Вікіпедыя

Клетачныя мембраны: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
дрНяма тлумачэння праўкі
Тэг: першае рэдагаванне
clean up, replaced: Іённ → Іонн (4), фармаванн → фарміраванн, Часцінк → Часціц, атэнцы → афіняне (2), яўляе сабою → яўляе сабой (2), Час using AWB
Радок 3:
[[Клетачная сценка]], калі такая ёсць клеткі (звычайна ёсць у раслінных клетак), пакрывае клетачную мембрану.
 
Клетачная мембрана ўяўляе сабоюсабой падвойны пласт (біслой) малекул класа [[Ліпіды|ліпідаў]], большасць з якіх уяўляе сабоюсабой так званыя складаныя ліпіды - [[фасфаліпіды]]. Малекулы ліпідаў маюць [[Гідрафільнасць|гідрафільную]] ("галоўка") і [[Гідрафобнасць|гідрафобную]] ("хвост") частку. Пры ўтварэнні мембран гідрафобныя часткі малекул апыняюцца звернутымі ўсярэдзіну, а гідрафільныя - вонкі. Мембраны - структуры [[Інварыябельнасць|інварыябельныя]], вельмі падобныя ў розных арганізмаў. Некаторае выключэнне складаюць, мабыць, [[археі]], у якіх мембраны ўтвораны [[гліцэрын]]ам і [[Тэрпеноідавы спірт|тэрпеноідавымі спіртамі]]. Таўшчыня мембраны складае 7-8 [[Нанаметр|нм]].
[[Выява:Cell membrane drawing-en.svg|thumb|upright=1.2|Малюнак клетачнай мембраны. Маленькія блакітныя і белыя шарыкі адпавядаюць гідрафільным "галоўкам" ліпідаў, а далучаныя да іх лініі - гідрафобным "хвастам". На малюнку паказаны толькі інтэгральныя мембранныя бялкі (чырвоныя глобулы і жоўтыя спіралі). Жоўтыя авальныя кропкі ўсярэдзіне мембраны - малекулы халестэролу. Жоўта-зялёныя ланцужкі пацерак на вонкавым боку мембраны - ланцужкі [[алігацукрыд]]аў, што ствараюць глікакалікс]].
 
Біялагічная мембрана ўлучаеўключае і розныя [[бялкі]]: інтэгральныя (што працінаюць мембрану наскрозь), напаўінтэгральныя (пагружаныя адным канцом у вонкавы ці ўнутраны ліпідны пласт), павярхоўныя (размешчаныя на вонкавай ці прылеглыя да ўнутраных бакоў мембраны). Некаторыя бялкі з'яўляюцца пунктамі кантакту клетачнай мембраны з [[цытакасцяк]]ом усярэдзіне клеткі, і [[Клетачная сценка|клетачнай сценкай]] (калі яна ёсць) звонку. Некаторыя з інтэгральных бялкоў выконваюць функцыю [[ІённыІонны канал|іённыхіонных каналаў]], розных [[транспарцёр]]аў і [[Клетачны рэцэптар|рэцэптар]]аў.
 
== Функцыі біямембран ==
* бар’ернаябар'ерная — забяспечвае рэгулёўны, выбіральны, пасіўны і актыўны абмен рэчываў з навакольным асяроддзем. Напрыклад, мембрана пераксісом засцерагае цытаплазму ад небяспечных для клеткі [[Пераксіды|пераксідаў]]. [[Выбіральная пранікальнасць]] азначае, што пранікальнасць мембраны для розных [[атам]]аў ці [[малекула|малекул]] залежыць ад іх памераў, [[Электрычны зарад|электрычнага зарада]] і хімічных уласцівасцяўуласцівасцей. Выбіральная пранікальнасць забяспечвае адлучэнне клеткі і клетачных кампартментаў ад навакольнага асяроддзя і забеспячэнне іх неабходнымі рэчывамі.▼
 
* транспартная — праз мембрану адбываецца транспарт рэчываў у клетку і з клеткі. Транспарт праз мембраны забяспечвае: дастаўку пажыўных рэчываў, выдаленне канчатковых прадуктаў абмену, сакрэцыю розных рэчываў, стварэнне іённыхіонных градыентаў, падтрыманне ў клетцы адпаведнага pH і іённайіоннай канцэнтрацыі, патрэбных для працы клетачных ферментаў.▼
▲* бар’ерная — забяспечвае рэгулёўны, выбіральны, пасіўны і актыўны абмен рэчываў з навакольным асяроддзем. Напрыклад, мембрана пераксісом засцерагае цытаплазму ад небяспечных для клеткі [[Пераксіды|пераксідаў]]. [[Выбіральная пранікальнасць]] азначае, што пранікальнасць мембраны для розных [[атам]]аў ці [[малекула|малекул]] залежыць ад іх памераў, [[Электрычны зарад|электрычнага зарада]] і хімічных уласцівасцяў. Выбіральная пранікальнасць забяспечвае адлучэнне клеткі і клетачных кампартментаў ад навакольнага асяроддзя і забеспячэнне іх неабходнымі рэчывамі.
 
ЧасцінкіЧасціцы, якія з-за нейкага чынніку не здольныя прайсці фасфаліпідны біслой (напрыклад, з-за гідрафільных уласцівасцяўуласцівасцей, бо мембрана ўсярэдзіне гідрафобная і не прапускае гідрафільныя рэчывы, ці з-за буйных памераў), але неабходныя для клеткі, могуць прайсці скрозь мембрану праз адмысловыя бялкі-пераносчыкі (транспарцёры) і бялкі-каналы ці шляхам [[эндацытоз]]у.▼
▲* транспартная — праз мембрану адбываецца транспарт рэчываў у клетку і з клеткі. Транспарт праз мембраны забяспечвае: дастаўку пажыўных рэчываў, выдаленне канчатковых прадуктаў абмену, сакрэцыю розных рэчываў, стварэнне іённых градыентаў, падтрыманне ў клетцы адпаведнага pH і іённай канцэнтрацыі, патрэбных для працы клетачных ферментаў.
 
Пры пасіўным транспарце рэчывы праходзяць ліпідны біслой без страты энергіі, шляхам дыфузіі. Варыянтам гэтага механізму з’яўляеццаз'яўляецца палегчаная [[дыфузія]], пры якой рэчыву дапамагаедапамагай прайсці праз мембрану якая-небудзь адмысловая малекула. У гэтай малекулы можа быць канал, які прапускаепрапускай рэчывы толькі аднаго тыпу.▼
▲Часцінкі, якія з-за нейкага чынніку не здольныя прайсці фасфаліпідны біслой (напрыклад, з-за гідрафільных уласцівасцяў, бо мембрана ўсярэдзіне гідрафобная і не прапускае гідрафільныя рэчывы, ці з-за буйных памераў), але неабходныя для клеткі, могуць прайсці скрозь мембрану праз адмысловыя бялкі-пераносчыкі (транспарцёры) і бялкі-каналы ці шляхам [[эндацытоз]]у.
 
Актыўны транспарт патрабуе выдаткаў энергіі, бо адбываецца супраць градыенту канцэнтрацыі. На мембране існуюць адмысловыя бялкі-помпы, у тым ліку [[АТФаза]], якія актыўна ўпампоўваюць у клетку іёныіоны [[калій|каліякалію]] (K+) і выпампоўваюць з яе іёныіоны [[натрый|натрыю]] (Na+).▼
▲Пры пасіўным транспарце рэчывы праходзяць ліпідны біслой без страты энергіі, шляхам дыфузіі. Варыянтам гэтага механізму з’яўляецца палегчаная [[дыфузія]], пры якой рэчыву дапамагае прайсці праз мембрану якая-небудзь адмысловая малекула. У гэтай малекулы можа быць канал, які прапускае рэчывы толькі аднаго тыпу.
 
▲Актыўны транспарт патрабуе выдаткаў энергіі, бо адбываецца супраць градыенту канцэнтрацыі. На мембране існуюць адмысловыя бялкі-помпы, у тым ліку [[АТФаза]], якія актыўна ўпампоўваюць у клетку іёны [[калій|калія]] (K+) і выпампоўваюць з яе іёны [[натрый|натрыю]] (Na+).
 
* матрычная — забяспечвае вызначанае ўзаемаразмяшчэнне і арыентацыю мембранных бялкоў, іх аптымальнае ўзаемадзеянне;
Радок 26 ⟶ 25:
* энергетычная — пры фотасінтэзе ў хларапластах і клетачным дыханні ў мітахондрыях у іх мембранах дзейнічаюць сістэмы пераносу энергіі, у якіх таксама ўдзельнічаюць бялкі;
 
* рэцэптарная — некаторыя бялкі, якія сядзяць у мембране, з’яўляюццаз'яўляюцца рэцэптарамі (малекуламі, пры дапамозе якіх клетка ўспрымае тыя ці іншыя сігналы).
Напрыклад, [[гармоны]], што цыркулююць ўу крыві, дзейнічаюць толькі на такія клеткі-мішэні, у якіх ёсць адпаведныя гэтым гармонам рэцэптары. Нейрамедыятары (хімічныя рэчывы, якія забяспечваюць правядзенне нервовых імпульсаў) таксама злучаюцца з адмысловымі рэцэптарнымі бялкамі клетак-мішэняў.
 
* ферментатыўная — мембранныя бялкі нярэдка з’яўляюццаз'яўляюцца ферментамі. Напрыклад, плазматычныя мембраны эпітэліяльных клетак кішачнікакішэчніка маюць стрававальныя ферменты.
 
* ажыццяўленне генерацыі і правядзення біяпатэнцыялаў.
З дапамогай мембраны ў клетцы падтрымліваецца сталая канцэнтрацыя іёнаўіонаў: канцэнтрацыя іёнаіона K+ усярэдзіне клеткі значна вышэй, чым звонку, а канцэнтрацыя Na+ значна ніжэй, што вельмі важна, бо гэта забяспечвае падтрыманне рознасці патэнцыялаў на мембране і генерацыю [[нервовы імпульс|нервовага імпульсу]].
 
* маркіроўка клеткі — на мембране ёсць антыгены, якія дзейнічаюць як маркеры — «цэтлікі», што дазваляюць апазнаць клетку. Гэта глікапратэіны (г.зн. бялкі з далучанымі да іх разгалінаванымі алігацукрыдавымі бакавымі ланцугамі), што маюць ролю «антэн». З-за незлічонага мноства канфігурацыі бакавых ланцугоў магчыма зрабіць для кожнага тыпу клетак свой адмысловы маркер. З дапамогай маркераў клеткі могуць распазнаваць іншыя клеткі і дзейнічаць узгоднена з імі, напрыклад, пры фармаванніфарміраванні органаў і тканін. Гэта ж дазваляе імуннай сістэме распазнаваць чужародныя антыгены.
 
== Структура і склад біямембран ==
Радок 46 ⟶ 45:
 
== Спасылкі ==
 
* {{кніга
|аўтар = Bruce Alberts, et al.
Радок 118 ⟶ 116:
 
== Гл. таксама ==
 
* [[Ліпіды]]
* [[Фасфаліпіды]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Клетачныя_мембраны"