Чацвярцічны перыяд: Розніца паміж версіямі

'''Чацвярцічны перыяд''', або '''квартэр''', або '''антрапаген''' — [[геалагічны перыяд]], сучасны этап гісторыі [[Зямля|Зямлі]], завяршае [[кайназой]]. Пачаўся 2,588 мільёна гадоў назад, працягваецца па гэты дзень.

Гэта самы кароткі [[геалагічны перыяд]], але менавіта ў ім сфарміравалася большасць сучасных формаў [[рэльеф]]у і адбылося шмат важных (з пункту гледжання чалавека) ​​падзейпадзей гісторыі Зямлі, найважнейшыя з якіх - [[ледавіковая эпоха]] і з'яўленне [[чалавек]]а. Працягласць чацвярцічнага перыяду такая малая, што звычайныя метады адноснага і ізатопнага вызначэння ўзросту часта недастаткова дакладныя і адчувальныя. На такім кароткім інтэрвале часу прымяняецца перш за ўсё [[радыёвуглеродны аналіз]] і іншыя метады, заснаваныя на распадзе кароткачасовых ізатопаў. Спецыфіка чацвярцічнага перыяду па параўнанні з іншымі геалагічнымі перыядамі выклікала да жыцця асаблівую галіну [[Геалогія|геалогіі]] — чацвярцічную.

Плейстацэн (2,588 млн. — 11,7 тыс. гадоў таму) — час вялікіх аблядненняўзледзяненняў. У гэтай [[геалагічная эпоха|геалагічнай эпосе]] суровыя ледніковыя эпохі чаргаваліся з адносна цёплымі міжледнікоўемміжледнікоўямі. У цэлым, клімат плейстацэну падчас мінулых міжледнікоўемміжледніковій практычна ідэнтычны сучаснаму, але жывёльны свет адрозніваецца: напрыклад, па заканчэнні плейстацэну вымерлі многія прадстаўнікі тундростепитундрастэпу або паўднёваамерыканскіх Памп (часткова з-за кліматычных перамен, часткова з-за палявання з боку старажытных людзей): у Паўднёвай Амерыцы зніклі браняносец дедикурусдэдзікурус, гіганцкая саблязубая котка Smilodon populator (сміладон), капытныя макраухэнія, гультаюлянівец мегатерый; ўу [[Паўднёвая Амерыка|Паўночнай Амерыцы]] знікаюць апошні прадстаўнік птушак-тыранаў ці форораковфараракаў (фороракосфараракас) - тытаніс Уолера, дзесяткідзясяткі відаў абарыгенных капытных, уключаючы амерыканскіх коней, [[Вярблюды|вярблюдаў]], стэпавых пекары, разнастайных аленяў, вилороговыхвіларогавых «антылоп» і быкоў; тундрастэп [[Еўразія|Еўразіі]] і збольшага [[Аляска|Аляскі]] / Канады пазбавілася такіх жывёл, як [[мамант]], [[шарсцісты насарог]], вялікарогі алень, [[пячорны мядзведзь]] і [[пячорны леў]]. Акрамя таго, [[неандэртальцы]] не вытрымалі канкурэнцыі з краманьёнцы і вымерлі (магчыма, былі знішчаны імі).

[[Галацэн]] (пачаўся 11,7 тыс. гадоў таму і працягваецца да гэтага часу) - тыповая міжледніковая эпоха з адносна стабільным кліматам. Пачатак галацэну характарызуецца [[выміранне]]м вялікай колькасці відаў жывёл, а сярэдзіна - станаўленнем чалавечай цывілізацыі і пачаткам яе тэхнічнага развіцця. Змены ў складзе фаўны на працягу гэтай эпохі былі адносна невялікія, але канчаткова вымерлі такія жывёлы, як мамант або мегатериймегатэрый, у апошнія некалькі сотняў гадоў чалавек таксама знішчыў многія віды жывёл (напрыклад, дронта, эпіорніс, [[стэлерава карова]]). Каля 70 гадоў таму клімат стаў некалькі цяплей (звычайна гэта звязваюць з прамысловай дзейнасцю чалавека, як мяркуецца, якая выклікала т. н. [[глабальнае пацяпленне]]), расталі Паўночнаамерыканскі і Еўраазіяцкі кантынентальныя ледавікі, распаўсяраспалася Арктычнае ледніковае покрыва, завяршылі існаванне многія горныя ледніковыя шчыты, засталіся толькі Сакратам шчыты каля палярных шапак ([[Грэнландыя]], [[Антарктыда]]). З [[XX стагоддзя]] пачалося развіццё [[Генетыка|генетыкі]] і [[генная інжынерыя|геннай інжынерыі]] (не выключана, што далейшы прагрэс гэтай навукі дасць магчымасць уваскрэсіць некаторыя вымерлыя віды жывёл плейстацэну).

Гэта самы кароткі [[геалагічны перыяд]], але менавіта ў чацвярцічным перыядзе сфарміравалася большасць сучасных формаў [[рэльеф]]у і адбылося мноства істотных падзей у гісторыі Зямлі (з пункту гледжання чалавека)​​, найважнейшыя з якіх - ледавіковая эпоха і з'яўленне чалавека. Працягласць чацвярцічнага перыяду такая малая, што звычайныя палеанталагічныя метады адноснага і ізатопнага вызначэння ўзросту апынуліся недастаткова дакладныя і адчувальныя. На такім кароткім інтэрвале часу прымяняецца перш за ўсё [[радыёвуглеродны аналіз]] і іншыя метады, заснаваныя на распадзе кароткачасовых ізатопаў. Спецыфіка чацвярцічнага перыяду па параўнанні з іншымі геалагічнымі перыядамі выклікала да жыцця асаблівую галінагаліну геалогіі - чацвярцічную.

Галоўнай грамадскай арганізацыяй, якая аб'ядноўвае некалькі тысяч спецыялістаў па разнастайных галінах ведаў пра чацвярцічным перыядзе, з'яўляецца [[Міжнародны саюз па вывучэнню чацвярцічнага перыяду]]. INQUA быў створаны ў 1928 годзе і з таго часу раз у чатыры гады збірае кангрэсы, якія праводзяцца ў розных краінах. У якасці краін-удзельніц INQUA ў супольнасць уваходзяць нацыянальныя камітэты або камісіі. У Расіі Камісію па вывучэнню чацвярцічнага перыяду РАН шмат гадоў узначальвае прафесар Ю. А. Лаўрушын (Геалагічны інстытут РАН). Камісіі і навуковыя групы праводзяць свае сімпозіумы, структураваныя больш вузка: напрыклад, канферэнцыя па праблемах вывучэння лёсаў, камісія па кантынентальнай палеогидрологиипалеагідралогіі, найноўшай тэктоніцы і іншыя. Самы апошні Кангрэс INQUA быў праведзены ў канцы ліпеня 2011 года ў горадзе [[Берн]]е, [[Швейцарыя]]. Гэты, 18-ы па ліку, кангрэс сабраў больш за 2 тысяч удзельнікаў з 75 краін свету.