Паўднёвая Асеція: Розніца паміж версіямі

|Арыгінальная назва = {{lang-os|Республикæ Хуссар Ирыстон}}</br>{{lang-ru|Республика Южная Осетия}}

'''Рэспубліка Паўднёвая Асеція''' ([[Асецінская мова|асец.]] ''Республикæ Хуссар Ирыстон)'', {{lang-ru|Республика Южная Осетия}}) — часткова прызнаная дзяржава ўўтвораная паўночна-заходняйна частцытэрыторыі [[КаўказГрузія|Грузіі]]у., Мяжуемяжуе на поўначы з [[Расія]]й, з іншых бакоў - з [[Грузія]]й, выхаду да Сусветнага акіянамора не мае. Незалежнасць абвешчаная [[20 верасня]] [[1990]] Саветам народных дэпутатаў Паўднёваасецінскай аўтаномнай вобласці Грузіі. Сталіца — горад [[Цхінвал]] (грузінскі варыянт — Цхінвалі).

Сталіца – горад [[Цхінвал]] (грузінскі варыянт – Цхінвалі). Фактычную незалежнасць здабыла пасля грузіна-паўднёваасецінскага канфлікту [[1992]] года, аднак да жніўня [[2008]] года [[Грузія]]й кантраляваліся значныя часткі Паўднёвай Асеціі – — Ленінгорскі раён, сёлы з пераважна грузінскім насельніцтвам у іншых раёнах. У выніку канфлікту ў жніўні 2008 года РПА ўсталявала поўны кантроль над сваёй тэрыторыяй.

Вылучаюцца 3 вышынныя паясы: перадгорны (да 1000 м) сярэднягорны (1000-20001000—2000 м) і высакагорны (вышэй 2000 м). Вялікую частку тэрыторыі займаюць горы – — адгор'і Галоўнага Каўказскага хрыбта. Вышэйшая кропка – — гара Халаца (3941 м). 89,3 % тэрыторыі размешчаныя на вышыні больш за 1000  м над у.м. Па тэрыторыі працягваюцца Рачынскі, Ліхскі (Сурамскі), Кударойскі, Гудзіскі, Харульскі, Ламіскі хрыбты; на паўночным усходзе размешчанае Кельскае нагор'е. Асноўныя перавалы праз Галоўны хрыбет: Роцкі, Зякарскі, Дзедаіскі. Поўдзень займае перадгорная частка Карталінскай раўніны.

Маюцца радовішчы і праявы свінцу, [[цынк]]у, медзі, ртуці, нікелю, мыш'яку, тальку, барыту, [[мармур]]у, габру, туфу (больш 2  млн. м³³), іншых будматэрыялаў.

Клімат умераны, сярэдняя тэмпература студзеня ад –2-2⁰ да –7-7⁰C, жніўня ад +21 да 24⁰C. Цёплая зіма тлумачыцца тым, што Галоўны Каўказскі хрыбет абараняе тэрыторыю краіны ад пранікнення халодных паўночных паветраных мас. Сярэднегадавая колькасць ападкаў 598  мм, яна прыкметна змяняецца ў адпаведнасці з вышыннай пояснасцю.

Галоўныя рэкі: Вялікая Ліахві (на якой стаіць Цхінвал), Малая Ліахві (прыток папярэдняй), Ксані, Лехура Меджуда (басейн [[Рака Кура|Куры]]); найбольш значныя азёры  — Келістба (плошча 1 279,6 м²²), Эрца (410,0 м²²), Цынарыстба (78,4 м²²). На ўсход ад сяла Белот знаходзіцца вадасховішча плошчай 1  млн. м²²). Кельскае нагор'е з'яўляецца другім па колькасці азёр на Каўказе.

У залежнасці ад вертыкальнай занальнасці змяняецца тып глебавага покрыва, ад чарназёмных і перагнойна-карбанатных глеб прадгорнай зоны да горана-лугавых глеб высакагор'я. Амаль 1/2 тэрыторыі Паўднёвай Асеціі займаюць лясы: шыракалістыя (дуб, бук, граб) у ніжнім поясе і іглічныя (елка, месцамі піхта, хвоя) – — у верхнім. Вышэй іглічных лясоў размяшчаюцца субальпійскія і альпійскія лугі. У лясах водзяцца воўк, [[мядзведзь]], [[Рысь еўрапейская|рысь]], лісіца, сустракаюцца кабан, барсук, казуля.

Паводле Канстытуцыі, Рэспубліка Паўднёвая Асеція – — унітарная дзяржава. Дзеючая Канстытуцыя прынятая [[8 красавіка]] [[2000]] года на ўсеагульным рэферэндуме. Яна змяніла Канстытуцыю [[1993]] года, у выніку чаго Паўднёвая Асеція стала прэзідэнцкай рэспублікай. Глава дзяржавы – — прэзідэнт, які абіраецца на 5 гадоў усеагульным прамым тайным галасаваннем. У цяперашні час прэзідэнтам з'яўляецца [[Эдуард Какойты]], які ў [[2001]] годзе перамог на выбарах дзейнічаўшага прэзідэнта і перавыбраны ў [[2006]] годзе; прэм'ер-міністр з кастрычніка 2008 – — [[Асланбек Булацэў]]. Заканадаўчая ўлада – — Парламент Паўднёвай Асеціі – — складаецца з 33 дэпутатаў, абіраных на 5 гадоў па шматмандатна-тэрытарыяльнай выбарчай сістэме.

Буйнейшая палітычная партыя – — «Адзінства», якая карыстаецца падтрымкай улад. Іншыя партыі, напрыклад, «Фыдыбаста» («Айчына»), Нацыянал-дэмакратычная партыя і інш. малалікія і істотнай ролі не адыгрываюць. У сярэдзіне-канцы 1990-х гадоў сур'ёзную палітычную сілу ўяўляла Камуністычная партыя Паўднёвай Асеціі, якая падтрымлівала першага прэзідэнта Паўднёвай Асеціі – — Людвіга Чыбірова.

* [[Дзаўскі раён]] (адміністрацыйны цэнтр: пасёлак [[Дзаў]]),

* [[Знаурскі раён]] (адміністрацыйны цэнтр: пасёлак [[Знаур]]),

* [[Цхінвальскі раён]] (органы ўлады размяшчаюцца ў горадзе Цхінвалі),

З [[1989]] па [[2008]] год насельніцтва Паўднёвай Асеціі скарацілася з 99 да 72 тысяч чалавек. На 2008 год (да жнівеньскага канфлікту) па прыблізных адзнаках насельніцтва Асеціі складалі асеціны (64,3  %), грузіны (25,0  %), рускія (2,8  %), армяне (1,21  %), яўрэі (0,9 %) і іншыя. Пасля жніўня [[2008]] года Паўднёвую Асецію пакінула вялікую колькасць грузін, аднак дакладную лічбу пакуль вызначыць не ўяўляецца магчымым.

Большасць насельніцтва – — [[праваслаўе|праваслаўныя]]{{крыніца?}}, статут Аланскай епархіі, якая ахоплівае тэрыторыю рэспублікі, застаецца неўрэгуляваным, бо яна адмаўляецца ад падначалення [[Грузінская праваслаўна царква|Грузінскай праваслаўнай царквы]]. [[Маскоўскі патрыярхат]] з прычыны кананічна-прававых перашкод адмаўляецца ад улучэння Аланской епархіі ў свой склад.

Асноўнымі галінамі прамысловасці Паўднёвай Асеціі з'яўляюцца машынабудаванне, дрэваапрацоўка, горназдабыўная, вытворчасць будаўнічых матэрыялаў, лёгкая і харчовая прамысловасць. Да нападу Грузіі прамысловасць Паўднёвай Асеціі налічвала 22 невялікіх прадпрыемства, якія ў 2006 годзе вырабілі прадукцыі (без ПДВ) на 61,6  млн. расійскіх рублёў, што на 2,4 % перавысіла ўзровень 2005 года. Найбуйныя прадпрыемствы – — заводы «Электравібрамашына», «Эмальпровад», механічны завод, лесакамбінат, Багіацкі налівачны завод, Цхінвальскі завод піва і фруктовых вод, прадпрыемства «Югастальк». Дзейнічаюць прыватные сталярныя цэха. Але маштабы гаспадарчай дзейнасці ў рэспубліцы ў цэлым мізэрныя, і асноўнай крыніцай паступлення фінансавых сродкаў з'яўляецца расійская дапамога і гандаль (як законны, так і кантрабандны) з Расіяй і Грузіяй.

Грашовая адзінка – — расійскі рубель. У перспектыве – — па меры нармалізацыі палітычнага і эканамічнага становішча варта чакаць развіцця турызму.

У сельскай гаспадарцы дамінуе жывёлагадоўля, развіта збожжавая гаспадарка, садоўніцтва і вінаградарства. У [[2008]] годзе плошча пасеваў пшаніцы вырасла ў параўнанні з 1990-мі гадамі больш за 10 разоў - — з 130 да 1,5 тыс. га, чаканы ўраджай – — больш за 2,5 тыс.т. (ураджайнасць – — больш за 16,7 цэнтнераў з гектара){{крыніца?}}.

Транспарт Паўднёвай Асеціі прадстаўлены пераважна аўтамабільным. Менавіта ім здзяйсняюцца зносіны з іншымі краінамі і рэгіёнамі. Асноўнай транспартнай артэрыяй з'яўляецца Транскаўказская аўтамагістраль, якая праходзіць праз Роцкі тунэль, пабудаваны ў [[1985]] годзе працягласцю 3660 метраў – — адзіная дарога, што злучае напрост з [[Паўночная Асеція|Паўночнаю Асеціяй]] (Расія).

Чыгуначныя зносіны на адзінай у Паўднёвай Асеціі чыгуначнай галінцы Цхінвалі–ГорыЦхінвалі-Горы спыніліся ў [[1991]] годзе. Трубаправодны транспарт прадстаўлены газаправодам з Грузіі Агара-Цхінвалі. Агульная працягласць газавых сетак – — 80  км, з іх газаправодаў сярэдняга ціску – — 16  км, нізкага ціску – — 54  км. Існуюць праекты будаўніцтва чыгуначнай лініі [[Уладзікаўказ]]-Цхінвалі і газаправоду з Расіі<ref>{{ref-ru}}[http://newsru.com/world/19jun2009/gazoprovod.html Запуск трубы с российским газом в Южной Осетии приурочили к началу "«пятидневной войны"»]</ref>.