Саладзін: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др removed Category:Асобы using HotCat |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 32:
'''Саладзін''', '''Салах ад-Дзін''' ([[Арабская мова|араб.]]: صلاح الدين يوسف ابن ايوب, [[Міжнародны фанетычны алфавіт|ІРА]]: [sˁalа:ħ ud̪:і:n ju:suf ibn aj:u:b]; [[Курдская мова|курд.]]: سهلاحهدین ئهیوبی, ''Selah'edînê Eyubî''; [[1138]], [[Горад Цікрыт|Цікрыт]], сучасны [[Ірак]] — {{ДС|4|3|1193}}, [[Горад Дамаск|Дамаск]], сучасная [[Сірыя]]) — султан [[Сірыя, гістарычная вобласць|Сірыі]] і [[Егіпет|Егіпту]], правадыр [[мусульмане|мусульманскага]] супраціву [[Трэці крыжовы паход|Трэцяму крыжоваму паходу]], заснавальнік дынастыі [[Айюбіды|Айюбідаў]], якая ў перыяд свайго росквіту правіла, апроч Сірыі і Егіпта, Іракам, [[Хіджаз]]ам і [[Емен]]ам.
У Еўропе вядомы менавіта як Саладзін, хоць гэта нават не імя. Салах ад-Дзін — гэта лакаб — ганаровае мянушка, якое азначае «пабожнасць веры»<ref>[[H. A. R. Gibb]], «The Rise of Saladin», in ''A History of the Crusades'', vol. 1: The First Hundred Years, ed. [[Kenneth M. Setton]] (University of Wisconsin Press, 1969). p. 563.</ref>. Уласнае імя гэтага кіраўніка — Юсуф ібн Аюб (Юсуф, сын Аюба).
== Крыніцы ==
Існуе шмат крыніц, напісаных сучаснікамі Салаха ад-Дзіна. З іх варта вылучыць працы асабістых біёграфаў і гісторыкаў: Баха ад-Дзіна бен Рафі — настаўнікі і дарадцы Салаха ад-Дзіна, Ібн аль-Асіра — гісторыка з Масула, аль-Кадзі аль-Фадзіля — асабістага сакратара Салаха ад-Дзіна.
== Раннія гады жыцця ==
Салах ад-Дзін нарадзіўся ў 1137 года ў Тыкрыце, у Іраку Арабскім<ref>В. Ф. Минорский, The Prehistory of Saladin, Studies in Caucasian History, Изд. Кембриджского университета, 1957, стр. 124—132.</ref><ref>Bahā' al-Dīn «Жизнь Саладина» (2002), стр. 17.</ref>. Дзед Салаха ад-Дзіна Шазі пражываў у вёсцы недалёка ад Тавіна (сучасная Арменія), дзе, паводле падання, нарадзіўся Аюб — бацька Салаха ад-Дзіна. Пасля нараджэння дваіх сыноў, Аюба і Шыркуха, ён пакінуў Армянскае нагор'е і перабраўся спачатку ў Багдад, а затым — у Тыкрыт, у якім стаў жыць і пражыў да самай смерці.
У 1132 годзе армія кіраўніка Масула атабека Імада ад-Дзін Зангі пры адступленні была заблакіраваная Тыграм насупраць крэпасці Тыкрыта. У той час начальнікам крэпасці быў Наджм ад-Дзін Айюб ібн Шадзі — бацька Салаха ад-Дзіна. Аюб прадаставіў пераправу праз Тыгр і даў прытулак арміі Зангі ў крэпасці Тыкрыта. У 1137 годзе губернатарам паўночнай Месапатаміі за заслугі перад Сельджукідамі быў прызначаны Муштасід ал-Дзін Біхруз. Ён пакараў Аюба за тое, што той дапамагаў Зангі, і выгнаў яго з крэпасці Тыкрыта пасля забойства па матывах гонару яго братам Асада ад-Дзіна Шыркухам шляхетнага сельджука, сябра Біхруза. Паводле слоў Баха ад-Дзіна ібн Шадата, Салах ад-Дзін нарадзіўся ў тую ж ноч, калі яго сям'я пакінула Тыкрыт. У 1139 годзе Аюб пераехаў у Масул, дзе Імада ад-Дзін Зангі прызнаў свой доўг і прызначыў Аюба камандзірам сваёй крэпасці ў Баальбеку<ref>{{Кніга|аўтар=Баха ад-Дин Абу-л-Махасин Йусуф ибн Рафии ибн Тамйм|загаловак=Саладин: Победитель крестоносцев / Пер. с араб.|частка=Часть 1. Предисловие|месца=СПб|выдавецтва=Диля|год=2009|старонак=432|isbn=978-5-88503-890-4}}</ref>. Пасля забойства Зангі ўласным рабом ў 1146 годзе, Аюб пераязджае ў Дамаск і ўваходзіць у лік прыдворных спадчынніка Зангі — Нур ад-Дзіна. У 1154 годзе пасля смерці кіраўніка Дамаска Муіна ад-Дзіна Анара, дзякуючы ўплыву Аюба і яго брата Шыркуха, горад застаўся ва ўладзе Нур ад-Дзіна, а сам Аюб стаў кіраваць горадам.
Аб ранніх гадах Салаха ад-Дзіна ў Дамаску вядома мала. Яго паходжанне — найміта ў трох пакаленнях — прарочыла яму вайсковую кар'еру, але Салах ад-Дзін ў юнацтве не выяўляе схільнасці да воінскага мастацтва. Паводле слоў аднаго з яго біёграфаў аль-Вахрамі, Салах ад-Дзін быў у стане адказаць на пытанні Еўкліда і Альмагеста, ведаў арыфметыку і ісламскае права. Некаторыя крыніцы сцвярджаюць, што ён быў больш зацікаўлены ў рэлігіі, чым ва ўступленні ў узброеныя сілы. Іншым фактарам, які магчыма паўплываў на яго цікавасць да рэлігіі было тое, што ў час Першага Крыжовага паходу Іерусалім быў захоплены хрысціянамі. У дадатак да ісламу, Салах ад-Дзін разбіраўся ў генеалогіі, біяграфіі і гісторыі арабаў аж да радаводных арабскіх скакуноў, і што немалаважна, ведаў Хамаса (дзесяцітомнік арабскай паэзіі) Абу Тамама на памяць.
== Першыя заваяванні ==
У тыя часы імперыя Абасідаў была раздробленая на некалькі дзяржаў. Фаціміды кіравалі Егіптам, не прызнаючы халіфа Багдада. Крыжакі займалі ўсходні бераг міжземнага мора ад Малой Азіі да Сінайскага паўвострава. Нур ад-Дзін Зангі кантраляваў Сірыю і Месапатамію.
Па патрабаванні сям'і Салах ад-Дзін пачынае ваенную кар'еру пад патранажам свайго дзядзькі Асада ад-Дзін Шыркуха, важнага ваеначальніка Нур ад-Дзіна. Шыркух, у той час эмір Дамаска і Алепа, член цюркскай дынастыі Зангідаў, стаў самым уплывовым настаўнікам Салаха ад-Дзіна.
{{пачатак цытаты}}
Мой дзядзька Шыркух павярнуўся да мяне і сказаў: «Юсуф, пакінь усе справы і адпраўляйся туды!» Гэты загад прагучаў для мяне як удар кінжала ў сэрца, і я адказаў: «Клянуся Алахам, нават калі б мне аддалі ўсё егіпецкае царства, я б не паехаў туды!
{{канец цытаты|крыніца=Салах ад-Дзін <ref name="Les Croisades vues par les arabes">Маалуф Амин. Крестовые походы глазами арабов. 2006. Перевод Лащука И.Л. по изданию: Amin Maalouf. Les Croisades vues par les arabes. Paris, 1983.</ref>}}
У 1163 годзе, выгнаны з Егіпта па загадзе фацімідскага халіфа аль-Адзідзі візір Шэвар ібн Муджыр папрасіў ваеннай падтрымкі ў Нур ад-Дзіна. Гэта стала добрай нагодай для заваявання, і ў 1164 годзе Шыркух з войскам выступіў у Егіпет. Салах ад-Дзін ва ўзросце 26 гадоў адпраўляецца разам з ім на пасадзе малодшага афіцэра. Шэвар, адноўлены на пасадзе візіра, запатрабаваў вываду войскаў Шыркуха з Егіпта за 30000 дынараў, але той адмовіўся, спасылаючыся на загад Нур ад-Дзіна. Выявіўшы тое, што Шыркух плануе захапіць Егіпет, Шэвар ібн Муджыр звяртаецца па дапамогу да караля Іерусаліма Амары I. Роля Салаха ад-Дзіна ў гэтай экспедыцыі была нязначная. Вядома толькі, што ён удзельнічаў у падрыхтоўцы да абароны Більбейса, асаджанага аб'яднанымі сіламі Шэвара і Амары I Іерусалімскага<ref>{{Кніга|аўтар=Баха ад-Дин Абу-л-Махасин Йусуф ибн Рафии ибн Тамйм|загаловак=Саладин: Победитель крестоносцев / Пер. с араб.|частка=Часть 2. Глава 1.|месца=СПб|выдавецтва=Диля|год=2009|старонак=432|isbn=978-5-88503-890-4}}</ref><ref name="Lyons">Lyons, M. C.; Jackson, D.E.P. (1982). Saladin: the Politics of the Holy War. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-31739-9.</ref>.
Пасля трохмесячнай аблогі Бильбейса праціўнікі ўступілі ў бой на мяжы пустыні і Ніла, на захад ад Гізы. У гэтай бітве Салах ад-Дзін сыграў важную ролю, камандуючы правым крылом арміі Зангидов. У цэнтры знаходзіўся Шыркух. Пасля падманнага адступлення Салаха ад-Дзіна крыжакі трапілі на мясцовасць, якая была занадта крутой і пяшчанай для іх коней. Бой завяршыўся перамогай Зангідаў і Салах ад-Дзін дапамог Шыркуху атрымаць паводле слоў Ібн аль-Асіра адну з «самых выдатных перамог у гісторыі чалавецтва», але на думку большасці крыніц Шыркух страціў у гэтай бітве большасць свайго войска, і гэта складана было назваць поўнай перамогай.
Крыжакі заселі ў Каіры, а Салах ад-Дзін і Ширкух высунуліся да Александрыі, якая дала ім грошы і зброю, і стала іх базай. Пасля перагавораў абодва бакі пагадзіліся сысці з Егіпта.
== Егіпет ==
{{пачатак цытаты}}«Я пачаў з таго, што суправаджаў майго дзядзьку. Ён заваяваў Егіпет і потым памёр. І тады Алах даў мне ў рукі ўладу, якую я зусім не чакаў»{{канец цытаты|крыніца=Салах ад-Дзін<ref name="Les Croisades vues par les arabes" />}}
=== Эмір Егіпта ===
Спроба Асада ад-Дзіна Шыркуха захапіць Александрыю ў 1167 годзе скончылася паразай ад аб'яднаных войскаў Фацімідаў і Амары I. Але ў наступным годзе крыжакі ўзяліся рабаваць свайго багатага саюзніка, і халіф аль-Адзідзі папрасіў у лісце ў Нур ад-Дзіна абараніць мусульман Егіпта. У 1169 годзе Асад ад-Дзін Шыркух ўзяў Егіпет, пакараў смерцю Шэвара і прыняў тытул вялікага візіра. У тым жа годзе Шыркух памёр і, нягледзячы на тое, што Нур ад-Дзін абраў новага пераемніка, аль-Адзідзі прызначыў Саладзіна новым візірам.
Прычына, паводле якой шыіцкі халіф аль-Адзідзі абраў суніта Салаха ад-Дзіна, да гэтага часу няясная. Ібн аль-Асір сцвярджае, што халіф абраў яго пасля аповяду дарадцаў, што «няма больш слабога і маладога» чым Салах ад-Дзін, і «ніхто з эміраў не падпарадкуецца і не служыць яму». Тым не менш, згодна з гэтай версіяй, пасля некаторых перагавораў, Салах ад-Дзін быў прыняты большасцю эміраў. Дарадцы аль-Адзідзі меркавалі такім чынам разбіць шэрагі Зангідаў. У той жа час Аль-Вахрані пісаў, што Салах ад-Дзін быў абраны з-за рэпутацыі яго сям'і, за іх «велікадушнасць і вайсковы гонар». Імада ад-Дзін пісаў, што пасля жалобы па Шыркуху «меркаванні падзяліліся» і халіфы Зангідаз паставілі на Салаха ад-Дзіна і прымусілі халіфа «інвеставаць у візіра». І хоць пазіцыі былі ўскладненыя канкурэнцыяй ісламскіх лідараў, асноўная частка сірыйскіх кіраўнікоў падтрымлівала Салаха ад-Дзіна за яго дасягненні ў егіпецкай экспедыцыі, у якой ён атрымаў вялікі ваенны вопыт.
Уступіўшы ў пасаду эміра 26 сакавіка 1169 года, Салах ад-Дзін «раскаяўся ў піцці віна і адвярнуўся ад легкадумнасці, звярнуўшыся да рэлігіі». Атрымаўшы самую вялікую ўладу і незалежнасць, чым калі-небудзь раней у сваёй кар'еры, ён сутыкаецца з праблемай адданасці паміж аль-Адзідзі і Нур ад-Дзінам. Апошні быў варожа настроены да прызначэння Салаха ад-Дзіна і, паводле чуток, казаў: «Як ён смее [Салах ад-Дзін] рабіць нешта без майго загаду?» Ён напісаў некалькі лістоў Салаху ад-Дзіну, які апусціў іх, не адмаўляючыся ад сваёй вернасці да Нур ад-Дзіна.
У тым жа годзе група егіпецкіх салдат і эміраў паспрабавала забіць Салаха ад-Дзіна, але дзякуючы кіраўніку яго разведкі Алі бін Саф'яну быў арыштаваны і забіты галоўны змоўшчык — суданскі еўнух, кіраўнік палаца фацімідаў — Наджы Мутамін аль-Кхілафа. На наступны дзень 50000 суданцаў, для якіх Наджы быў прадстаўніком іх інтарэсаў у двары, паднялі бунт супраць Салаха ад-Дзіна. Да 23 жніўня паўстанне было задушана, пасля гэтага Салах ад-Дзін больш ніколі не сутыкаўся з пагрозай бунту ў Каіры.
Да канца 1169 года Салах ад-Дзін з падтрымкай Нур ад-Дзіна перамагае сілы крыжакоў і візантыйцаў паблізу Дум'ята. Пазней, вясной 1170 года, Нур ад-Дзін, па просьбе Салаха ад-Дзіна, адпраўляе яго бацьку ў Каір з заахвочваннямі ад Багдадскага халіфа аль-Мустадзі з роду Абасідаў, які спрабуе аказаць ціск на Салаха ад-Дзіна для хутчэйшага звяржэння свайго суперніка аль-Адзіда.
Пасля гэтага Салах ад-Дзін умацаваў сваю ўладу і суніцкі ўплыў у Егіпце, раздаўшы высокія пасады членам сваёй сям'і. Ён адкрыў у Каіры філіял Малікійскага мазхаба, што прывяло да памяншэння ўплыву Шафііцкага мазхаба з аль-Фустат.
Пасля ўстанаўлення сябе ў Егіпце, Салах ад-Дзін пачаў кампанію супраць крыжакоў, абсадзіўшы Дарума (сучасны сектар Газа) у 1170 годзе. Амары I зняў гарнізон тампліераў з Газы для абароны Дарума, але Салах ад-Дзін адступіў ад Дарума і ўзяў Газу. Ён разбурыў горад за межамі крэпасці і забіў большасць яго жыхароў, пасля таго як яны адмовіліся здаць яму горад. Невядома калі менавіта, але ў тым-жа годзе, ён напаў і захапіў замак Эйлат, які прадстаўляў пагрозу для праходу мусульманскіх караблёў.
=== Султан Егіпта ===
Са слоў Імада ад-Дзіна аль-Ісфахані, у чэрвені 1171 года Нур ад-Дзін напісаў мноства лістоў Салаху ад-Дзіну, у якіх патрабаваў ўсталяванне халіфата Абасідаў у Егіпце. Апошні стараўся адмоўчвацца, баючыся адштурхнуць ад сябе шыіцкае насельніцтва і шляхту. Праз два месяцы Салах ад-Дзін каардынуецца з Наждмам аль-Адзіна аль-Кабушані, шафіцкім факіхам, які быў у апазіцыі да шыіцкага праўлення ў краіне.
Калі да верасня 1171 года Аль-Адзідзі захварэў (і магчыма быў атручаны), ён папрасіў Салаха ад-Дзіна наведаць яго, з разлікам папрасіць яго паклапаціцца пра сваіх дзяцей. Салах ад-Дзін адмовіўся, баючыся страціць прыхільнасць Абасідаў, і, як кажуць, пазней вельмі шкадаваў, даведаўшыся аб яго намеры.
Аль-Адзідзі памёр 13 верасня і праз пяць дзён Салах ад-Дзін загадаў улему абвясціць перад пятнічнай малітвай імя аль-Мустадзі. Гэта азначала адхіленне шыіцкага халіфата ад улады. З гэтага часу Салах ад-Дзін правілаў Егіптам, хоць афіцыйна ён прадстаўляў на гэтай тэрыторыі эміра Нур ад-Дзіна, які прызнаваўся Багдадскім халіфам.
25 верасня 1171 года Салах ад-Дзін пакідае Каір, для таго, каб прыняць удзел у нападзе на Керак і Манрэаль (тэрыторыя сучаснай Іарданіі), замак Іерусалімскага каралеўства. Калі здавалася, што крэпасць ўжо гатовая здацца, Салах ад-Дзін пазнае, што з боку Сірыі выступіў Нур ад-Дзін для ўдзелу ў аперацыі. Разумеючы, што калі ён сустрэнецца з ім асабіста, то больш не будзе кіраваць Егіптам, Салах ад-Дзін здымае свой лагер і вяртаецца ў Каір пад падставай распачатых хваляванняў у Егіпце. Гэты ўчынак павялічвае напружанасць у яго няпростых адносінах з Нур ад-Дзінам да такой ступені, што апошні збіраецца выступіць з войскам на Каір. Паслухаўшы свайго бацьку, Салах ад-Дзін піша ліст з выбачэннямі, але Нур ад-Дзін не прымае яго апраўданняў.
Улетку 1172 года Нубійская армія абложвае Асуан. На дапамогу губернатару Асуан прыходзіць брат Салаха ад-Дзіна — Туран-Шах. Нягледзячы на тое, што нубійцы былі разбітыя, яны зноў вяртаюцца ў 1173 годзе. На гэты раз егіпецкая армія выходзіць з Асуана і захоплівае нубійскі горад Ібрым. Нур ад-Дзін не робіць ніякіх крокаў супраць Егіпта, але просіць вярнуць 200000 дынараў, якія ён вылучыў на войска Шыркуха. Салах ад-Дзін плаціць гэты доўг 60000 дынар, каштоўнасцямі і таварамі.
9 жніўня 1173 года пасля падзення з каня памірае бацька Салах ад-Дзіна Аюб, і Нур ад-Дзін, разумеючы, што ў яго не засталося ўплыву ў Каіры, рыхтуецца да захопу Егіпта. У пачатку 1174 года Салах ад-Дзін адпраўляе Туран-Шаха ў кампанію па захопу порта Адэна і Емена, запаснога плацдарма на выпадак ўварвання ў Егіпет.
== Анэксія Сірыі ==
=== Узяцце Дамаска ===
Да пачатку лета 1174 года Нур ад-Дзін рыхтуе войска для нападу на Егіпет, збіраючы войскі ў Масуле, Дзіярбакыры і Джэзіры. Аюбіды адпраўляюць амбасадара да Салах ад-Дзіна з гэтай весткай, і ён збірае свае войскі пад Каірам. Раптам, 15 мая Нур ад-Дзін памірае (некаторыя крыніцы кажуць аб атручэнні), пакідаючы адзінаццацігадовага спадчынніка, ас-Салеха. Яго смерць дае палітычную незалежнасць Салаху ад-Дзіну, а Сірыя становіцца аб'ектам барацьбы паміж васаламі Нур ад-Дзіна.
Смерць Нур ад-Дзіна ставіць Салаха ад-Дзіна ў цяжкую сітуацыю, ён можа вылучыць свае войскі супраць крыжакоў з Егіпта або чакаць запрашэння ад ас-Салеха прыйсці яму на дапамогу, і пачаць вайну з Сірыі. У яго ёсць магчымасць анэксіраваць Сірыю перш, чым яна патрапіць у рукі ворагаў, але напад на зямлю свайго гаспадара супярэчыць ісламскім прынцыпам, якім ён лічыўся. Гэты ўчынак можа зрабіць яго нявартым лідарства ў вайне з крыжакамі. Для таго, каб не выглядаць захопнікам Сірыі і ўзначаліць барацьбу з крыжакамі, Салах ад-Дзін выбірае пазіцыю абаронцы ас-Салеха. У лісце апошняму, ён абяцае «быць у якасці мяча», які і спасылаецца на смерць яго бацькі як на «землятрус».
У той-жа час, Алепа захоплівае Шамс ад-Дзін Алі ібн ад-Даяна разам са сваім братам, і да пачатку жніўня 1174 года ас-Салех вылучаецца з войскам да сцен Алепа для таго, каб здушыць мяцеж. Захапіўшы горад і адправіўшы сыноў Дайі ў турму, ас-Салех застаецца ў Алепа. Салах ад-Дзін рассылае пасланні Эміра прыхільнікам ас-Салеха, чым ўзмацняе ўнутраную міжусобіцу ў Сірыі. Ужо 23 лістапада 1174 года Салах ад-Дзін вылучае да Дамаска атрад з сямісот коннікаў, дзе людзі, адданыя сям'і Салах ад-Дзіна, ўпускаюць войска апошняга ў горад.
=== Далейшае заваяванне ===
Пакінуўшы Дамаск пад пачаткам аднаго з сваіх братоў, Салах ад-Дзін прыступае да захопу гарадоў, якія раней належалі Нур ад-Дзіну. Яго армія захоплівае Хаму, але адступае перад добра ўмацаваным Хомсам. У снежні 1174 года ён абсякае Алепа. Сейф ад-Дзін, кіраўнік Масула, адпраўляе свайго брата Ізз ад-Дзіна выгнаць Салах ад-Дзіна з Сірыі, але 13 красавіка 1175 года той трывае паразу ад войскаў Салах-ад-Дзіна недалёка ад Хамы. Сейф ад-Дзін заключае саюз з ас-Салехам, але таксама атрымлівае паразу 22 красавіка 1175 года.
Дарадцы ас-Салеха просяць дапамогі ў Рашыд ад-Дзіна Сінана. Лідар ісмаілітаў і сам жадае адпомсціць чалавеку, які адхіліў Фацімідаў ад улады ў Егіпце. 11 мая 1175 года, падчас аблогі замка Ізаз, група з трынаццаці асасінаў пранікае ў лагер Салах ад-Дзіна, але іх своечасова заўважае ахова і прадухіляе замах. 26 чэрвеня 1175 года Салах-ад-Дзін зноў прыбывае да сцен Алепа, і, прабыўшы там некаторы час, вяртаецца ў Егіпет, дзе яму трэба рыхтавацца да кампаніі супраць крыжакоў.
=== Кампанія супраць асасін ===
Нягледзячы на тое, што ў Салах ад-Дзіна было часовае перамір'е з Зангідамі, звязанае з вайной супраць крыжакоў, ён увесь час адчувае пагрозу з боку секты ісмаілітаў і яе лідара Рашыда ад-Дзіна Сінана. Апошні кантралюе дзевяць крэпасцей у гарах Нусарыя. Даслаўшы большую частку свайго войска ў Каір, Салах ад-Дзін адпраўляецца ў кампанію супраць асасін ў жніўні 1176 года. У тым жа месяцы, пасля некалькіх няўдалых спробаў авалодаць крэпасцямі, ён пакідае Нусарию. У той жа час мноства крыніц кажуць пра тое, што губернатар Хамы, дзядзька Салах ад-Дзіна, дапамагае заключыць мірнае пагадненне з Сінанам.
== Знешняя палітыка ==
=== Барацьба з крыжакамі ===
Самым вядомым фактам біяграфіі Саладзіна стала яго барацьба з крыжакамі. Гэтыя войны знайшлі сваё адлюстраванне ў шматлікіх творах літаратуры і мастацтва (найбольш вядомы раман Вальтэра Скота «Талісман»).
4 ліпеня 1187 года Салах ад-Дын разбіў крыжакоў у бітве пры Хаціне, кароль Іерусалімскага каралеўства Гі дэ Лузіньян, вялікі магістр ордэна тампліераў Жэрар дэ Рыдфор і многія іншыя кіраўнікі крыжакоў патрапілі ў палон. За гэты год Салаху ад-Дзіну атрымалася авалодаць большай часткай Палесціны, Акрай і, пасля нядоўгай аблогі, Іерусалімам. Усе цэрквы горада, акрамя храма Уваскрэсення, былі звернутыя ў мячэці. Але жыхарам былі нададзена жыццё і магчымасць выкупіць сваю свабоду, акрамя таго, Саладзін гарантаваў прывілеі і недатыкальнасць хрысціянскіх паломнікаў, якія наведваюць Ерусалім.
Галоўны апанент крыжакоў карыстаўся павагай у хрысціянскай Еўропе за рыцарскія доблесці: адвагу і велікадушнасць да суперніка. Англійскі кароль Рычард I Ільвінае Сэрца, адзін з галоўных правадыроў крыжакоў, стаў амаль іншым Салахам ад-Дзінам: яны адклікаліся адзін пра аднаго выключна захоплена, падавалі розныя льготы падданым адзін аднаго, хоць бачыліся толькі адзін раз, у час перамір'я ў крыжовым паходзе (прыкладна ў той жа час ад Рычарда і сышлі саюзнікі). Была справа, калі пад Рычардам падстрэлілі каня, Саладзін падарыў яму двух жвавых арабскіх скакуноў. Памёр Салах ад-Дзін 4 сакавіка 1193 года ад жоўтай ліхаманкі.
== Смерць ==
Саладзін сканаў падчас падрыхтовак да паходу на Багдад, каб аднавіць ранейшы арабскі халіфат. Палкаводзец захварэў ліхаманкай і памёр у Дамаску 4 сакавіка 1193 года. Ён быў пахаваны там жа і аплаканы на ўсім Усходзе як абаронца веры. У гісторыі Усходу Саладзін застаўся заваёўнікам, які спыніў ўварванне Захаду і звярнуў сілы Іслама на Захад, героем, які раптоўна аб'яднаў гэтыя неўтаймаваныя сілы і ўвасобіў у сваёй асобы вышэйшыя ідэалы і цноты Іслама. Пасля смерці султана яго імперыю падзялілі нашчадкі: Аль-Азізу дастаўся Егіпет, аль-Афзалю — Дамаск, аз-Захіру — Алепа.
== Сям'я ==
Згодна з Імада ад-Дзінам, перш чым Салах ад-Дзін пакінуў Егіпет ў 1174 годзе, ён стаў бацькам пяцерых сыноў. Аль-Афдал, яго старэйшы сын, які нарадзіўся у 1170 годзе і Усман, які нарадзіўся ў 1172 годзе, суправаджалі Салаха ад-Дзіна ў Сірыю. Трэці сын, Аль-Захір Газі, стаў пасля кіраўніком Алепа. Маці Аль-Афдала нарадзіла яшчэ аднаго дзіцяці ў 1177 годзе. Згодна з Калгашандзі, дванаццаты сын нарадзіўся ў 1178 годзе, і ў той жа час у спісе Імада пекла-Дзіна ён выступае ў якасці сёмага дзіцяці.
== Памяць у сучасным свеце ==
Салах ад-Дзін, галоўны праціўнік крыжакоў, карыстаўся ўсё ж вялікай павагай ў хрысціянскай Еўропе за свае рыцарскія якасці: адвагу ў баі і велікадушнасць да пераможанай суперніку. Адзін з галоўных правадыроў крыжакоў, Рычард Ільвінае Сэрца, нават лічыў Саладзіна амаль сябрай.
Адным з першых аўтараў, які апісаў перыяд праўлення Салах ад-Дзіна у працы «Кніга двух садоў у вестках двух дынастый», быў Абу шаман аль-Макдысі.
Салах ад-Дзін быў кумірам Садама Хусэйна, які, як і ён, нарадзіўся ў Тыкрыце, на рацэ Тыгр; пры Садаме ў Іраку быў культ Салаха ад-Дзіна.
Не забывае Салаха ад-Дзіна і сучасная масавая культура (фільмы і камп'ютарныя гульні). У масавай культуры часцей за ўсё менавіта Салах ад-Дзін паказваецца як палкаводзец і кіраўнік сарацынаў часоў Трэцяга Крыжовага паходу — хоць было і мноства іншых, Салах ад-Дзін набыў найбольшую вядомасць. Персанаж Салаха ад-Дзіна фігуруе ў фільме «Царства нябеснае» (2005, рэж. Рыдлі Скот, у ролі Саладзіна — Гасан Масуд).
Саладзін неаднаразова з'яўляўся ў камп'ютарных гульнях: у такіх гульнях, як Age of Empires II і Stronghold Crusader, прысутнічае кампанія за яго войскі (таксама ў гульні Stronghold Crusader ён з'яўляецца адным з камп'ютарных сапернікаў). У нашумелай камп'ютарнай гульні «Assassin's Creed» вулічныя вяшчальнікі таксама згадваюць імя Салаха ад-Дзіна. Таксама Саладзін прысутнічае ў якасці аднаго з лідараў (больш канкрэтна — арабаў) у гульнях Civilization IV, Stronghold Crusader і Medieval II: Total War: Kingdoms.
=== У кіно ===
* Рычард Ільвінае Сэрца (Richard the Lion-Hearted) — рэж. Чэстэр Уітей (ЗША, 1923). У ролі Саладзіна — Чарльз Джэрард.
* Крыжовыя паходы (The Crusades) — рэж. Сесіль Блаунт дэ Міл (ЗША, 1935). У ролі Саладзіна — Ян Кейт.
* Рычард Ільвінае Сэрца (King Richard and the Crusaders) — рэж. Дэвід Батлер (ЗША, 1954). У ролі Саладина — Рэкс Харысан.
* Салахудзін — вызваліцель Іерусаліма — рэж. Юсуф Шахін (Егіпет ([[Аб'яднаная Арабская Рэспубліка]]), 1963). У ролі Саладзіна — Ахмед Мазхар.
* Рычард Ільвінае Сэрца — рэж. Яўген Герасімаў (Расія-Сірыя, 1992). У ролі Саладзіна — Армэн Джыгарханян.
* Царства Нябеснае (Kingdom of Heaven) — рэж. Рыдлі Скот (ЗША-Іспанія-Марока, 2005). У ролі Саладина — Гасан Масуд.
* Арн: Рыцар-тампліер / Arn: Tempelriddaren (2007; Швецыя, Вялікабрытанія, Данія, Нарвегія, Фінляндыя, Германія, Марока) рэжысёр Петэр Флінт, у ролі Саладзіна Мілінды Самалі.
* Арн: Аб'яднанае каралеўства / Arn: Riket vid vägens slut (2008; Данія, Швецыя, Фінляндыя, Вялікабрытанія, Нарвегія, Германія) рэжысёр Петэр Флінт, у ролі Саладзіна Мілінды Самалі.
* Пекла Дантэ (мультфільм) — рэж. Віктар Кук (Японія-ЗША, 2010)
== Літаратура ==
* {{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.14: Рэле — Слаявіна|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=2002|том=14|старонак=512|isbn=985-11-0238-5 (Т. 14)|тыраж=10 000}}
* {{Кніга|аўтар=Баха ад-Дин Абу-л-Махасин Йусуф ибн Рафии ибн Тамим|загаловак=Саладин: Победитель крестоносцев / Пер. с араб.|арыгінал=النوادر السلطانية و المحاسن اليوسوفية|месца=СПб|выдавецтва=Диля|год=2009|старонак=432|тыраж=1000|isbn=978-5-88503-890-4}}
* Усама ибн Мункыз. Книга назидания. Пг., 1922 (переизд.: Москва, 1958).
* {{кніга
|аўтар = Альбер Шамдор
|частка =
|спасылка частка =
|загаловак = Саладин: благородный герой ислама
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны = Перевод с французского Е. В. Кулешовой
|выданне =
|месца = {{СПб.}}
|выдавецтва = Евразия
|год = 2004
|том =
|старонкі =
|старонак = 346
|серЫя = Clio
|isbn = 5-8071-0158-8
|тыраж = 2000
}}
* {{кніга
|аўтар = Александр Владимирский
|частка =
|спасылка частка =
|загаловак = Великий Саладин. Царство небесное
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = {{М.}}
|выдавецтва = Яуза, Эксмо
|год = 2013
|том =
|старонкі =
|старонак = 544
|серЫя = Гении власти
|isbn = 978-5-699-66993-6
|тыраж = 2500
}}
== Спасылкі ==
* Вальтер Скотт [http://www.lib.ru/PRIKL/SKOTT/scott19.txt «Талисман или Ричард Львиное Сердце в Палестине»]
* [http://www.echo.msk.ru/programs/vsetak/545254-echo/ Рыцарь Востока — Султан Саллах-Ад-Дин. Программа «Эха Москвы» из цикла «Всё так»]
* ROSEBAULT, CHARLES J. [http://www.medievalist.globalfolio.net/eng/r/rosebault_saladin/_content.php «Saladin. Prince of Chivalry»]
* [http://middleages.at.ua/publ/krestovye_pokhody/krestovye_pokhody/mech_allakha/22-1-0-32 Меч Аллаха] http://middleages.at.ua 23.01.2012
* {{cite web|url=http://www.islam.ru/content/history/salah-ad-din|title=Салах ад-Дин|author=Фатима Манзур|date=2012-07-12|publisher=Ислам.ру|accessdate=2013-05-06|archiveurl=http://www.webcitation.org/6GWJaxQ3N|archivedate=2013-05-11}}
{{зноскі}}
{{Аюбіды}}
Радок 56 ⟶ 214:
[[Катэгорыя:Манархі Афрыкі]]
[[Катэгорыя:Постаці ісламу]]
[[Катэгорыя:
| |||