Англійская мова: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др афармленне |
дапаўненне з en:English language |
||
Радок 14:
; Даўнейшыя формы
: [[Старажытнаанглійская мова|
:: [[Сярэднеанглійская мова|Сярэднеанглійская]]
::: '''Англійская'''
|Афіцыйная мова ў = [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[ЗША]], [[Канада|Канадзе]], [[Аўстралія|Аўстраліі]] і інш.
Радок 46:
Выдзяляюцца перыяды развіцця: старажытнаанглійскі (7—11 ст.; англаксонская мова), сярэднеанглійскі (12—15 ст.; сярэднеанглійская мова), ранні новаанглійскі (16—17 ст.; ранняя новаанглійская мова), новаанглійскі (з 18 ст.).
;Старажытнаанглійскі перыяд
{{Асноўны артыкул|Старажытнаанглійская мова}}
Англійская мова паходзіць ад {{нп4|інгевонскія мовы|паўночнаморскіх германскіх дыялектаў|en|Ingvaeonic languages}} [[Паўночнае мора|Паўночнага мора]], якія былі прынесены на [[Брытанскія астравы]] [[германцы|германскімі пасяленцамі]] з розных частак цяперашніх [[Нідэрланды|Нідэрландаў]], паўночна-заходняй [[Германія|Германіі]] і [[Данія|Даніі]]<ref>Blench, R.; Spriggs, Matthew (1999). [http://books.google.com/?id=DWMHhfXxLaIC&pg=PA286 Archaeology and Language: Correlating Archaeological and Linguistic Hypotheses]. Routledge. pp. 285–286. ISBN 978-0-415-11761-6.</ref>. Да таго часу ў [[Рымская Брытанія|Рымскай Брытаніі]] карэннае насельніцтва, як мяркуецца, гаварыла на {{нп4|старажытнабрэтонская мова|агульнабрэтонскай мове|en|Common Brittonic}}, [[кельцкія мовы|кельцкай]] па паходжанню, пры [[суперстрат]]ным уплыве [[лацінская мова|лацінскай мовы]], які тлумачыцца 400-гадовым перыядам знаходжання ў складзе [[Старажытны Рым|Рымскай дзяржавы]]<ref>[http://www.information-britain.co.uk/historydetails/article/2/ The Roman epoch in Britain lasted for 367 years], Information Britain</ref>. Адным з гэтых прышлых германскіх плямён былі [[англы]]<ref>[http://www.anglik.net/englishlanguagehistory.htm Anglik English language resource]. Anglik.net. </ref>, якія, на думку [[Беда Вялебны|Беды Вялебнага]], поўнасцю перасяліліся ў Брытанію<ref>[http://www.ccel.org/ccel/bede/history.v.i.xiv.html Bede's Ecclesiastical History of England | Christian Classics Ethereal Library]. Ccel.org.</ref>. Назва «Англія» ({{lang-en|England}} ад ''Engla land''<ref>{{cite web|url=http://bosworth.ff.cuni.cz/009427|title=Engla land|work=[[An Anglo-Saxon Dictionary]] (Online) | author=Bosworth, Joseph | authorlink=Joseph Bosworth |author2=Toller, T. Northcote | location=Prague | publisher=[[Charles University]]}}</ref> «зямля англаў») і прыметнік «англійскі» ({{lang-en|''English''}}, старажытнаанглійскае ''Englisc''<ref>{{cite web|url=http://bosworth.ff.cuni.cz/009433|title=Englisc |work=[[An Anglo-Saxon Dictionary]] (Online) | author=Bosworth, Joseph | authorlink=Joseph Bosworth |author2=Toller, T. Northcote | location=Prague | publisher=[[Charles University]]}}</ref>) утвораны ад назвы гэтага племені, але [[саксы]], [[юты]] і некаторыя іншыя германскія народы берагоў [[Фрызія|Фрысландыі]], [[Ніжняя Саксонія|Ніжняй Саксоніі]], [[Ютландыя|Ютландыі]] і Паўднёвай [[Швецыя|Швецыі]] таксама перамясціліся на Брытанскія астравы ў гэтую эпоху<ref>[http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/engol-0-X.html Linguistics Research Center Texas University]. Utexas.edu. </ref>.
Першапачаткова [[старажытнаанглійская мова]] была неаднароднай групай дыялектаў, што адлюстроўвала рознае паходжанне жыхароў {{нп4|Англасаксонскі перыяд|тагачаснай Англіі|ru|Англосаксонский период}}<ref>Graddol, David; Leith, Dick and Swann, Joan (1996) English: History, Diversity and Change, New York: Routledge, p. 101, ISBN 0415131189.</ref>.
У старажытнаанглійскі перыяд мовы (гаворкі) [[старажытнагерманскія плямёны|старажытнагерманскіх]] плямён [[англы|англаў]], [[саксы|саксаў]] і [[юты|ютаў]] сфарміравалі 4 тэрытарыяльныя дыялекты: нартумбрыйскі, мерсійскі, уэсекскі, кентскі.
Заняпад паўночных і паўночна-ўсходніх зямель ад скандынаўскіх набегаў і палітычна-эканамічнае ўзмацненне [[Уэсекс|Уэсекскага каралеўства]] (9—11 ст.) прывялі да таго, што {{нп4|уэсекскі дыялект старажытнаанглійскай мовы|уэсекскі (заходнесаксонскі) дыялект|en|West Saxon dialect (Old English)}} з часам пачаў пераважаць і стаў асновай для тагачаснай літаратурнай мовы, і іменна на гэтай гаворцы быў напісаны «[[Беавульф]]». Большасць помнікаў гэтага перыяду таксама захавалася ва ўэсекскай рэдакцыі. Мовы кельцкіх народаў захаваліся пераважна ў геаграфічных назвах.
У старажытнаанглійскай мове пазней адбыліся змены, звязаныя з дзвюма хвалямі нашэсцяў. Першай хваляй сталі носьбіты [[паўночнагерманскія мовы|паўночнагерманскіх моў]], калі {{нп4|Хальфдан Рагнарсан||en|Halfdan Ragnarsson}} і {{нп4|Івар Бяскосты||ru|Ивар Бескостный}} пачалі заваяванне і каланізацыю паўночнай часткі Брытанскіх астравоў у VIII і IX стагоддзях (гл. [[Данэлаг]]). Другой хваляй было [[Нармандскае заваяванне Англіі|нашэсце]] ў краіну ў [[11 стагоддзе|XI стагоддзі]] [[нарманы|нарманаў]], носьбітаў [[раманскія мовы|раманскай]] {{нп4|старанармандская мова|старанармандскай мовы|ru|Старонормандский язык}}. Старанармандская мова развілася ў {{нп4|англанармандская мова|англанармандскую|ru|Англо-нормандский язык}}, а затым у {{нп4|французская законная мова|англа-французскую|ru|Французский законный язык}}, увёўшы ва ўжытак пласт слоў, звязаных з судоваю справай і дзяржаўным кіраваннем.
Гэтыя дзве падзеі прывялі не толькі да пашырэння лексікону скандынаўскімі і нармандскімі словамі, але і да спрашчэння граматыкі стараанглійскай мовы, зрабіўшы яе такім чынам незвычайна адкрытаю для запазычання новых слоў з іншых моў.
;Сярэднеанглійскі перыяд
{{Асноўны артыкул|Сярэднеанглійская мова}}
Моўныя зрухі ў тагачаснай англійскай мове пасля [[Нармандскае заваяванне Англіі|наезду нарманаў]] прывялі да ўзнікнення таго, што сёння вядома як [[сярэднеанглійская мова]]. Твор [[Джэфры Чосер|Джэфры Чосера]] «[[Кентэрберыйскія апавяданні]]» з'яўляецца самым вядомым узорам мовы таго часу.
У сярэднеанглійскі перыяд, пасля нарманскага заваявання, англійская мова функцыянавала як народная, маючы 3 асноўныя дыялектныя зоны — паўночную, цэнтральную, паўднёвую. Гэты перыяд характарызаваўся значнымі змяненнямі фанетыкі і граматыкі.
;Новаанглійскі перыяд
У 16—17 ст. складваецца ранняя новаанглійская мова. Перыяд {{нп4|новаанглійская мова|сучаснай англійскай мовы|en|Modern English}}, да якога адносяцца творы [[Уільям Шэкспір|Уільяма Шэкспіра]]<ref>Cercignani, Fausto (1981) ''Shakespeare's Works and Elizabethan Pronunciation'', Oxford, Clarendon Press.</ref> і [[Біблія караля Якава]], звычайна адлічваюць прыблізна ад 1550. Пасля таго, як Злучанае Каралеўства стала каланіяльнай дзяржавай, англійская мова служыла «[[лінгва франка]]» для калоній [[Брытанская імперыя|Брытанскай імперыі]]. У паслякаланіяльны перыяд некаторыя з новаствораных нацый, у склад якіх уваходзілі носьбіты некалькіх розных {{нп4|аўтахтонныя мовы|аўтахтонных моў|ru|Автохтонные языки}}, выбралі англійскую мову ў якасці лінгва франка, каб пазбегнуць палітычных складанасцей, звязаных з узвышэннем аднае аўтахтоннае мовы над астатнімі. У выніку разрастання Брытанскай імперыі, англійская мова была прынята ў Паўночнай Амерыцы, Індыі, Аўстраліі і многіх іншых рэгіёнах. Працэс распаўсюджвання англійскай мовы ўзмацніўся з ростам ролі ЗША ў міжнародных адносінах у сярэдзіне 20-га ст. На пачатак 21-га стагоддзя, англійская мова з'яўляецца самай шырокаўжывальнай мовай за ўсю гісторыю<ref>{{Cite book |last1 = McCrum |first1 = Robert |last2 = MacNeil |first2 = Robert |last3 = Cran |first3 = William |year = 2011 |title = The Story of English |location = London |publisher = Faber and Faber; BBC Books |isbn = 978-0-571-27508-3 |pages = 9–10 |quote = English at the end of the twentieth century is more widely scattered, more widely spoken and written, than any other language has ever been. It has become ''the'' language of the planet, the first truly global language. }}</ref>.
== Гл. таксама ==
| |||