Мая: Розніца паміж версіямі

group = МаяМайя <br /> (''Maya'')

| langs = [[мовы маямайя]]

'''Ма́яМа́йя''' (саманазва ''Maya'')  — група [[індзейцы|індзейскіх]] народаў у [[Мексіка|Мексіцы]] ([[паўвостраў Юкатан]]), [[Гватэмала|Гватэмале]], [[Гандурас]]е, [[Сальвадор]]ы і [[Беліз]]е. Мова маямайя належыць да сям'і моў маямайя-кічэ, частка маямайя ведае і [[іспанская мова|іспанскую мову]]. Рэлігійна маямайя фармальна [[каталіцызм|каталікі]], але фактычна захоўваюць даўнія, з даіспанскіх часоў, вераванні. Асноўны занятак сучасных мая майя — [[земляробства]].

== Гісторыя народа МаяМайя ==

Мая Майя — стваральнікі адной з самых старажытных цывілізацый Амерыкі (гл. [[цывілізацыя маямайя]]), якая існавала на тэрыторыі паўднёва-ўсходняй Мексікі, [[Гандурас]]а і [[Гватэмала|Гватэмалы]]. Узнікненне цывілізацыі маямайя цесна звязана з альмекскай культурай у Мексіцы. Старажытныя маямайя займаліся падсечна-агнявым земляробствам, вырошчвалі кукурузу, фасолю, гарбузы, таматы, карняплоды, бавоўнік; разводзілі індыкоў і [[сабака|сабак]], мяса якіх ішло ў ежу; займаліся таксама паляваннем, рыбалоўствам і пчалярствам. У 1 тыс. н.э. у народа маямайя з'явіліся гарады з каменнымі будынкамі. Вядома больш за 100 гарадоў, найбольш буйныя: Тыкаль, Капан, [[Чычэн-Іца]], [[Ушмаль]]. У 9 ст. большасць гарадоў маямайя загінула, верагодна, у час ўварвання індзейскіх плямёнаў, якімі кіравалі [[тальтэкі]]. У 10 ст. на Юкатане з'явілася новая маямайя-тальтэкская дзяржава, якая пазней распалася на незалежныя гарады-дзяржавы. Пануючы пласт грамадства маямайя складалі ваенная арыстакратыя і жрэцтва, якое мела складаную іерархію. У маямайя захоўваліся перажыткі радавых адносін, было развіта рабства. Жыхары сёлаў, якія складалі тэрыторыю абшчыны, неслі розныя павіннасці. У гарадах былобыла развіта рамеснаерамесная вытворчасць. Таксама значная была колькасць купцоў. МаяМайя стварылі сваю іерагліфічныя пісьменнасць (гл. [[пісьмо маямайя]]), валодалі навуковымі ведамі ў галіне матэматыкі, медыцыны, астраноміі (у прыватнасці, дэталёва распрацаваным каляндаромкалендаром, паводле якога вызначаліся тэрміны сельскагаспадарчых работ). У рэлігіі маямайя асабліва шанаваліся боствыбожаствы дажджу і ветру.

Аказалі супраціўсупраціленне іспанскайіспанскаму заваёвезаваяванню Юкатана, якаяякое пачаласяпачалося ў [[1527]] і зацягнулася на некалькі дзесяцігоддзяў. Неаднаразова паўставалі і пасля ўстанаўлення незалежнасці Мексікі (буйнейшыя выступленні ў 1847—1854, 1904).

Старажытныя будынкі маямайя, змешчаныя на стылабатах,  — чатырохгранныя ступеністыяступеньчатыя піраміды, на усечаных вяршынях якіх знаходзяцца невялікія храмы (напрыклад, «[[Храм Сонца]]» ў [[Паленке]], 2-я пал. 7 ст.), а таксама вузкія доўгія будынкі (рэзідэнцыі валадароў, жрэцтва і арыстакратыяарыстакратыі), якія групуюцца вакол замкнёных двароў, і пляцоўкі для культавых гульняў. Скульптура (першапачаткова матэрыял  — дрэва, затым  — вапняк), прадстаўленая рэльефамі на сценах храмаў і стэлах (вельмі схематычнымі да 4 ст., больш натуральнымі ў 7  — пач. 8 ст.), атрымала асаблівае развіццё ў 2-й пал. 8  — 9 ст., калі ўтварыліся мясцовыя школы (Пэдрас-Неграс, Паленке, Капан і Кірыгуа). У гэты час з'явіліся ураўнаважаныяўраўнаважаныя шматфігурнуюшматфігурныя кампазіцыі, у якіх плоскі рэльеф свабодна спалучаўся з гарэльефам. Дасканаласці дасягнула дробная пластыка (статуэткі з тэракоты і вырабы з паўкаштоўных камянёў). Жывапіс маямайя прадстаўлены насценнымі роспісамі (яркія па колеры роспісы храма ў БанампакеБанампаку, 2-я пал. 8 ст.) і малюнкамі на сасудах (міфалагічная або гістарычная тэматыка). Вядомыя малюнкі ў іерагліфічныяіерагліфічных рукапісах маямайя (сярод іх сваім мастацкім узроўнем вылучаюцца малюнкі ўз «Дрэздэнскага рукапісу»). У маямайя-тальтэкскі перыяд на паўвостраве Юкатан буйнымі архітэктурна-мастацкімі цэнтрамі былі гарады [[Чычэн-Іца]], [[Ушмаль]] і [[МаяпанМайяпан]].

== Месцы пражывання сённяшніх маямайя ==

Вызначыць агульную колькасць маямайя і дакладны рэгіён іх пражывання складана, паколькібо значная колькасць нашчадкаў вялікай цывілізацыі размаўляе ўжо на [[Іспанская мова|іспанскай мове]]. Выразна адрозніваюць сябе ''юкатэк'' (маямайя [[штат Юкатан|Юкатана]]), [[тэкціцек]], [[лакандон]] і некаторыя іншыя народы маямайя. Калі вызначаць па самаатаесамленню, то больш за ўсё маямайя пражывае ў паўднёвых штатах Мексікі: [[штат Ч'япас|Ч'япас]], [[штат Кампечэ|Кампечэ]], Юкатан, [[штат Кінтана-Роа|Кінтана-Роа]] і [[штат Табаска|Табаска]]. У [[Беліз]]е маямайя складаюць 10% насельніцтва. У [[Гватэмала|Гватэмале]] да народу маямайя сябе прылічваюцьпрылічвае больш паловыза палавіну 12-мільённага насельніцтва краіны. МаяМайя таксама пражываюць у заходняй частцы [[Гандурас]]а і [[Сальвадор]]а.

* Народы Америки. Т. 2.  — М., 1959;

* Галленкамп Ч. Майя (перев. с англ.)  — М., 1966;