Замак: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др робат Дадаем: nds-nl:Burcht, nn:Borg
++
Радок 3:
{{вызнч|1=З{{*|а}}мак}} ({{lang-la|castellum}}, «форт», здрабн. ад {{lang-la|castra}} «лагер, табар»; {{lang-fr|château, cheitel}}; усходнесл. ''град'', ''двор''): замкнутае [[абарончае збудаванне]] ''і адначасова'' ўмацаванае жытло або галоўная сядзіба [[феадал]]а ў часы Сярэднявечча<ref>Быццё збудавання ў прыватнай уласнасці ''і'' выкарыстанне збудавання як жытла з'яўляюцца ''прынцыповымі'' адметнасцямі замку ў параўнанні з усімі іншымі падобнымі адменамі абарончых збудаванняў, як да, так і пасля эпохі замкаў. {{крыніцы/Окшат Замак/ru-2007}} С.54,55.</ref> ({{таксама}}: [[#Тэрмін|навуковая класіфікацыя]]).
 
Замкі распаўсюдзіліся ў Заходняй Еўропе ў 9—14 ст., на землях Русі — не пазней за 12 ст.
Замкі распаўсюдзіліся ў Заходняй Еўропе ў 9—14 ст., на землях Русі — не пазней за 12 ст. Звычайна замкі будаваліся на цяжкадаступных месцах: на востравах, [[залука]]х рэк, высокіх пагорках або ў гарах і пад. Пачаткова замкі складаліся з драўлянай вежы, абгароджаную [[тын]]ам і абведзеную валам і/або ровам. Пазней ператварыліся ў складаныя комплексы абарончых каменных збудаванняў. З развіццём артылерыі ў 15—16 ст. замкі паступова страцілі сваё ваеннае значэнне.<ref name=ves-83>{{крыніцы/ВЭС-83}}. С.264.</ref>
 
Звычайна замкі будаваліся на цяжкадаступных месцах: на востравах, [[залука]]х рэк, высокіх пагорках або ў гарах і пад. Пачаткова замкі складаліся з драўлянай вежы, абгароджанай [[тын]]ам і абведзенай [[вал, фартыфікацыя|вал]]ам і/або [[роў, фартыфікацыя|ровам]]. Замак, у адрозненне ад умацаванняў горада, не меў задачы абараняць штосьці па-за ім самым, і мог размяшчацца на мясцовасці, зважаючы выключна на абароназдольнасць. Фактычна, само існаванне мясцовасці, добра прыдатнай да абароны, магло стацца выключнай прычынай для пабудовы замка. Пры слаба развітай [[гісторыя аблогі#Сярэднявечча|тэхніцы аблогі]] ранняга сярэднявечча замак мог стацца практычна нездабыўным; такім чынам замак рабіўся асновай фактычнай незалежнасці феадала ад цэнтральнай улады.<ref name=fsmed/>
 
{{таксама|*}}: [[плесі]], [[данжон]], [[бергфрыд]], [[вежа валынскага тыпу]], [[шэл-кіп]].
 
З цягам часу замкі ператварыліся ў складаныя комплексы абарончых каменных збудаванняў. Па ўмацаванні цэнтралізаванай феадальнай улады ў краінах Еўропы ў пазнейшым сярэднявеччы, але асабліва — з развіццём артылерыі ў 15—16 ст. замкі паступова страцілі сваё ваеннае значэнне.<ref name=ves-83>{{крыніцы/ВЭС-83}}. С.264.</ref>
==Тэрмін==
{{сюды|Тэрмін}}
Радок 11 ⟶ 17:
 
На землях Русі ў складзе ВКЛ тэрмін «замак» з'яўляецца ў дакументах замест ранейшых «град» і «двор» з 14 ст.<ref name=gs/>.
 
{{сюды|Архітэктура}}
== Архітэктура ==
Замак — умацаванае жытло феадала — не меў у мінулым тыпалагічных прыкладаў, і быў вынікам афармлення феадальнага ладу. У аснове будовы замку ляжалі не тыя ці іншыя кампазіцыйныя прынцыпы, а схемы, вымушаныя стратэгічнымі патрабаваннямі часу і рэгіёну. Эвалюцыя сярэднявечнай крапасной архітэктуры кепска паддаецца звычайнай перыядызацыі з падзелам на раманскую і гатычную. Крапасныя пабудовы сістэматычна перабудоўваліся ў адпаведнасці з наяўнымі патрэбамі, і элементы пэўнага стылю маглі з'яўляцца ў пабудове значна пазней за ўсталяванне стылю ў грамадзянскім і царкоўным будаўніцтве. Гэта значна ўскладняе як датаванне крапасных пабудоваў паводле марфалагічных прыкмет, так і аналіз геаграфічнай і храналагічнай паслядоўнасці развіцця будаўнічай думкі ў абарончым дойлідстве.<ref name=uga4re>Усеагульная гісторыя архітэктуры, С.101.</ref>
 
З гэтай прычыны да раманскай эпохі абарончыя збудаванні адносяцца не паводле кампазіцыйных, а паводле тыпалагічных і канструкцыйных прыкмет, накінутых сукупнасцю сацыялагічных, стратэгічных і тэхнічных умоваў, што панавалі ў 11—12 ст. Гарадскія ўмацаванні і развітыя феадальныя замкі адносяцца, пераважна, да гатычнай эпохі (з 13 ст.).
 
{{зноскі}}