Фемінізм: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др Bot: Migrating 94 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q7252 (translate me) |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 11:
Тым не менш, усё плыні фемінізму заснаваны на перакананні, што дыскрымінацыя ў дачыненні жанчын па прычыне іх полу недапушчальна. Феміністкі імкнуцца пераўтварыць традыцыйныя адносіны паміж мужчынамі і жанчынамі, якія лічацца пераканаўчымі.
== Гісторыя ==
Феміністкі і навукоўцы вылучаюць у гісторыі жаночага руху тры «хвалі». «Першая хваля» адносіцца галоўным чынам да суфражысцкага руху XIX-га і пачатку XX-га стагоддзяў, у якім ключавым пытаннем было права голасу для жанчын. Пад «другой хваляй» разумеюць ідэі і дзеянні, звязаныя з жаночым вызваленчым рухам, якое пачало развівацца з 1960-х гадоў і выступала за юрыдычную і сацыяльную роўнасць жанчын і мужчын. «Трэцяя хваля» з'яўляецца працягам «другой хвалі» і рэакцыяй на яе няўдачу. З'яўленне «трэцяй хвалі» адносяць да 1990-х гадоў<ref name="Krolokke, Charlotte; Anne Scott Sorensen">Krolokke, Charlotte; Anne Scott Sorensen. Gender Communication Theories and Analyses: From Silence to Performance. — Sage Publications, 2005. — Гл. 1. Three Waves of Feminism: From Suffragettes to Grrls. — ISBN 0-7619-2918-5</ref>.
Характэрнымі рысамі фемінізму трэцяй хвалі з'яўляецца ўключэнне кампанентаў квір-тэорыі, антырасізму і інтэрнацыяналізму і дэстыгматызацыя жаночай сексуальнасці. У прыватнасці, стаўленне да парнаграфіі, як да аднаго з спосабаў эксплуатацыі жанчын, характэрнае для другой хвалі, у трэцяй змяняецца на больш нейтральнае. Найбольш бачнымі прадстаўнікамі руху на сённяшні дзень лічацца Рэбека Уокер, Лілі Тэйлар, Наомі Вульф і іншыя.
=== Зараджэнне і папярэднікі фемінізму ===
Адным з першых тэкстаў, якія змяшчаюць зацвярджэнні аб роўнасці жанчын і мужчын у кантэксце рэлігійных дасягненняў, з'яўляецца Тхерыгатха, частка будыйскага канону. Пачатак еўрапейскага фемінізму прынята датаваць канцом XVIII-га — пачаткам XIX-га стагоддзя, калі меркаванне пра тое, што жанчына займае прыгнечанае становішча ў грамадстве, у цэнтры якога стаіць мужчына (гл. [[Патрыярхат]]), стала атрымліваць больш шырокае распаўсюджанне. Фемінісцкі рух бярэ пачатак у рэфарматарскім руху заходняга грамадства XIX-га стагоддзя. Сярод актывістак гэтага часу — Сафія дэ Кандарсэ.
Упершыню патрабаванні раўнапраўя былі вылучаны жанчынамі падчас Вайны за незалежнасць у ЗША (1775-1783). Першай амерыканскай феміністкай лічаць Абігейл Сміт Адамс (1744-1818). Яна ўвайшла ў гісторыю фемінізму дзякуючы сваёй знакамітай фразе: «Мы не станем падпарадкоўвацца законам, у прыняцці якіх мы не ўдзельнічалі, і ўлады, якая не ўяўляе нашых інтарэсаў» (1776).
У Францыі да пачатку Вялікай французскай рэвалюцыі 1789 года стаў выходзіць першы часопіс, прысвечаны барацьбе жанчын за роўнасць, паўсталі жаночыя рэвалюцыйныя клубы, члены якіх удзельнічалі ў палітычнай барацьбе. Аднак французская Канстытуцыя 1791 года адмовіла жанчынам у выбарчым праве. У тым жа годзе Нацыянальнаму сходу была прадстаўлена Дэкларацыя правоў жанчыны і грамадзянкі, падрыхтаваная Алімпіяй дэ Гуж па ўзоры Дэкларацыі правоў чалавека і грамадзяніна 1789 года, у якой змяшчалася патрабаванне прызнання поўнага сацыяльнага і палітычнага раўнапраўя жанчын.
Тады ж была створана першая жаночая палітычная арганізацыя «Грамадства жанчын — рэвалюцыйных рэспубліканак», аднак у 1793 годзе дзейнасць грамадства была забароненая Канвентам, а неўзабаве была адпраўлена на гільяціну і аўтар Дэкларацыі Алімпія дэ Гуж. Ёй належаць словы: «Калі жанчына вартая ўзысці на эшафот, то яна вартая ўвайсці і ў парламент». У 1795 годзе жанчынам Францыі забаранілі з'яўляцца ў грамадскіх месцах і на палітычных сходах, а ў 1804 годзе імператар Напалеон выдаў указ, аб'яўляе, што жанчына не мае ніякіх грамадзянскіх правоў і знаходзіцца пад апекай у мужчыны.
У Англіі патрабаванне роўных правоў для жанчын было вылучана Мэры Уолстанкрафт (1759-1797) у кнізе «Абарона правоў жанчыны» (1792). Гэтая праца — адзін з нешматлікіх твораў, які з'явіўся да XIX стагоддзя і можа быць прылічаны да фемінісцкіх твораў.
=== «Першая хваля» фемінізму ===
Пачаткам арганізаванага руху лічыцца 1848 год, калі ў горадзе Сенека-Фолз (штат Нью-Ёрк, ЗША) адбыўся з'езд па абароне правоў жанчын пад лозунгам «Усе жанчыны і мужчыны створаны роўнымі». На з'ездзе была прынятая г. зв. «Дэкларацыя пачуццяў». Дэкларацыя падымала такія важныя пытанні, як раўнапраўе жанчын у правах уласнасці, у шлюбе, у вольным выбары прафесій, у атрыманні паўнавартаснага адукацыі і г. д. Аўтарамі гэтага дакумента з'яўляліся Элізабэт Кэйдзі Стэнтан і Лукрэцыя Мот.
У 1869 годзе англійскі ліберальны філосаф Джон Сцюарт Міл апублікаваў сваю працу «Падначаленне жанчын», у якой адзначыў, што «заканадаўчая падтрымка падпарадкавання аднаго полу іншаму шкодная… і ёсць адно з галоўных перашкод на шляху да агульначалавечага ўдасканалення».
Пытанне аб праве валодання ўласнасцю для жанчын займала досыць вялікае месца ў жаночым руху. У 1860 годзе, пасля звароту Элізабет Стэнтан, Заканадаўчы сход штата Нью-Ёрк прыняў у якасці закона Акт аб уласнасці замужніх жанчын. Гэты акт гарантаваў жанчыне права пакідаць за сабой заробленае ёю, роўнае з мужам права на сумеснае папячыцельства над дзецьмі, а таксама маёмасныя правы ўдавы, адпаведныя правам мужа ў выпадку смерці жонкі<ref name="feminizm_act_new_york_1860">Феминизм в общественной мысли и литературе. — М.: «Грифон», 2006. — С. 76</ref>.
Важнай фігурай у жаночым руху другой паловы XIX стагоддзя з'яўляецца Эмелін Панкхерст (Emmeline Pankhurst) — яна стала адной з заснавальніц руху за права жанчын галасаваць на выбарах. Адной з яе мэтаў было развянчання сексізму, які ўкаранеў на ўсіх узроўнях у брытанскім грамадстве. У 1903 годзе<ref name="davis">Mary Davis, ''Sylvia Pankhurst'' (Pluto Press, 1999) ISBN 0-7453-1518-6 {{ref-en}}</ref> Панкхерст сфарміравала Арганізацыю ў абарону грамадскіх і палітычных правоў жанчын (Women's Social and Political Union, WSPU), якая на працягу года аб'яднала 5000 членаў.
Пасля таго, як члены гэтай арганізацыі сталі ўвесь час цярпець ад арыштаў і турэмных зняволенняў за трывіяльныя праявы падтрымкі руху, многія з іх адважыліся на выказванне свайго пратэсту галадоўкай. Вынікам галадоўкі стала тое, што ўдзельнікі галадоўкі сур'ёзна падарвалі сабе здароўе і прыцягнулі ўвагу да неапраўданай жорсткасці заканадаўчай сістэмы таго часу, і, такім чынам, да ідэй фемінізму. Пад ціскам WSPU англійская парламент прыняў шэраг законаў, накіраваных на паляпшэнне становішча жанчын, і даў жанчынам права голасу на мясцовых выбарах (1894).
У ЗША ў 1869 годзе былі створаны дзве арганізацыі такога ж характару, якія аб'ядналіся ў 1890 годзе ў Нацыянальную амерыканскую асацыяцыю за жаночае выбарчае права. Дзякуючы актыўнасці яе членаў у шэрагу амерыканскіх штатаў жанчыны апынуліся дапушчаныя да галасавання.
У пачатку 1920-х гадоў у горадзе Вашынгтон дзейнічаў Анты-флірт клуб, мэтай якога была абарона жанчын ад непажаданай увагі з боку мужчын.
У Расіі ўзнікненне «жаночага пытання» адносяць да пераломны момант паразы ў Крымскай вайнеref>[http://www.dissercat.com/content/m-kalmykova-pedagogicheskaya-i-obshchestvenno-politicheskaya-deyatelnost-1849-1926-gg-k-isto Диссертация на тему «А. М. Калмыкова. Педагогическая и общественно-политическая деятельность, 1849—1926 гг. :К истории „Женского вопроса“ в России» автореферат по сп …]</ref>. Афармленне жаночага руху ў краіне адносяць з прычыны дыскусій аб «жаночым пытанні», якія выйшлі ў 1857 годзе з артыкулам М. І. Пірагова «Пытанні жыцця», які ставіў пытанне аб новым выхаванні жанчын. Да таго ж часу адносіцца крылатая фраза Д. І. Пісарава «Жанчына ні ў чым не вінаватая»<ref>{{cite web|url=http://www.classiclibr.ru/lib/sb/book/90/page/2|title=Женские типы в романах и повестях Писемского, Тургенева и Гончарова - Дмитрий Иванович Писарев - Библиотека русской и зарубежной классики|accessdate=2013-01-07|archiveurl=http://www.webcitation.org/6DZRfMT38|archivedate=2013-01-10}}</ref>. Ён адзначаў, што «мужчына гняце жанчыну і паклёпнічае на яе… пастаянна абвінавачвае яе ў разумовай неразвітасці, у адсутнасці таго ці іншага дабра, схільнасьцях да тых ці іншых злачынных слабасцей…»<ref>{{cite web|url=http://rasstanovki-rostov.ru/?p=1834|title=Психологическое здоровье женщин, реализующих рентно-промискуитетное поведение Психологическая помощь. Системные расстановки|accessdate=2013-01-07|archiveurl=http://www.webcitation.org/6DZRgeS4W|archivedate=2013-01-10}}</ref>. Аднак, як адзначаюць, істотных зрухаў у сваім становішчы да Кастрычніцкай рэвалюцыі жанчынам дамагчыся не ўдалося. Сярод бачных дзяячак дарэвалюцыйнага жаночага руху ў Расіі вылучаецца Аляксандра Калмыкова.
=== «Другая хваля» фемінізму ===
«Другая хваля» адносіцца да перыяду феміністычнай дзейнасці з пачатку 1960-х да канца 1980-х гадоў. Даследчык Імельда Велехан выказала здагадку, што «другая хваля» была працягам папярэдняй фазы фемінізму, у якую ўваходзяць суфражысткі ў Вялікабрытаніі і ЗША<ref name="Whelehan, Imelda">Whelehan, Imelda. Modern feminist thought: from the second wave to «post-feminism». — Edinburgh: Edinburgh University Press, 1995. — ISBN 978-0-7486-0621-4.</ref>. «Другая хваля» фемінізму працягвае сваё існаванне і цяпер і суіснуе з тым, што называюць «трэцяй хваляй» фемінізму. Даследчык Эстэла Фрыдман, параўноўваючы першую і другую «хвалі» фемінізму, кажа, што «першая хваля» засяроджвалася на такіх пытаннях, як выбарчае права, у той час як «другая хваля» ў асноўным тычылася іншых пытанняў роўнасці — такіх, як ліквідацыя дыскрымінацыі<ref name="Freedman, Estelle B.">Freedman, Estelle B. No Turning Back: The History of Feminism and the Future of Women. — Ballantine Books, 2003. — С. 464. — ISBN 0-345-45053-1</ref>.
Фемінісцкая актывістка і публіцыст Кэрал Ханіш прыдумала лозунг «Асабістае — гэта палітычнае» («The Personal is Political»), які стаў асацыявацца з «другой хваляй»<ref name="Echols, Alice">Echols, Alice. Daring to be bad: radical feminism in America, 1967—1975. — Minneapolis: University of Minnesota Press, 1989. — С. 416. — ISBN 0-8166-1787-2</ref><ref name="Кэрол Ханиш">К. Ханиш. [http://www.feminist.org.ua/library/feminist/txt/politics.php Личное — это политическое] (1969) {{ref-ru}}</ref>. Феміністкі «другой хвалі» разумелі, што розныя формы культурнай і палітычнай няроўнасці жанчын непарыўна звязаныя паміж сабой. Яны заклікалі жанчын усвядоміць, што асобныя аспекты іх асабістым жыцці глыбока палітызаваныя і з'яўляюцца адлюстраваннем сексісцкіх уладных структур.
==== «Вызваленне жанчын» у ЗША ====
Фраза «вызваленне жанчын» (Women's Liberation) упершыню была выкарыстана ў Злучаных Штатах у 1964 годзе, а ў друку ўпершыню з'явілася ў 1966 годзе<ref name="Sarachild, Kathie">Sarachild, Kathie. Feminist Revolution. New York: Random House, 1978. — ISBN 0-394-40821-7. — Глава «Consciousness-Raising: A Radical Weapon», с. 6</ref><ref name="Mitchell, Juliet">Mitchell, Juliet. «Women: The longest revolution». — «New Left review», № 26, ноябрь — декабрь 1966</ref>. Да 1968 года яе пачынаюць выкарыстоўваць у дачыненні да ўсяго жаночага руху<ref name="Hinckle, Warren; Marianne Hinckle">Hinckle, Warren; Marianne Hinckle. «Women Powe». — [[Ramparts]], № 8, февраль 1968</ref>. Адным з самых актыўных крытыкаў жаночага вызвольнага руху стала афраамерыканская феміністка і інтэлектуал Глорыя Джэйн Уоткінс (якая пісала пад псеўданімам «bell hooks»), аўтар кнігі «Фемінісцкая тэорыя ад ўскраіны да цэнтра» («Feminist theory from margin to center»), якая выйшла ў 1984 годзе.
==== «Загадка жаноцкасці» ====
Бэці Фрыдан у сваёй кнізе «Загадка жаноцкасці» («The Feminine Mystique», 1963) раскрытыкавала ідэю аб тым, што жанчыны могуць рэалізаваць сябе толькі ў сферы хатняй гаспадаркі і выхавання дзяцей. Як сказана ў некралогу Фрыдан, апублікаваным у часопісе «The New York Times» ў 2006 годзе, «Загадка жаноцкасці» «дала пачатковы імпульс сучаснаму жаночаму руху ў 1963 годзе і ў выніку назаўжды змяніла структуру грамадства ў Злучаных Штатах і іншых краінах свету» і «многімі разглядаецца як адна з найбольш уплывовых публіцыстычных кніг XX стагоддзя»<ref name="friedan_new_york">Fox, Margalit. «Betty Friedan, Who Ignited Cause in 'Feminine Mystique', Dies at 85'». — Журнал «The New York Times», 5 февраля 2006</ref>.
Фрыдан лічыла, што роля хатняй гаспадыні і выхавальніцы дзяцей была навязана жанчыне з дапамогай стварэння г. зв. «Загадкі жаноцкасці». Яна адзначала, што псеўданавуковыя тэорыі, жаночыя часопісы і рэкламная індустрыя «навучылі, што жанчынам, якія валодаюць праўдзівай жаноцкасцю, не патрэбна кар'ера, ім не трэба вышэйшую адукацыю і палітычныя правы — адным словам, ім не патрэбныя незалежнасць і магчымасці, за якія калі-то змагаліся феміністкі. Усё, што ад іх патрабуецца, — гэта з ранняга дзявоцтва прысвяціць сябе пошукаў мужа і нараджэння дзяцей»<ref name="friedan_mistique">Фридан Б. Загадка женственности. — М., 1994. — Сс. 44—50</ref>.
==== «Другая хваля» ў Францыі ====
Важнае развіццё фемінісцкая тэорыя ў перыяд «другой хвалі» атрымала ў Францыі. У параўнанні з распрацоўкамі ў ЗША і Вялікабрытаніі французскі фемінізм адрозніваецца больш філасофскім і літаратурным падыходам. У працах гэтага напрамку можна адзначыць экспрэсіўнасць і метафарычнасць. Французскі фемінізм мала ўвагі надае палітычным ідэялогіям і засяроджваецца на тэорыях «цела»<ref name="moi_t">Moi, T. French feminist thought: a reader. — Blackwell, 1987. — ISBN 978-0-631-14973-6</ref>. Да яго адносяцца не толькі французскія пісьменнікі, але і тыя, хто працаваў у асноўным у Францыі і ў рамках французскай традыцыі<ref name="spivak">Spivak, Gayatri Chakravorty. «French Feminism in an International Frame». — [[Yale French Studies]], № 62, 1981. — Сс. 154—184. — ISSN 00440078</ref>, напрыклад, Юлія Крыстава і Браха Этынгер.
Французскі аўтар і філосаф [[Сімона дэ Бавуар]] у цяперашні час найбольш вядомая сваімі метафізічным раманамі «Госця» (L'Invitée, 1943) і «Мандарыны» (Les Mandarins, 1954), а таксама напісаным ў 1949 годзе трактатам «Другі пол», у якім яна дае дэталёвы аналіз прыгнёту жанчын, які з'яўляецца ключавой працай сучаснага фемінізму. Гэтую працу можна аднесці да фемінісцкіх экзістэнцыялізму. З'яўляючыся экзістэнцыялісцай, Бавуар прымае тэзіс Сартра аб тым, што «існаванне папярэднічае сутнасці», з чаго вынікае, што «жанчынай не нараджаюцца, ёю становяцца». У яе аналізе асноўная ўвага надаецца «Жанчыне» (сацыяльнаму кан-) як «Іншаму» — менавіта гэта Бавуар вызначае ў якасці асновы жаночага прыгнёту. Яна сцвярджае, што жанчына гістарычна лічыцца дэвіянтнай і ненармальнай, што нават Мэры Уолстанкрафт лічыла мужчын ідэалам, да якога жанчыны павінны імкнуцца. На думку Бавуар, каб фемінізм мог рухацца наперад, такія прадстаўленні павінны сысці ў мінулае<ref name="second_sex">С. де Бовуар. [http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Psihol/Bovuar/index.php Второй пол] (1949) {{ref-ru}}</ref>.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{кніга|аўтар= Кейтлин Моран|загаловак= Быть женщиной: Откровения отъявленной феминистки
|арыгінал= How to be a Woman|выдавецтва= Альпина нон-фикшн|год= 2014|месца = М.|серыя=
|старонак= 298|isbn= 978-5-91671-331-2|ref= }}
* {{Кніга|аўтар = Шерил Сэндберг|загаловак = Не бойся действовать: Женщина, работа и воля к лидерству|выданне= Альпина Паблишер|год = 2014}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Эмансипация женщин}}
* ''Judith Butler''. «Feminism in Any Other Name» (1994), differences 6:2-3: 44-45.
* ''Alice Echols'', Daring to Be Bad: Radical Feminism in America, 1967—1975, University of Minnesota Press 1990
* ''Karen Kampwirth'', Feminism and the Legacy of Revolution: Nicaragua, El Salvador, Chiapas, Ohio UP 2004
* ''Gerda Lerner'', The Creation of Feminist Consciousness: From the Middle Ages to Eighteen-Seventy, Oxford University Press 1994
* ''Kaja Silverman'', Male Subjectivity at the Margins, p.2-3. New York: Routledge 1992
* ''Calvin Thomas'', ed., «Introduction: Identification, Appropriation, Proliferation», Straight with a Twist: Queer Theory and the Subject of Heterosexuality, p.39n. University of Illinois Press (2000)
* ''Наоми Вульф'' ''Миф о красоте: Стереотипы против женщин'' (2013) ISBN 978-5-91671-204-9, [[Альпина нон-фикшн]]
* ''Наоми Вульф'' ''Вагина: Новая история женской сексуальности '' (2014) ISBN 978-5-91671-301-5 [[Альпина нон-фикшн]]
[[Катэгорыя:Фемінізм| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
| |||