Ян Замойскі: Розніца паміж версіямі

| месца нараджэння = {{не перакладзена 3|Скокаўка|СкакоўкаСкокаўка|pl|Skokówka}} (цяпер - у {{месца нараджэння|Люблінскім ваяводстве|ў Люблінскім ваяводстве|Люблінскае ваяводства}})

'''Ян Замойскі''' ({{lang-pl|Jan Zamoyski}}; [[19 сакавіка]] [[1542]] — [[3 чэрвеня]] [[1605]]) — польскі дзяржаўны дзеяч з роду [[Замойскія|Замойскіх]], прыхільнік [[кальвінізм]]у, затым каталік. Буйны магнат, каралеўскі сакратар (з 1565), падканцлер каронны (1576—1578), вялікі канцлер вялікі каронны (1578—1605), генеральны старастастароста кракаўскі (1580—1585), [[гетман вялікі каронны]] (1581—1605), першы ардынат Замойскі (1589—1605), староста белзскі, мендзыжэцкі, кшэшаўскі, кнышынскі, тыкоцінскі і дорпацкі. Заснавальнік і будаўнік горада [[Замасць]].

Па абранні на польскі трон каралём [[Генрых III Валуа|Генрыха Анжуйскага]] у ліку паслоў да яго быў адпраўлены і Замойскі, які быў у той час старостам белзскім. Яму ўдалося набыць размяшчэнне Генрыха, які надаў Замойскаму багатае Кнышынскае староства. Падчас другога міжкаралеўя Ян Замойскі стаў на чале партыі пястаўцаў, якія жадалі абрання ў каралі паляка. Пераход яго ў шэрагі прыхільнікаў абрання [[Стэфан Баторый|Стэфана Баторыя]] тлумачыцца тым, што [[Карона Каралеўства Польскага|польская карона]] аддавалася апошняму пад умовай жаніцьбы наз сястрысястрой нябожчыка караля Жыгімонта Аўгуста -— ГаннеГаннай, адзінай тады прадстаўніцыпрадстаўніцай ранейшага польскага каралеўскага дома. Імя Замойскага цесна звязана з валадараннем Баторыя, для якога ён быў неацэнным памочнікам па сваёй энергіі, нелюбові да магнатаў і вялікай папулярнасці сярод шляхты.

Новы кароль паспяшаўся зрабіць Замойскага падканцлерам, а потым канцлерам і каронным гетманам. Замойскі карыстаўся цяпер небывалай ў Польшчы уладай і значэннем. Да таго ж ён парадніўся з самім каралём, уступіўшы ў трэці шлюб з пляменніцай Баторыя, [[Грызельда Баторый| Грызельдай]] (1583). Замойскі быў душою ўсіх праектаў ўнутраных пераўтварэнняў у Польшчы, а таксама прымаў дзейны ўдзел у ваенных паходах Баторыя. Са смерцю Стэфана Баторыя становішча Яна Замойскага зрабілася цяжкім, так якбо ён меў масу ворагаў сярод магнатаў; асабліва ненавідзелі яго [[ЗбароўскаяЗбароўскія]]. Тым не менш яму ўдалося ў трэцяе міжкаралеўе правесці абранне [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта]], каралевіча шведскага, які паходзіў па маці ад Ягелонаў. Абранага другой партыяй у каралі польскія аўстрыйскага эрцгерцага [[Максіміліян III Габсбург|Максіміліяна]] Замойскі разбіў у бітве пры [[Бычына|Бычыне]] ([[1588]]) і [[Аўстрыйская інтэрвенцыя ў Польшчы, 1587—1588| ўзяў ў палон]].

З першай жа сустрэчы з Жыгімонтам III Замойскі адчуў да яго [[антыпатыя|антыпатыю]] і неўзабаве зусім ад яго аддаліўся. ЗнешняйЗнешнюю палітыцыпалітыку караля, які знаходзіўся пад уплывам [[Эрцгерцагства Аўстрыя|Аўстрыі]], Замойскі не толькі не спачуваўпадтрымліваў, але, лічачы яе згубныязгубнай для Польшчы, наколькі быў у сілах, процідзейнічаў. ЗСа свайго боку, кароль перашкаджаў Яну ЗамойскіхЗамойскаму уў правядзенні яго планаў. Праекты Замойскага аб выданні закона адносна парадку абрання каралёў, роўна як і адносна рашэння спраў на соймах большасцю галасоў, не сустрэлі падтрымкі. Замойскі страціў сваёсвой ранейшаеранейшы ўплыў, але на ваенным нівепопрышчы яму ўдалося аказаць Польшчы яшчэ шэраг вялікіх паслуг. Два паходупаходы яго ў Малдову (у [[1595]] і [[1600]] гадах) прывялі да ўмацавання ўплыву Рэчы Паспалітай у гэтай краіне. У [[1601]] і [[1602]] гадах Замойскі ўдзельнічаў з бліскучым поспехам у кампаніі супраць паўстаўшых ваяводаў.

Нямала старанняў прыклаў Замойскі і для развіцця навук. Ён актыўна дапамагаў Стэфану Баторыю ў запрашэнні ў Польшчу вядомых еўрапейскіх навукоўцаў. Са шматлікімі навукоўцамі і пісьменнікамі ён знаходзіўся ў зносінах, любіў сябе атачаць імі і аказваў ім заступніцтва. У [[1580]] годзе на месцы свайго роднага гнязда Скокаўкі Замойскі заснаваў горад [[Замасць]] і заснаваў там у [[1595]] годзе «[[Замойская акадэмія|Замойскую акадэмію]]» па ўзоры італьянскіх універсітэтаў. Квітнець яна не магла, бо мела мала сродкаў. Каталіцкая рэакцыя, якая ахапіла Польшчу ў валадаранне Баторыя, знайшла ў асобе Замойскага моцную апору. Ён увёў езуітаў нават у свой ​​дом, якія звярнулі другую жонку яго Крысціну (народжаная Радзівіл) з пратэсактантызмупратэстантызму ў каталіцызм. Асабліва шырую падтрымку азваўаказваў Ян Замойскі прапагандзе [[каталіцызм]]у сярод праваслаўнага насельніцтва рускіх зямель.

У [[1577]] угодзе другі раз ажаніўся з {{не перакладзена 3|Крысціна Радзівіл|Крысцінай Радзівіл|pl|Krystyna Radziwiłłówna}} (1560—1580), дачкой ваяводы віленскага і канцлера вялікага літоўскага, князя [[Мікалай Радзівіл Чорны|Мікалая Радзівіла «Чорнага»]] ([[1515]]—[[1565]]) і {{не перакладзена 3|Эльжбета Шыдлавецкая|Эльжбеты Шыдлавецкай|pl|Elżbieta Szydłowiecka}} ([[1533]]—[[1562]]).

У [[1583]] угодзе ў трэці раз ажаніўся з {{не перакладзена 3|Грызельда Баторый|Грызельдай Баторый|pl|Gryzelda Batory}} ([[1569]]—[[1590]]), дачкой ваяводы трансільванскага [[Крыштаф Баторый|Крыштафа Баторыя]] ([[1530]]—[[1581]]) і Лізаветы Бачкаі (памерла ў [[1581]]).

[[14 чэрвеня]] [[1592]] агода ў чацвёрты раз ажаніўся з Барбарай Тарноўскай (каля [[1566]] — [[1610]]), дачкой [[мечнік]]а вялікага кароннага Станіслава Тарноўскага ([[1541]]—[[1616]]) і Сафіі Ацэскай (памерла ў 1609). Дзеці: