Месяц (спадарожнік Зямлі): Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 38:
Таўшчыня кары Месяца змяняецца ў шырокіх межах ад 0 да 105 км<ref>[http://www.springerlink.com/content/17656w36520113j0/ SpringerLink — Space Science Reviews, Volume 154, Numbers 1-4]</ref>. Паводле дадзеных са спадарожнікаў гравітацыйнай разведкі GRAIL, таўшчыня месячнай кары большая на тым паўшар'і, якое звернута да Зямлі<ref>[http://www.mk.ru/science/space/article/2013/12/02/953595-luna-demonstriruet-zemle-svoy-zhivot.html Лунное полушарие, развернутое к Земле, гораздо толще, чем обратная сторона Луны]</ref>.
==== Умовы на паверхні Месяца =====
Атмасфера Месяца вельмі разрэджаная. Калі паверхня не асветленая Сонцам, змест газаў над ёй не перавышае {{nobr|2,0{{e|5}} часціц/см³ (для Зямлі гэты паказчык складае 2,7{{e|19}} часціц/см³), а пасля ўзыходу Сонца павялічваецца на два парадкі за кошт дэгазацыі грунту. Разрэджанасць атмасферы прыводзіць да высокага перападу тэмператур на паверхні Месяца (ад −160 °C да +120 °C), у залежнасці ад асветленасці; пры гэтым тэмпература парод, якія залягаюць на глыбіні 1 м, сталая і роўная -35 °C. З прычыны практычнай адсутнасці атмасферы, неба на Месяцы заўсёды чорнае, з зоркамі, нават калі Сонца знаходзіцца над гарызонтам.
[[Файл:1967 CPA 3546.jpg|thumb|right|«На Луне. Восходит Земля.» Паштовая марка СССР, 1967 г.]]
Зямны дыск вісіць у небе Месяца амаль нерухома. Прычыны невялікіх штомесячных ваганняў Зямлі па вышыні над месяцовым гарызонтам і па азімуце (прыкладна па 7°) такія ж, як у [[Лібрацыя|лібрацый]]. Вуглавы памер Зямлі пры назіранні з Месяца ў 3,7 разоў большы, чым месяцовы пры назіранні з Зямлі, а закрываемая Зямлёй плошча нябеснай сферы ў 13,5 разоў большая, чым закрываемая Месяцам. Ступень асветленасці Зямлі, бачная з Месяца, адваротная месяцовым фазам, бачным на Зямлі: у [[Поўня|поўню]] c Месяца бачная неасветленая частка Зямлі, і наадварот. Асвятленне адлюстраваным святлом Зямлі прыкладна ў 50 разоў мацней, чым асвятленне святлом месяца на Зямлі, максімальная [[бачная зорная велічыня]] Зямлі на Месяцы складае прыблізна −16<sup>m</sup>.
=== Гравітацыйнае поле ===
{| class="standard" align="right"
|+ Каэфіцыенты сектаральных і цесеральных гармонік<ref>[http://vadimchazov.narod.ru/text_htm/xsru08.htm Орбитальные эфемериды Солнца, Луны и планет. 8. Начальные условия]</ref>
| C<sub>3,1</sub> = 0,000030803810
| S<sub>3,1</sub> = 0,000004259329
|-
| C<sub>3,2</sub> = 0,000004879807
| S<sub>3,2</sub> = 0,000001695516
|-
| C<sub>3,3</sub> = 0,000001770176
| S<sub>3,3</sub> =-0,000000270970
|-
| C<sub>4,1</sub> =-0,000007177801
| S<sub>4,1</sub> = 0,000002947434
|-
| C<sub>4,2</sub> =-0,000001439518
| S<sub>4,2</sub> =-0,000002884372
|-
| C<sub>4,3</sub> =-0,000000085479
| S<sub>4,3</sub> =-0,000000718967
|-
| C<sub>4,4</sub> =-0,000000154904
| S<sub>4,4</sub> = 0,000000053404
|}
Гравітацыйны патэнцыял Месяца традыцыйна запісваюць як суму трох складнікаў<ref>[http://www.astronet.ru/db/msg/1169697/node33.html Астронет: 7.3 Гравитационное поле Луны]</ref>:
<math>W=V+Q+\delta W,</math>
дзе {{math|δ''W''}} — прыліўны патэнцыял, {{math|''Q''}} — цэнтрабежны патэнцыял, {{math|''V''}} — патэнцыял прыцягнення. Патэнцыял прыцягнення звычайна раскладваюць па занальным, сектаральным і цесеральным гармонікам:
<math>\begin{align} V&= \frac{GM_L}{r} \left(1-\sum_{n=2}J_n\left(\frac{R}{r}\right)^nP_n(\sin\theta)\right. \\ & +\left.\sum_{n=2}^{}\sum_{k=2}^n \left(\frac{R}{r}\right)^n(C_{nm}\cos m\lambda + S_{nm} \sin m\lambda) P_n^k(\sin\theta)\right) \\ \end{align},</math>
дзе {{math|''P<sub>n</sub><sup>k</sup>''}} — далучаны паліном Лежандра, {{math|''G''}} — гравітацыйная пастаянная, {{math|''M''}} — маса Месяца, {{math|λ}} і {{math|θ}} — даўгата і шырата.
==== Прылівы і адлівы ====
{{main|Прыліўныя сілы|Прылівы і адлівы}}
Гравітацыйны ўплыў Месяца выклікае на Зямлі некаторыя цікавыя эфекты. Найбольш вядомы з іх - марскія [[прылівы і адлівы]]. На процілеглых баках Зямлі ўтвараюцца (у першым набліжэнні) дзве выпукласці — з боку, звернутага да Месяца, і з процілеглага яму. У [[Сусветны акіян|сусветным акіяне]] гэты эфект выяўлены нашмат мацней, чым у цвёрдай кары (выпукласць вады большая). Амплітуда прыліваў (рознасць узроўняў прыліву і адліву) на адкрытых прасторах акіяна невялікая і складае 30-40 см. Аднак паблізу берагоў з прычыны набегу прыліўной хвалі на цвёрдае дно прыліўная хваля павялічвае вышыню сапраўды гэтак жа, як звычайныя ветравыя хвалі прыбою. Улічваючы кірунак вярчэння Месяца вакол Зямлі, можна скласці карціну прытрымлівання прыліўной хвалі па акіяне. Моцным прылівам больш схільныя ўсходнія ўзбярэжжа мацерыкоў. Максімальная амплітуда прыліўной хвалі на Зямлі назіраецца ў заліве Фандзі ў Канадзе і складае 18 метраў.
Хоць для зямнога шара велічыня сілы прыцягнення Сонца амаль у {{nobr|200 разоў}} большыя, чым сілы прыцягнення Месяца, прыліўныя сілы, спараджальныя Месяцам, амаль удвая большыя за спараджальныя Сонцам. Гэта адбываецца з-за таго, што прыліўныя сілы залежаць не толькі ад велічыні гравітацыйнага поля, а яшчэ і ад ступені яго неаднастайнасці. Пры павелічэнні адлегласці ад крыніцы поля неаднароднасць памяншаецца хутчэй, чым велічыня самога поля. Паколькі Сонца амаль у 400 разоў далей ад Зямлі, чым Месяц, то прыліўныя сілы, выкліканыя сонечным прыцягненнем, аказваюцца слабымі<ref>{{cite web|url=http://fiz.1september.ru/articlef.php?ID=200601015|title=Морские приливы|author=Проф. А.В.НЕКРАСОВ|archiveurl=http://www.webcitation.org/68ughMJ9C|archivedate=2012-07-05}}</ref>.
=== Магнітнае поле ===
Лічыцца, што крыніцай магнітнага поля планет з'яўляецца тэктанічная актыўнасць. Напрыклад, у Зямлі поле ствараецца рухам расплаўленага металу ў ядры, у Марса — наступствамі мінулым актыўнасці.
«Луна-1» у 1959 ўстанавіла адсутнасць аднастайнага магнітнага поля на Месяцы<ref name="Vn"/>{{rp|24}}. Вынікі даследаванняў навукоўцаў Масачусецкага тэхналагічнага інстытута пацвярджаюць гіпотэзу, што ў яе было вадкае ядро. Гэта ўкладваецца ў рамкі самай папулярнай гіпотэзы паходжання Месяца — сутыкненне Зямлі прыкладна 4,5 мільярда гадоў таму з касмічным целам памерам з Марс «выбіла» з Зямлі велізарны кавалак расплаўленай матэрыі, які пазней ператварыўся ў Месяц. Эксперыментальна удалося даказаць, што на раннім этапе існавання у Месяца было аналагічнае зямному магнітнае поле<ref>[http://lenta.ru/news/2009/01/16/moon/ Учёные раскрыли тайну магнитного поля Луны]</ref>.
== Гл. таксама ==
| |||