца Дацкага.
* «Дванаццатая ноч, альбо Чаго пажадаеце»: камедыя (1989<ref name="Тры камедыі">Уільям Шэкспір. Тры камедыі: Дванаццатая ноч, альбо Чаго пажадаеце; Утаймаванне наравістай; Сон у Іванаву ноч / Пер. з англ. А. Разанава і Я. Семяжона.
* «Канец
* «Кароль Лір»: драма (1954<ref name="Трагед1954"/>, Я. Семяжон; 1974<ref>Шэкспір, Вільям. Кароль Лір: Трагедыя / Пер. з англ. Ю.Гаўрука; Маст. Б.Забораў.
* «Рамэа і Джульета» (1954<ref name="Трагед1954"/>, К. Крапіва, Я. Семяжон; 1996<ref name="КрапШэксп"/>, К. Крапіва)
* «Рычард III» ([[А. Дудараў]])
* «Макбет» (1954<ref name="Трагед1954"/>, [[У. Шахавец]])
* «Санеты» (1964<ref>Санеты / Пер. У.Дубоўка.
** 7 (2008<ref name="Галасы з-за">Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Склад. М. Скобла.
** 23 (1975<ref name="Гаўрук Агні">Гаўрук, Ю. Агні ў прасторах.
** 29 (2008<ref name="Галасы з-за"/>, [[Марына Казлоўская|М. Казлоўская]])
** 65 (1975<ref name="Гаўрук Агні"/>, Ю. Гаўрук)
** 66 (1986<ref name="БарадКахаць">Кахаць
** 87 (1975<ref name="Гаўрук Агні"/>, Ю. Гаўрук)
** 89 (1975<ref name="Гаўрук Агні"/>, Ю. Гаўрук)
Радок 91 ⟶ 115:
* «Утаймаванне наравістай»/«Утаймаванне свавольніцы» (1989<ref name="Тры камедыі"/>, Я. Семяжон)
== Зноскі ==
{{reflist|2}}
== Літаратура ==
* Аникст, А. Трагедия Шекспира «Гамлет».
* Бачелис, Т. Шекспир и Крэг.
* Борисова, Т. Шекспир на белорусской сцене / Ред. Г.
* Дживилегов, А., Бояджиев, Г. История западно-европейского театра.
* Западно-европейский театр от эпохи Возрождения до рубежа XIX—XX вв. Очерки.
* Морозов, М. О Шекспире // Морозов, М. Избранное.
* Шэкспір Уільям // Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік. Уклад. Дубянецкі Э.
{{Бібліяінфармацыя}}
|