Вікіпедыя

Швянчоніс: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др →‎Месты-сябры: стылявыя змены
clean up, replaced: = Вонкавыя спасылкі = → = Спасылкі =, . → ., (1918—1939)| → , 1918—1939|, Выдатныя мясціны → Славутасці, е у → е ў, ІІ → II, кр using AWB
Радок 1:
{{НП
| статус = горад
| беларуская назва = Свянцяны
| арыгінальная назва = Свянцяны (да 1940)<br />{{lang-lt|Švenčionys}} (Швянчоніс, цяпер)▼
| назва ў родным склоне = Свянцян
|краіна = Літва
▲| арыгінальная назва = Свянцяны (да 1940)<br />{{lang-lt|Švenčionys}} (Швянчоніс, цяпер)
|герб краіна = ЛітваSvencionys COA.gif
| гербсцяг = Svencionys COA.gif
|першае сцягзгадванне = [[15 стагоддзе|ХV = ст.]]
|горад першаез згадванне = [[15 стагоддзе|ХV ст.]] =
|былыя горад з назвы =
|былая назва Магдэбургскае права = [[1486]]
|мясцовая былыя назвы назва =
| былая назва =
| мясцовая назва =
 
| від рэгіёна = Павет
| рэгіён = Вільнюскі павет
 
| раён = Свянцянскі раён
 
| сельсавет =
| пасялковы савет =
| кіраўнік =
| імя кіраўнікаімя_кіраўніка =
| плошча = 6,13
| вышыня =
| насельніцтва = 5562
| год перапісу = 2009
| шчыльнасць =
| колькасць двароў =
| часавы пояс = +2
| летні час = +3
| тэлефонны код =
| паштовы індэкс =
| аўтамабільны код =
| выява = Svencionys.jpg
| апісанне выявы = Краявід местагорада
| lat_dir = N
| lat_deg = 55
| lat_min = 08
| lat_sec =
| lon_dir = E
| lon_deg = 26
| lon_min = 10
| lon_sec =
| пазіцыя подпісу на карце =
| водступ подпісу на карце =
| commons = Category:Švenčionys
| сайт = http://www.svencionys.lt/
| колер = {{Колер|Літва}}
}}
'''Свянця́ны''' ({{lang-lt|Švenčionys}}) — [[горад]] у сучаснай [[Літва|Літве]], адміністрацыйны цэнтр [[Свянцянскі раён|Свянцянскага раёна]] [[Вільнюскі павет|Віленскага павета]]. Насельніцтва 5562 чал. ([[2009]]). Знаходзяцца за 60 км на ўсход ад [[Вільня|Вільні]]; аўтамабільныя дарогі звязваюць местагорада з [[Вільня]]юй, [[Езяросы|Езяросамі]], [[Лынтупы|Лынтупамі]].
 
Свянцяны — даўняе [[Магдэбургскае права|магдэбургскае]] [[мястэчка]] [[Ашмянскі павет|гістарычнай Ашмяншчыны]] (частка [[Віленскае ваяводства|Віленшчыны]]) і [[Нальшаны|Нальшанскага краюкрая]]<ref name="rp">Уладзімір Міхневіч. [http://www.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=103356 Свянцяны — убачыць святыя гаі на ўласныя вочы] // [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], [[28 лютага]] [[2009]]</ref>. Згодна з сучаснай афіцыйнай літоўскай класіфікацыяй местагорада належыць да этнаграфічнага рэгіёна [[Аўкштайція]].
 
== Назва ==
Радок 58 ⟶ 56:
 
== Гісторыя ==
Упершыню Свянцяны ўпамінаюцца ў [[15 стагоддзе|ХV ст.]] Паселішча ўваходзіла ў склад [[Віленскае ваяводства|Віленскага ваяводства]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і стаяла на шляху да [[Полацак|ПолацкаПолацк]]а і [[Віцебск]]а. У Свянцянах знаходзіўся палац вялікага князя [[Вітаўт]]а, па загаду якога тут збудавалі першы касцёл. Апрача таго, Вітаўт запрасіў у местагорада татар.
 
Росквіт Свянцян прыйшоўся на 2-ю палавіну [[15 стагоддзе|XV]]—[[16 стагоддзе|XVI]] стст. У [[1486]] годзе [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Казімір Ягелончык]] надаў местугораду [[Магдэбургскае права]]. З [[1565]] года ў Свянцянах мясціўся [[земскі суд]]. У [[1633]] годзе уў ваколіцах местагорада заснавалі францысканскі кляштар.
 
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Свянцяны апынуліся ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], у [[Віленская губерня|Віленскай губерні]]. У [[вайна 1812 года|Вайну 1812 года]] ў месце спыняўся [[Напалеон I Банапарт|Напалеон]].
 
Свянцяны былі галоўным апорным пунктам у часы [[Паўстанне 1830-1831 гадоў|паўстання]] ([[1830]]—[[1831]]). У [[1840]] годзе ўтварыўся [[Свянцянскі павет, Расійская імперыя|Свянцянскі павет]], а [[22 сакавіка]] [[1860]] года з'явіўся праект гарадскога герба: «''у блакітным полі дзве сярэбраныя рыбы з чырвонымі вачыма і плаўнікамі''»<ref>[http://knihi.com/hierb/svian.html Свянцяны] // {{Крыніцы/Геральдыка беларускіх местаўгарадоў}}</ref>. У канцы [[19 стагоддзе|XIX ст.]] у Свянцянах дзейнічалі праваслаўная і стараверская цэрквы, касцёл, 6 сінагог і яўрэйскіх малітоўных дамоў; працавалі гарадская, прыходская, 2-класная яўрэйскаяяўрэйскае вучэльнівучылішча і талмуд-тора. Акрамя таго, у месце была лякарнябальніца<ref name="ЭСБЕ">{{Крыніцы/ЭСБЕ|Свенцяны}}</ref>.
 
[[ФайлВыява:Свянцяны-1915.jpg|мініthumb|200пкс200px|злева|Свянцяны. ''Паштоўка, 1915.'']]
 
[[1 студзеня]] [[1919]] года згодна з пастановай ІI з'езду КП(б) Беларусі Свянцяны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларуская ССР]] як цэнтр павета («падраёна») МенскагаМінскага раёна<ref name="at">[http://knihi.com/pytanni/108.html У якіх межах былі абвешчаныяабвешчаны Беларуская Народная Рэспубліка і БССР?] // {{Крыніцы/150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}}</ref>. Неўзабаве местагорада занялі польскія войскі, у далейшым Свянцяны апынуліся ў складзе [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]] ([[1920]]), а з [[1922]] года — у міжваеннай [[Польская Рэспубліка, (1918—1939)|Польскай Рэспубліцы]]. [[20 кастрычніка]] [[1933]] года да Свянцян далучылі населены пункт з аднайменнай гміны — засценак Лігумы (мясцовая назва — Падлігумы)<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU19330810587&type=2 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 października 1933 r. o zmianie granic miasta Święcian w powiecie święciańskim, województwie wileńskiem, Dz. U. Nr 81, poz. 587]{{ref-pl}}</ref>.
 
Па падзеях [[верасень|верасня]] [[1939]] года Свянцяны зноў увайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], атрымаўшы статус [[Свянцянскі раён|раённага цэнтра]] [[Вілейская вобласць|Вілейскай вобласці]]. Аднак [[1 кастрычніка|1]]—[[2 кастрычніка]] [[1940]] года ўрад СССР перадаў местагорад [[ЛітССР|Літоўскай ССР]].
 
Цягам [[1941]]—[[1944]] гадоў Свянцяны знаходзіліся пад [[Нацысцкая Германія|нямецкай]] акупацыяй. За гэты час гітлераўцы знішчылі 4 тыс. яўрэяў. [[20 мая]] [[1942]] года немцы забілі каля 400 жыхараў, у большасці палякаў<ref name="smdb">Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene. Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo. — Kaunas: Kraštotvarka, 1999. ISBN 9986-892-34-1. — S. 92.</ref>.
 
У [[1994]] годзе ў Свянцянах утварыліся дзве беларускія суполкі: Беларускае таварыства Свянцянскага раёна (старшыня Ніна Сусвіла) і Свянцянскае аддзяленне ТБК, якое ў [[1997]] годзе аб'ядналася з Беларускім таварыствам Свянцянскага раёна<ref>[http://kamunikat.fontel.net/www/knizki/mab/albaruthenica/17/index.htm Беларуская дыяспара як пасрэдніца ў дыялогу цывілізацый: Матэрыялы ІІІIII Міжнар. кангрэса беларусістаў (Мінск, 21—25 мая, 4—7 снеж. 2000 г.)] / Уклад. Т. Пятровіч; рэдкал.: А. Мальдзіс (гал. рэд.) і інш. — Мн.: «Беларускі кнігазбор», 2001. — 312 с. — (Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 17). ISBN 985-6638-15-1.</ref>.
 
== Насельніцтва ==
<div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours">
<center><timeline>
ImageSize = width:auto height:150 barincrement:27
Радок 109 ⟶ 107:
</div>
 
* '''[[XIX стагоддзе]]''': [[1867]] — 5994 чал.; [[1880]] — 6795 чал., з іх паводле веры: 880 старавераў, 813 каталікоў, 613 праваслаўных, 2 евангелісты, 4480 юдзеяў; паводле [[стан, сацыяльная група|стану]]: 377 шляхты, 16 духавенства, 43 ганаровых грамадзян і купцоў, 5775 мяшчан, 75 сялян, 464 вайскоўцаўваенных, 39 інш.<ref>Święciany // {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11}} S. 683.</ref>; [[1900]] — 6322 чал.<ref name="ЭСБЕ"/>
* '''[[XX стагоддзе]]''': [[1941]] — 5,9 тыс. чал.; [[1970]] — 4560 чал.; [[1979]] — 5284 чал.; [[1989]] — 6469 чал.; [[1990]] — 6,6 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/327862 Швенченис] // {{Крыніцы/Вялікі энцыклапедычны слоўнік}}</ref>
* '''[[XXI стагоддзе]]''': [[2001]] — 5684 чал.; [[2009]] — 5562 чал.
Радок 119 ⟶ 117:
Дзейнічае Нальшанскі музей (колішні Свянцянскі краязнаўчы).
 
=== Выдатныя мясціныСлавутасці ===
* Гістарычная забудова (кан. XIX — пач. ХХ стст.; фрагменты)
* Каплічка прыдарожная
Радок 132 ⟶ 130:
== Галерэя ==
<center><gallery widths=150 heights=150 caption="Краявіды Свянцян" perrow="4">
ФайлВыява:Svencionys church 1.jpg|Касцёл Усіх Святых
ФайлВыява:Svencionys church 3.jpg|Касцёл Усіх Святых, інтэр'ер
ФайлВыява:Svencionys Orthodox church.jpg|Царква Св. Мікалая
ФайлВыява:Svencionys Old Believers church.jpg|Стараверская царква
</gallery></center>
 
Радок 147 ⟶ 145:
== Вядомыя асобы ==
* [[Франц Більша]] ([[1909]]—[[1981]]) — беларускі каталіцкі святар
* [[Андрэй Лабада]] ([[1871]]—[[1931]]) — беларускі [[фалькларыст]], [[этнограф]] і літаратуразнавец
* [[Дзмітрый Лукас]] ([[1911]]—[[1979]]) — беларускі кампазітар
 
Радок 154 ⟶ 152:
 
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/Геральдыка беларускіх местаўгарадоў}}
* {{Крыніцы/Мястэчкі Беларусі (2010)}}
* {{Крыніцы/ЭСБЕ|Свенцяны}}
* Święciany // {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/682 682]—685.
 
== Спасылкі ==
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Švenčionys}}
* {{Радзіма майго духу|svyancyany|местагорад}}
 
{{Гарады Літвы}}
{{Месты і мястэчкі гістарычнай Ашмяншчыны}}
 
[[Катэгорыя:Гарады Літвы]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Швянчоніс"