Гедзімін: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
→‎Жыццё і дзейнасць: дапаўненне, вікіфікацыя
Радок 35:
У [[1318]] сын Гедзіміна [[Альгерд]] ажаніўся з дачкой апошняга [[Князі віцебскія|віцебскага князя]] з [[Род Ізяславічаў Полацкіх|Рагвалодавічаў]], а ў [[1320]] годзе пачаў княжыць у [[Горад Віцебск|Віцебску]]. У 1320 годзе шлюбам дачкі Гедзіміна Марыі з [[Цвярское княства|вялікім князем цвярскім]] {{нп3|Дзмітрый Міхайлавіч Цвярскі|Дзмітрыем Міхайлавічам|ru|Дмитрий Михайлович Грозные Очи}} быў замацаваны саюз з [[Цвярское княства|Вялікім княствам Цвярскім]]. У [[1322]] іншы зяць Гедзіміна і яго намеснік у [[Горад Гродна|Гародні]] [[Давыд Гарадзенскі]] быў кароткі час князем [[Горад Пскоў|Пскова]], што прывяло да выхаду Пскова з-пад кантролю [[Горад Ноўгарад|Ноўгарада]]. Каля [[1322]] пад уладу ВКЛ перайшлі [[Берасцейская зямля|Берасцейшчына]] і [[Падляшша]], праўда аб гэтым паведамляюць толькі познія летапісы (ўскосна пацвярджаецца пералікам ваявод [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскага княства]] [[1335]] года ў якім адсутнічаюць ваяводы з гэтых зямель). У [[1323]] адбыўся набег літоўскага войска на наўгародскую воласць Вялікія Лукі. Пад непасрэдную ўладу Гедзіміна адышлі ў [[1320-я]] гады {{нп3|Таропецкае княства|Таропецкае|ru|Таропецкае}} і {{нп3|Ржэўскае княства|Ржэўскае княствы|ru|Ржевское княжество}} на поўначы [[Смаленскае княства|Смаленскай зямлі]]. Актыўная палітыка Гедзіміна на [[Русь|Русі]] выклікала канфлікт з [[Залатая Арда|Залатой Ардой]]. Падчас візіту папскіх легатаў ён быў вельмі занепакоены ардынскімі справамі, а ў [[1325]] годзе адбылася [[Татарскія паходы супраць ВКЛ|татарская ваенная выправа на ВКЛ]].
 
У маі [[1323]] Гедзімін праз [[Горад Рыга|Рыгу]] звярнуўся з {{нп3|Лісты Гедзіміна|шэрагам лістоў|ru|Письма Гедимина}} да [[рымская курыя|рымскай курыі]], [[Ганза|Ганзы]], [[Герцагства Саксонія|саксонскіх]] рэзідэнцый францысканскага і дамініканскага ордэнаў. У гэтых лістах Гедзімін, тытулаваны як «''кароль Літвы і Русі, ўладар і князь Земгаліі''», выказваў намер прыняць [[каталіцтва]], запрашаў у ВКЛ манахаў і майстроў розных спецыяльнасцей, гарантаваў ім розныя прывілеі. [[20 кастрычніка]] [[1323]] года Гедзімін заключыў мір з [[Архібіскупы рыжскія|рыжскім архібіскупам]] і магістратам Рыгі (так званы [[Дагавор 1323 года]]). Межы ВКЛ і [[Інфлянцкі (Лівонскі) ордэн|Лівонскага ордэна]] абвяшчаліся адкрытымі для гандлю і вольнага перамяшчэння людзей. Адносіны з [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскім ордэнам]] на прускай мяжы засталіся варожымі, ў пачатку [[1324]] адбыўся шэраг нападаў на [[Жамойць]], у [[ліпень|ліпені]] — аблога войскамі ВКЛ ордэнскага замка {{нп3|Скирснемунэ|Хрыстмэмэль|ru|Скирснемуне}}. У [[кастрычнік]]у [[1324]] рымскі папа [[Ян XXII, Папа Рымскі|Ян XXII]] накіраваў сваіх [[аблегат|легатлегатаў]]аў, упаўнаважаных ахрысціць Гедзіміна. Аднак у апошні момант Гедзімін адмовіўся ад прыняцця каталіцтва, задаволіўшыся мірам з Тэўтонскім ордэнам, заключаным у [[лістапад]]зе [[1324]] года з дапамогай легатаў. Адначасова Гедзімін наладзіў добрыя стасункі з [[Польшча]]й і ў [[1325]] годзе выдаў сваю дачку [[Альдона|Альдону]] за [[Казімір III Вялікі|Казіміра]], сына караля [[Уладзіслаў I Лакетак|Уладзіслава Лакетка]].
 
Полацкім князем быў брат Гедзіміна [[Воін Полацкі|Воін]], а менскі князь [[Васіль Менскі|Васіль]] быў у васальнай залежнасці ад яго. З гэтага бачна, што пачатыя яшчэ пры [[Войшалк]]у стасункі ВКЛ з [[Полацкае княства|Полацкай зямлёй]] не перапыняліся, а яшчэ больш узмамацніліся. Гэтыя князі ў [[1326]] годзе рабілі пасольства Гедзіміна ў Ноўгарадзе (Воін узначальваў яго), вынікам якога стала заключэнне міру з Ноўгарадам і аднаўленне міру з Лівоніяй. Сфера ўплыву Гедзіміна на Русі няўхільна пашыралася. З [[1327]] па [[1329]] год у Пскове пасля [[Давыд Гарадзенскі|Давыда]] княжыў цвярскі князь {{нп3|Аляксандр Міхайлавіч Цвярскі|Аляксандр Міхайлавіч|ru|Александр Михайлович (князь владимирский)}}, які абапіраўся на падтрымку Гедзіміна.
 
У [[1326]] Гедзімін накіраваў войска ў 1200 вершнікаў на чале з Давыдам Гарадзенскім, якое спустошыла зямлю варожага Польшчы [[Маркграфства Брандэнбург|Брандэнбургскага маркграфства]]. А ў [[1328]] умяшаўся ў канфлікт паміж рыжскім магістратам і Лівонскім ордэнам, напэўна, спадзеючыся, што гэта прывядзе да ліквідацыі ордэна. Восенню [[1329]] ён на просьбу рыжанаў спустошыў уладанні ордэна, а вясной [[1330]] — ўладанні рыжскага архібіскупа. Аднак канфлікт скончыўся паражэннем гараджан і заключэннем імі міру з ордэнам ([[30 сакавіка]] [[1330]] года), што прывяло да аднаўлення вайны паміж ВКЛ і крыжакамі. Сумесны напад прускай і лівонскай галін ордэна на Жамойць адбыўся ўжо ў сакавіку [[1330]] года. У адказ у верасні гэтага ж года Гедзімін паслаў войска на дапамогу польскаму каралю, які ажыццявіў напад на [[Старажытная Прусія|Прусію]]. У далейшым напады ордэнскіх рыцараў на ВКЛ сталі рэгулярнымі: яны адбываліся ў [[1332]], [[1333]] (да [[Горад Полацк|Полацка]]а), [[1334]] (да Полацка), [[1339]], [[1340]].
 
[[Выява:Lithuania Raudone Gediminas Oak.jpg|thumb|250px|Дуб каля [[Баербург]]а ля якога па паданні загінуў Гедзімін]]
Аднаўленне вайны на захадзе не спыніла рускіх спраў Гедзіміна, хоць і ўскладніла іх. Саюзнік Гедзіміна цвярскі князь Аляксандр у [[1329]] страціў Пскоў, але ў [[1331]] у другі раз атрымаў яго пры дапамозе Гедзіміна і заставаўся пскоўскім князем да [[1337]]. У [[1331]] Гедзімін зрабіў няўдалую спробу правесці на вакантны наўгародскі епіскапскі сталец свайго вылучэнца Арсенія. Пра памер уплыву Гедзіміна на Русі ў гэты час сведчыць тое, што другі кандыдат у епіскапы, якога Гедзімін імкнуўся захапіць, праехаў у Ноўгарад з [[Валынь|Валыні]] толькі вакольным шляхам праз [[Горад Бранск|Бранск]] і [[Горад Таржок|Таржок]] (Гл. таксама: [[{{нп3|Фёдар Кіеўскі]]||ru|Фёдор (князь киевский)}}). Саюзнікамі Гедзіміна ў той час былі [[Князі смаленскія|смаленскі князь]] {{нп3|Іван Аляксандравіч, князь смаленскі|Іван Аляксандравіч|ru|Иван Александрович (князь смоленский)}}, [[КнязіКазельскае казельскіякняства|казельскі князь]] Аляксандр Мсціславіч — зяць Гедзіміна. У 1331 Гедзімін аддаў сваю дачку Еўфімію за галіцкага князя [[Баляслаў-{{нп3|Юрый II Баляслаў|Баляслава-Юрыя]]|ru|Юрий II Болеслав}}. У [[1333]] сын Гедзіміна [[Нарымонт Гедзімінавіч|Нарымонт]] быў запрошаны князем у Ноўгарад, што было праявай палітычнага саюзу паміж ВКЛ і Ноўгарадам, накіраванага супраць [[КнязіВялікія князі маскоўскія|маскоўскага князя]] [[Іван Каліта|Івана Каліты]]. Аднак Гедзімін у 1333 аддаў дачку Аўгусту за [[Сямён Горды|Сямёна Гордага]], сына Каліты. У 1335 годзе Нарымонт з'ехаў з Ноўгарада і стаў княжыць у Полацку і, магчыма, [[Горад Пінск|Пінску]], але захаваў сваіх намеснікаў у шэрагу наўгародскіх валасцей (у [[ГорадСяло Старая Ладага|Ладазе]], [[Горад{{нп3|Арэшак, Арэшаккрэпасць|Арэшку]]|ru|Орешек (крепость)}}, [[Горад КарэлаПрыазерск|Карэле]] і палове [[Горад Капор’е|Капор'я]]).
 
У пазнейшых крыніцах паведамляецца пра заваяванне Гедзімінам [[Кіеўская{{нп3|Кіеўскае зямлякняства|Кіеўскай зямлі]]|ru|Киевское княжество}}, але гэты сюжэт большасць даследчыкаў слушна лічыць міфічным. Кіевам у [[1331]]—[[1363]] годзе валодаў князь [[{{нп3|Фёдар Кіеўскі|Фёдар]]|ru|Фёдор (князь киевский)}}, які падпарадкоўваўся татарскаму [[баскак]]у{{нп3|Баскак|баскаку|ru|Баскак}}. Магчыма, спробы пашырыць уплыў ВКЛ на Кіеў выклікалі новую [[ТатарскаяТатарскія ваеннаяпаходы выправа насупраць ВКЛ 1338|татарскую ваенную выправу на ВКЛ]] (1338). У [[1340]] памёр апошні галіцкі князь Баляслаў-Юрый, што дазволіла ўладкавацца на Валыні малодшаму сыну Гедзіміна [[Любарт Гедзімінавіч|Любарту]]. Канчатковы падзел галіцка-валынскай спадчыны паміж ВКЛ, Ардой і Польшчай адбыўся ўжо пасля смерці Гедзіміна. Ён загінуў зімой [[1341]]—[[1342]] гадоў, напэўна, пры аблозе ордэнскага замка [[Баербург]], стрэлам з [[агнястрэльная зброя|агнястрэльнай зброі]]. На падставе чэшскай крыніцы існуе версія пра атручэнне Гедзіміна, але не вельмі надзейная.
 
== Ацэнка ==