Іосіф Вісарыёнавіч Сталін: Розніца паміж версіямі

'''Іосіф Вісарыёнавіч Сталін''' сапр.: '''Джугашвілі''' ({{lang-ka|იოსებ ჯუღაშვილი}}; [[{{ДН|21 снежня]] [[|12|1878]]}}, [[Горад Горы|Горы]], [[Тыфліская губерня]], [[Расійская Імперыя]]  — [[{{ДС|5 сакавіка]] [[|3|1953]]}}, [[Кунцэва]], [[РСФСР]], [[СССР]])  — савецкі дзяржаўны, палітычны і вайсковы дзеяч. Генеральны сакратар Цэнтральнага Камітэта [[УКП(б)|Усесаюзнай камуністычнай партыі (бальшавікоў)]] (з [[1922]]), кіраўнік савецкага ўрада (Старшыня Савета Народных Камісараў з [[1941]], Старшыня Савета Міністраў СССР з [[1946]]), генералісімус Савецкага Саюза ([[1945]]).

Іосіф Джугашвілі нарадзіўся ў грузінскім горадзе Горы ў сям'і шаўца. Скончыў Гарыйскае духоўнае вучылішча (1894). Вучыўся ў Тыфліскай духоўнай семінарыі, з якой у 1899  г. быў выключаны за рэвалюцыйную дзейнасць.

У [[1898]]  г. уступіў у Тыфліскую арганізацыю [[РСДРП]]. Вёў партыйную работу ў Закаўказзі, [[Петраград]]зе. У 1901  г. быў арыштаваны і сасланы ў Іркуцкую губерню, адкуль уцёк. 3 1904  г. да Лютаўскай рэвалюцыі 1917  г. вёў прафесійную рэвалюцыйную дзейнасць. Бальшавіком з'яўляўся з 1903  г. У 1906  г. (упершыню) выбраны ад Тыфліскай арганізацыі дэлегатам на IV (Аб'яднаўчы) з'езд РСДРП. Не раз цярпеў пераслед ад царскіх ўладаў. У 1912  г. на VI (Пражскай) Усерасійскай канферэнцыі завочна кааптаваны ў ЦК і Рускае бюро ЦК РСДРП.

На II Усерасійскім з'ездзе Саветаў (25—27.10(7—9.11).[[1917]]) Сталін быў абраны членам ВЦВК (выбіраўся членам ВЦВК на ўсіх наступных з'ездах, быў членам Прэзідыума ВЦВК) і зацверджаны наркомам па справах нацыянальнасцей (1917—22), адначасова з 1919 нарком дзяржаўнага кантролю, а пасля яго рэарганізацыі (1920)  — нарком РСІ. У маі 1918  г. быў прызначаны СНК кіраўніком харчовай справы на поўдні Расіі з надзвычайнымі паўнамоцтвамі. У час [[Грамадзянская вайна ў Расіі|Грамадзянскай вайны]] і ваеннай інтэрвенцыі 1918—20 гг. Сталін па даручэнні ЦК партыі выконваў адказную работу ў партыйных, савецкіх і ваенных органах: уваходзіў у склад РВС Рэспублікі і РВС Заходняга, Паўднёвага і Паўднёва-Заходняга франтоў, быў прадстаўніком ВЦВК у Савеце Рабоча-сялянскай абароны. У маі 1919  г. быў накіраваны ў Петраград для аказання дапамогі мясцовым партыйным, савецкім і ваенным арганізацыям у абароне горада ад наступлення арміі Юдзеніча, удзельнічаў у арганізацыі ваенных дзеянняў супраць войск Дзянікіна. На X з'ездзе РКП(б) (сакавік 1921) Сталін выступіў з дакладам «Чарговыя задачы партыі ў нацыянальным пытанні». Удзельнічаў у камісіях ВЦВК па выпрацоўцы праекта першай Канстытуцыі Расійскай Савецкай Рэспублікі, распрацоўцы федэратыўнага ўпарадкавання РСФСР.

[[3 красавіка]] [[1922]]  г. на пленуме ЦК РКП(б) Сталін быў зацверджаны Генеральным сакратаром ЦК партыі (на гэтай пасадзе знаходзіўся больш за 30 гадоў). У пачатку 1920-х гг. займаў шэраг буйных пасад у партыі і дзяржаве, зрабіўся уплывовай палітычнай фігурай у краіне. Ён уваходзіў у склад Палітбюро, Аргбюро і Сакратарыята ЦК (фактычна кіраваў працай двух апошніх), узначальваў камісію Палітбюро ЦК па падрыхтоўцы аб'яднання савецкіх рэспублік у саюзную дзяржаву, старшынстваваў ад ЦК партыі ў УНК-АДПУ (член калегіі). Прымаў удзел у кангрэсах [[Камінтэрн]]а.

У красавіку [[1923]]  г. на XII з'ездзе РКП(б) Сталін у арганізацыйнай справаздачы ЦК прапанаваў узмацніць ролю ўлікова-размеркавальнага аддзела ЦК па фарміраванні наменклатуры ўліку і размеркавання пасад і кадраў, бо, на яго думку, «гэта найбольш рэальны сродак трымаць у руках партыі ўсе ніці гаспадаркі і савецкі апарат». У 1924 надрукаваны працы Сталіна «Аб асновах ленінізму», «Трацкізм ці ленінізм?», у 1925  — «Кастрычніцкая рэвалюцыя і тактыка рускіх камуністаў», у 1926  — «Да пытанняў ленінізму» і інш. Мэтай тэарэтычных пошукаў Сталіна было аб'яднаць дактрыну марксізму-ленінізму з пракгыкай умацавання дзяржаўнай улады з улікам нацыянальных умоў, асаблівасцей і інтарэсаў Савецкага Саюза. Сталін вылучыў з прац Леніна шэраг ідэй, якія сталі тэарэтычнай платформай гэтай улады. Адна з цэнтральных ідэй  — дыкгатура. Сутнасць пралетарскай рэвалюцыі і ленінізму Сталін звёў да неабхрднасці дыктатуры пралетарыяту. Ён лічыў, што ў сістэме дьпсгатуры пралетарыяту кіраўніком дзяржавы можа быць толькі камуністычная партыя. Аднак у канчатковым выніку дыктатура пралетарыяту звялася да дыктатуры партыйнага апарату, паколькі, ён на думку Сталіна, аказаўся «лепшым апаратам з усёй сістэмы пралетарскай дыктатуры». Маштабы гэтага ўладарання былі ўсеахопныя, «пачынаючы з падаўлення класавых ворагаў і канчаючы пытаннямі канапель, лёну, свінагадоўлі». Намаганнямі Сталіна склалася прагматычнае і кананічнае выкарыстанне асобных цытат з ленінскай спадчыны. 3 1924 імя Леніна стала служыць ідэалагічным прыкрыццём тэорыі і практыкі дзяржаўнага кіраўніцтва, хаця сцвярджалася, што працягваецца ленінскі курс на пабудову сацыялізму ў адной краіне  — Расіі і потым у Савецкім Саюзе. Сталін тэарэтычна і арганізацыйна ўзначаліў і павёў барацьбу супраць поглядаў, апазіцыйных да кіруючай большасці партыі: «новай апазіцыі», Троцкага, Зіноўева, т.зв. правага ўхілу ў УКП(б). У выніку яго аўтарытэт і ўплыў у партыі выраслі. Яго 50-гадовы юбілей у 1929 праходзіў пад знакам: «Сталін  — гэта Ленін сягоння». У канцы 1920  — пач. 1930-х гг. пад кіраўніцтвам Сталіна разгарнулася кампанія па выяўленні «шкодніцтва» ў народнай гаспадарцы і сістэме кіравання. 3 1928  г. Сталін адстойваў неабходнасць выкарыстання надзвычайных мер адміністрацыйнага ціску ў вёсцы дзеля пераадолення збожжанарыхтоўчага крызісу. Надзвычайныя меры ён лічыў універсальным спосабам вырашэння гаспадарчых праблем.

Восенню [[1929]]  г. па ініцыятыве Сталіна быў узяты курс на «вялікі пералом»: рэзкае павышэнне паказчыкаў пяцігадовага плана індустрыялізацыі краіны і калектывізацыі сельскай гаспадаркі. Нэп быў «выкінуты к чорту». У выніку ўсталявання камандна-адміністрацыйнай сістэмы кіравання эканомікай і ўсім грамадствам Сталін выйшаў і з-пад кантролю партыі. Вакол Сталіна стварыўся арэол абсалютна бязгрэшнага правадыра, пачаў фарміравацца культ яго асобы. Калі на лютаўска-сакавіцкім (1937) пленуме ЦК УКП(б) канчаткова была адхілена ад улады група Бухарына—Рыкава, усталяванне ўсеўладдзя Сталіна ў партыі і дзяржаве завяршылася. Пачаліся масавыя палітынныя рэпрэсіі супраць савецкіх, партыйных і ваенных кадраў, творчай інтэлігенцыі. Жорсткую барацьбу з «класавым ворагам і яго агентурай» Сталін абгрунтоўваў тэзісам пра абвастрэнне класавай барацьбы па меры будаўніцтва сацыялізму. 3 імем Сталіна звязана беспрэцэдэнтная канцэнтрацыя дзяржаўнай улады ў руках партыйнага апарату, зрастанне партыйнай і дзяржаўнай бюракратыі, стварэнне партыі-дзяржавы. Ён сцвярджаў манаполію ў краіне адзінай Камуністычнай партыі, а ўсякую спробу стварэння іншай партыі лічыў небяспекай. Партыю ён рэальна ператварыў у інструмент улады, «своеасаблівы ордэн мечаносцаў унутры дзяржавы». Гэта тэарэтычнае палажэнне, напісанае Сталінам у 1921  г., апублікавана толькі ў 1947  г., калі культ яго асобы дасягнуў апагея. Праз моцную ўладу Сталін імкнуўся за кароткі тэрмін стварыць эканамічна і палітычна моцную дзяржаву і даволі мэтанакіравана вырашаў гэту задачу, абапіраючыся ў асноўным на сілавыя метады. Дыкгатарскія метады Сталіна капіраваліся і тыражаваліся пераважнай болыішсцю партыйных і дзяржаўных дзеячаў у цэнтры і на месцах. У пач. 1930-х гг. сфарміраваўся магутны, строга цэнтралізаваны адміністрацыйна-палітычны апарат прымусу, які быў выкарыстаны Сталінам як сродак барацьбы за ўстанаўленне і ўмацаванне яго неабмежаванай улады. Сталін вёў жорсткую барацьбу супраць еўрапейскай сацыял-дэмакратыі, называючы яе «сацыял-фашызмам». 3 1941 Сталін адначасова з пасадай Генеральнага сакратара ЦК партыі быў старшынём СНК СССР (з 1946 Савет Міністраў).

Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны Сталін кіраваў дзейнасцю па ўмацаванні абараназдольнасці краіны. Ён дапусціў сур'ёзны пралік у ацэнцы тэрмінаў магчымага нападу нацысцкай Германіі на СССР, што мела цяжкія наступствы ў першыя месяцы вайны; у далейшым цвёрда кіраваў падзеямі. 30 чэрвеня [[1941]]  г. Сталін быў прызначаны старшынёй Дзяржаўнага камітэта абароны, 19 ліпеня 1941  — Наркомам абароны СССР, 8 жніўня 1941  — Вярхоўным галоўнакамандуючым Узброенымі Сіламі СССР. Пад яго кіраўніцтвам здабыта перамога савецкага народа ў [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайне]]. Як кіраўнік Савецкага ўрада, Сталін у час вайны быў адным з арганізатараў антыгітлераўскай кааліцыі і ўдзельнічаў у канферэнцыях кіраўнікоў урадаў трох дзяржаў  — СССР, ЗША і Вялікабрытаніі ў Тэгеране (1943), Ялце (1945) і Патсдаме (1945).