Штырыя (герцагства): Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі
Радок 21:
'''Герцагства Штырыя ''' ({{lang-de|Steiermark}}, {{lang-sl|Štajerska}}) — адно з тэрытарыяльных княстваў [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]] і каронная зямля [[Аўстра-Венгрыя|Аўстра-Венгрыі]]. У [[1918]] годзе герцагства Штырыя было падзелена на дзве часткі: паўднёвая [[Ніжняя Штырыя]] (на поўдзень ад ракі [[Мура, прыток Дравы|Мура]]), дзе большасць насельніцтва складалі [[славенцы]], увайшла ў склад [[Каралеўства Сербаў, Харватаў і Славенцаў|Каралеўства сербаў, харватаў і славенцаў]] (у наш час — у складзе [[Славенія|Славеніі]]), тады як паўночная і цэнтральная частка герцагства ўтварылі федэральную зямлю [[Штырыя, зямля|Штырыя]] ў складзе [[Аўстрыя|Аўстрыйскай рэспублікі]].
 
== Антычнасць ==
<!--== Античность ==
У старажытнасці тэрыторыя Штырыі была заселена рознымі плямёнамі [[кельты|кельтаў]] і ўваходзіла ў склад кельцкага дадзяржаўнага ўтварэння [[Норык|каралеўства Норык]] з цэнтрам у [[Нарэя|Нарэі]]. У [[16 да н.э.|16 г. да н.э.]] гэтыя землі ўвайшлі ў склад [[Старажытны Рым|Рымскай імперыі]] і былі падзелены паміж правінцыямі [[Норык]] (заходняя і цэнтральная Штырыя) і [[Панонія]] (усходняя і паўднёвая Штырыя). Усталяванне ўлады рымлян спрыяла эканамічнаму развіццю рэгіёна. У штырыйскіх горах пачалася здабыча металаў, узніклі гарадскія паселішчы (Петовіа (сучасны [[Птуй]]), Цэлеа ([[Цэле]])), пабудаваны дарогі і ўкаранёныя новыя сельскагаспадарчыя культуры (перш за ўсё, вінаград). Пасля падзелу ў [[103]] годзе Паноніі ўсходне-штырыйскія вобласці ўвайшлі ў склад правінцыі [[Верхняя Панонія]] (пазней — правінцыя Панонія I). Заходне-штырыйскія вобласці пры падзеле Норыка [[Дыяклетыян]]ам адышлі да правінцыі Унутраны Норык. У перыяд рымскага панавання найбольшае развіццё атрымалі паўднёвыя рэгіёны Штырыі, тады як горная частка была слаба заселена і практычна не мела гарадскіх паселішчаў.
В древности территория Штирии была заселена различными племенами [[кельты|кельтов]] и входила в состав кельтского догосударственного образования [[Норик|королевства Норик]] с центром в [[Норея|Норее]]. В [[16 до н. э.|16 г. до н. э.]] эти земли вошли в состав [[Древний Рим|Римской империи]] и были разделены между провинциями [[Норик]] (западная и центральная Штирия) и [[Паннония]] (восточная и южная Штирия). Установление власти римлян способствовало экономическому развитию региона. В штирийских горах началась добыча металлов, возникли городские поселения (Петовио (современный [[Птуй]]), Целеа ([[Целе]])), построены дороги и внедрены новые сельскохозяйственные культуры (прежде всего, виноград). После раздела в [[103]] году Паннонии восточно-штирийские области вошли в состав провинции [[Верхняя Паннония]] (позднее — провинция Паннония I). Западно-штирийские области при разделе Норика [[Диоклетиан]]ом отошли к провинции Внутренний Норик. В период римского господства наибольшее развитие получили южные регионы Штирии, тогда как горная часть была слабо заселена и практически не имела городских поселений.
 
ВУ концеканцы [[IV векстагоддзе|IV]]—начале—пачатку [[V век]]а стагоддзя на ПаннониюПанонію иі НорикНорык обрушилисьабрынуліся [[ДревниеСтаражытныя германцы|германскиегерманскія племенаплямёны]]. ТерриторияТэрыторыя ШтирииШтырыі была опустошенаспустошана сначаласпачатку [[вестготы|вестготамивестготамі]], затемзатым [[гунныгуны|гуннамигунамі]] иі [[ругииругіі|ругиямиругіямі]]. ВУ [[476]] годугодзе этигэтыя землиземлі вошлиўвайшлі вў составсклад [[варвары|варварскоговарварскага]] королевствакаралеўства [[ОдоакрАдаакр]]а, а послепасля егояго паденияпадзення — королевства [[остготы|остготовкаралеўства остготаў]]. ВУ [[VI век]]е стагоддзі на территориитэрыторыі ШтирииШтырыі расселилисьрассяліліся [[лангобардылангабарды]].
 
== Сярэднявечча ==
== Средние века ==
=== Карантанія і Баварыя ===
Пасля перасялення лангабардаў у [[Італія|Італію]] ў другой палове VI стагоддзя ў штырыйскі рэгіён пачынаюць пранікаць [[славяне|славянскія плямёны]]. У пачатку [[VII]] стагоддзя славяне цалкам выцеснілі мясцовае раманізаванае насельніцтва са Штырыі на захад. Славяне першапачаткова ўваходзілі ў склад [[Аварскі каганат|Аварскага каганата]], але ў [[630-я|630-х]] гадах, пасля паўстання [[Сама|Самы]], адасобіліся і ўтварылі незалежнае славянскае княства '''[[Карантанія]]''', ядром якога сталі [[Карынтыя, зямля|карынтыйскія]] і штырыйскія землі. Нашчадкі славян Карантаніі — [[славенцы]] — цяпер засяляюць [[Славенія|Славенію]] і паўднёвыя вобласці Штырыі. У [[745]] годзе Карантанія прызнала [[сюзерэн]]ітэт [[герцагства Баварыя|Баварскага герцагства]], аднак захавала ўнутраную аўтаномію. З гэтага перыяду пачалася інтэнсіўная [[хрысціянства|хрысціянізацыя]] славянскага насельніцтва Штырыі, перш за ўсё місіянерамі з [[Зальцбург]]а і [[Пасау]].
 
У [[788]] годзе Карантанія была далучана да [[франкі|франкскай]] імперыі [[Карл Вялікі|Карла Вялікага]]. Укараненне [[феадалізм]]у, раздача земляў франкскім дваранам і гвалтоўны зварот у хрысціянства выклікалі ў пачатку [[IX]] стагоддзя паўстанне славян. Пасля яго прыгнечання аўтаномія Карантаніі была ліквідавана, а штырыйскія землі ўвайшлі ў склад Баварыі. Славянскія князі былі заменены нямецкімі графамі, пачалася інтэнсіўная германізацыі Штырыі, перш за ўсё яе заходняй і паўночнай часткі. Да гэтага перыяду адносіцца канчатковы трыумф хрысціянства ў Штырыі. З канца IX стагоддзя прыгранічныя вобласці Баварыі пачалі падвяргацца рабаўніцкім паходам з боку [[венгры|венграў]], якія рассяліліся ў Сярэднім Падунаўі. У [[907]] годзе, атрымаўшы [[бітва пры Прэсбургу|перамогу пры Прэсбургу]] (цяпер [[Браціслава]]), венгры захапілі тэрыторыю Штырыі.
=== Карантания и Бавария ===
После ухода лангобардов в [[Италия|Италию]] во второй половине VI века в штирийский регион начинают проникать [[славяне|славянские племена]]. В начале [[VII век]]а славяне полностью вытеснили местное романизированное население из Штирии на запад. Славяне первоначально входили в состав [[Аварский каганат|Аварского каганата]], но в [[630-е|630-х]] годах, после восстания [[Само]], обособились и образовали независимое славянское княжество '''[[Карантания]]''', ядром которого стали [[Каринтия (земля)|каринтийские]] и штирийские земли. Потомки славян Карантании — [[словенцы]] — сейчас населяют [[Словения|Словению]] и южные области Штирии. В [[745]] году Карантания признала [[сюзерен]]итет [[Бавария (герцогство)|Баварского герцогства]], однако сохранила внутреннюю автономию. С этого периода началась интенсивная [[христианство|христианизация]] славянского населения Штирии, прежде всего миссионерами из [[Зальцбург]]а и [[Пассау]].
 
В [[788]] году Карантания была присоединена к [[франки|франкской]] империи [[Карл Великий|Карла Великого]]. Внедрение [[феодализм]]а, раздача земель франкским дворянам и насильственное обращение в христианство вызвали в начале [[IX век]]а восстание славян. После его подавления автономия Карантании была ликвидирована, а штирийские земли вошли в состав Баварии. Славянские князья были заменены немецкими графами, началась интенсивная германизации Штирии, прежде всего её западной и северной части. К этому периоду относится окончательное торжество христианства в Штирии. С конца IX века приграничные области Баварии начали подвергаться грабительским походам со стороны [[венгры|венгров]], расселившихся в Среднем Подунавье. В [[907]] году, одержав [[битва при Прессбурге|победу при Прессбурге]] (ныне [[Братислава]]), венгры захватили территорию Штирии.
 
=== Карантанская марка ===
[[ФайлВыява:Steiermark.jpg|250px|thumb|ГерцогствоГерцагства ШтирияШтырыя вў серединесярэдзіне XIII векастагоддзя]]
У [[955]] годзе нямецкія войскі атрымалі вырашальную перамогу над венграмі ў [[бітва на рацэ Лех|бітве на рацэ Лех]]. Штырыя і іншыя прыгранічныя тэрыторыі былі вызвалены. Для арганізацыі абароны імператар [[Атон I Вялікі|Ота I Вялікі]] стварыў (каля [[970]] года) сістэму [[марка, адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка|марак]] уздоўж межаў [[Германія|Германіі]]. Адной з іх стала '''Карантанская марка''' ({{lang-la|marchia Carantana}}, {{lang-de|Karantanermark}}), утвораная на тэрыторыі сучаснай Штырыі. Затым ([[976]] год) з усходніх марак было ўтворана герцагства [[герцагства Карынтыя|Вялікая Карантанія]], пазней — Карынтыя. Нягледзячы на фармальнае падпарадкаванне марак герцагу, кожная захавала пэўную аўтаномію і ўласныя дынастыі. Карантанская марка першапачаткова ўключала тэрыторыю сучаснай цэнтральнай Штырыі паміж рэкамі [[рака Энс|Энс]] і [[Мура, прыток Дравы|Мура]]. Маркграфам там стаў [[Маркварт, маркграф Штырыі|Маркварт Эпенштэйн]]. Яго сын [[Адальбера, герцаг Карынтыі|Адальбера]] стаў герцагам Карынтыі ([[1011]] год), але падняў паўстанне супраць імператара і быў зрынуты ([[1035]] год). Карантанская марка перайшла да [[Арнольд, маркграф Штырыі|Арнольда Вельс-Ламбахскага]]. У [[1056]] годзе ўсталявалася ўлада дынастыі [[Траўнгау]]. Пры маркграфе [[Отакар I, маркграф Штырыі|Отакары I]] і яго пераемніках да маркі былі далучаны вялікія тэрыторыі: [[Штайр]] у [[Верхняя Аўстрыя|Верхняй Аўстрыі]], [[Пітэн]] у [[Ніжняя Аўстрыя|Ніжняй Аўстрыі]], раён [[Грац]]а, Падраўская марка ([[Птуй]] і [[Марыбар]]), [[Прэкмур'е]]. У выніку тэрыторыя маркграфства распасціралася ад [[Драва|Дравы]] да [[Дунай|Дуная]]. Адначасова ішоў працэс пашырэння самастойнасці: улада герцагаў Карынтыі над маркай паступова слабела, і ў [[1122]] годзе была канчаткова ліквідавана. Утварылася буйное феадальнае ўладанне, якое па радавым горадзе дому Траўнгау Штайр атрымала назву '''Штырыйская марка''' ({{lang-de|Steiermark}}).
 
В [[955 год]]у немецкие войска одержали решающую победу над венграми в [[битва при Лехе|битве при Лехе]]. Штирия и другие приграничные территории были освобождены. Для организации обороны император [[Оттон I Великий|Отто I Великий]] создал (ок. [[970]] года) систему [[марка (административно-территориальная единица)|марок]] вдоль границ [[Германия|Германии]]. Одной из них стала '''Карантанская марка''' ({{lang-la|marchia Carantana}}, {{lang-de|Karantanermark}}), образованная на территории современной Штирии. Затем ([[976]] год) из восточных марок было образовано герцогство [[Каринтия (герцогство)|Великая Карантания]], позднее — Каринтия. Несмотря на формальное подчинение марок герцогу, каждая сохранила определённую автономию и собственные династии. Карантанская марка первоначально включала в себя территории современной центральной Штирии между реками [[Энс (река)|Энс]] и [[Мура (приток Дравы)|Мура]]. Маркграфом там стал [[Маркварт (маркграф Штирии)|Маркварт Эппенштейн]]. Его сын [[Адальберо (герцог Каринтии)|Адальберо]] стал герцогом Каринтии ([[1011]] год), но поднял восстание против императора и был смещён ([[1035]] год). Карантанская марка перешла к [[Арнольд (маркграф Штирии)|Арнольду Вельс-Ламбахскому]]. В [[1056]] году установилась власть династии [[Траунгау]]. При маркграфе [[Оттокар I (маркграф Штирии)|Оттокаре I]] и его преемниках к марке были присоединены обширные территории: [[Штайр]] в [[Верхняя Австрия|Верхней Австрии]], [[Питтен]] в [[Нижняя Австрия|Нижней Австрии]], район [[Грац]]а, Подравская марка ([[Птуй]] и [[Марибор]]), [[Прекмурье]]. В результате территория маркграфства простиралась от [[Драва|Дравы]] до [[Дунай|Дуная]]. Одновременно шёл процесс расширения самостоятельности: власть герцогов Каринтии над маркой постепенно слабела, и в [[1122]] году была окончательно ликвидирована. Образовалось крупное феодальное владение, по родовому городу дома Траунгау Штайр получившее название '''Штирийская марка''' ({{lang-de|Steiermark}}).
 
=== Штирийская марка ===
 
В период правления династии Траунгау Штирия постепенно укрепляла свои позиции на международной арене. Пограничные конфликты с [[Венгрия|Венгрией]] и [[Австрия|Австрией]] завершились удачно для штирийских маркграфов. Император [[Фридрих I Барбаросса]] присвоил [[Оттокар IV (герцог Штирии)|Оттокару IV]] титул герцога ([[1180]] год), тем самым уравняв его в правах с соседними князьями. Усилилась немецкая колонизация штирийских земель, в результате которой славяне были полностью вытеснены из северной части княжества. Развивались города ([[Энс (город)|Энс]], [[Штайр]], [[Грац]]) и горное дело. Для социальной структуры Штирии характерно отсутствие крупной аристократии и большое влияние мелких [[рыцарь|рыцарей]]-[[министериал]]ов, которые вместе с городами составляли главную опору герцогской власти в стране. Штирийские министериалы пользовались достаточно широкими правами, формируя особое привилегированное сословие. Герцог Оттокар IV не имел наследников, поэтому он заключил [[Санкт-Георгенбергский договор]] ([[1186]] год) с [[Леопольд V (герцог Австрии)|Леопольдом V Бабенбергом]], герцогом Австрии, согласно которому после смерти Оттокара Штирия переходила к [[Бабенберги|Бабенбергам]] и навечно должна была быть объединена с Австрией. Леопольд V гарантировал сохранение прав штирийских сословий.
 
=== Установление власти Габсбургов ===
В [[1192]] году Оттокар IV скончался и герцогом Штирии стал Леопольд&nbsp;V. После смерти последнего Штирия на короткое время ([[1194]]—[[1198]] годы) обрела самостоятельность, но со вступлением на австрийский престол штирийского герцога [[Леопольд VI (герцог Австрии)|Леопольда VI]] ([[1198]] год) окончательно объединилась с Австрией.
 
Прекращение династии [[Бабенберги|Бабенбергов]] ([[1248]] год) привело к временно к переходу Штирии сначала к Венгрии, а с [[1260]] года к чешскому королю [[Пржемысл Оттокар II|Пржемыслу II Оттокару]]. В [[1276]] году император [[Рудольф I (король Германии)|Рудольф I Габсбург]] разбил Пржемысла Оттокара и захватил Штирию, которую передал своему сыну [[Альбрехт I (король Германии)|Альбрехту I]]. Так Штирия вошла в состав австрийских наследственных владений [[Габсбурги|Габсбургов]]. В 1290-х годах в Штирии вспыхнуло восстание дворян против централизаторской политики Габсбургов, но было быстро подавлено.
 
В [[1379]] году земли Габсбургов были поделены между двумя ветвями этой династии. Штирия отошла к [[Леопольдинская линия|Леопольдинской линии]] и стала центром герцогства [[Внутренняя Австрия]]. Одновременно от Штирии были отделены земли в Траунгау (Штайр и нижнее течение Энса), которые с этого времени вошли в состав земли [[Верхняя Австрия]].
 
=== ШтирийскаяШтырыйская марка ===
В [[1440]] году штирийский герцог [[Фридрих III (император Священной Римской империи)|Фридрих V]] стал [[король Германия|королём Германии]] и вскоре объединил под своей властью практически все владения Габсбургов. Штирия вновь вошла в состав единой Австрийской монархии. В [[XIV век]]е в Штирии появилось сословное представительство — [[ландтаг]]. Бурно росли города, развивалось горное дело. В [[1410]] году в [[Леобен]]е было основано первое в австрийских землях [[акционерное общество]].
У перыяд кіравання дынастыі Траўнгау Штырыя паступова ўмацоўвала свае пазіцыі на міжнароднай арэне. Памежныя канфлікты з [[Венгрыя|Венгрыяй]] і [[Аўстрыя|Аўстрыяй]] завяршыліся ўдала для штырыйскіх маркграфаў. Імператар [[Фрыдрых I Барбароса]] прысвоіў [[Отакар IV, герцаг Штырыі|Отакару IV]] тытул герцага ([[1180]] год), тым самым зраўнаваўшы яго ў правах з суседнімі князямі. Узмацнілася нямецкая каланізацыя штырыйскіх земляў, у выніку якой славяне былі цалкам выцеснены з паўночнай часткі княства. Развіваліся гарады ([[горад Энс|Энс]], [[Штайр]], [[Грац]]) і горная справа. Для сацыяльнай структуры Штырыі характэрна адсутнасць буйной арыстакратыі і вялікі ўплыў дробных [[рыцар|рыцараў]]-[[міністэрыял]]аў, якія разам з гарадамі складалі галоўную апору герцагскай улады ў краіне. Штырыйскія міністэрыялы карысталіся досыць шырокімі правамі, фарміруючы асобнае прывілеяванае саслоўе. Герцаг Отакар IV не меў спадчыннікаў, таму ён склаў [[Санкт-Георгенбергскі дагавор]] ([[1186]] год) з [[Леапольд V, герцаг Аўстрыі|Леапольдам V Бабенбергам]], герцагам Аўстрыі, паводле якога пасля смерці Отакара Штырыя пераходзіла да [[Бабенбергі|Бабенбергаў]] і навечна павінна была быць аб'яднана з Аўстрыяй. Леапольд V гарантаваў захаванне правоў штырыйскіх саслоўяў.
 
=== Усталяванне ўлады Габсбургаў ===
=== Графство Целе и турецкие вторжения ===
У [[1192]] годзе Отакар IV сканаў і герцагам Штырыі стаў Леапольд&nbsp;V. Пасля смерці апошняга Штырыя на кароткі час ([[1194]]—[[1198]] гады) здабыла самастойнасць, але з узыходжаннем на аўстрыйскі прастол штырыйскага герцага [[Леапольд VI, герцаг Аўстрыі|Леапольда VI]] ([[1198]] год) канчаткова аб'ядналася з Аўстрыяй.
 
Згасанне дынастыі [[Бабенбергі|Бабенбергаў]] ([[1248]] год) прывяло да часовага пераходу Штырыі спачатку да Венгрыі, а з [[1260]] года да чэшскага караля [[Пржэмысл Отакар II|Пржэмысла II Отакара]]. У [[1276]] годзе імператар [[Рудольф I, кароль Германіі|Рудольф I Габсбург]] разбіў Пржэмысла Отакара і захапіў Штырыю, якую перадаў свайму сыну [[Альбрэхт I, кароль Германіі|Альбрэхту I]]. Так Штырыя ўвайшла ў склад аўстрыйскіх спадчынных уладанняў [[Габсбургі|Габсбургаў]]. У 1290-х гадах у Штырыі ўспыхнула паўстанне дваран супраць цэнтралізатарскай палітыкі Габсбургаў, але было хутка падушана.
Противником Габсбургов в регионе в [[XIV]]—[[XV]] веках было [[Целе (графство)|графство Целе]], включавшее земли вокруг городов [[Целе]], [[Шпитталь]], [[Кочевье (город)|Кочевье]] и территории к северу от реки [[Купа (приток Савы)|Купы]]. Император [[Карл IV (император Священной Римской империи)|Карл IV Люксембург]] подтвердил в [[1372]] году самостоятельность графов Целе. Это графство достигло расцвета в правление графа [[Герман II, граф Целе|Германа II]] ([[1392]]—[[1435]]), который пытался создать из разрозненных владений в [[Словения|Словении]] единое княжество. Его преемники приняли на себя удары [[Османская империя|турок]], организовав оборону южнонемецких земель. В [[1456]] году последний граф Целе был убит и его владения захвачены Габсбургами. Целе вошло в состав герцогства Штирия. В [[XV]]—[[XVII век]]ах Штирия сильно пострадала от нашествий турецких войск. Численность населения резко упала. В то же время усилилось наступление государя и феодалов на права и свободы крестьян, что вызвало крестьянское восстание «Виндского союза» ([[1514]]—[[1515]]).
 
У [[1379]] годзе землі Габсбургаў былі падзелены паміж дзвюма галінамі гэтай дынастыі. Штырыя адышла да [[Леапальдзінская лінія|Леапальдзінскай лініі]] і стала цэнтрам герцагства [[Унутраная Аўстрыя]]. Адначасова ад Штырыі былі аддзелены землі ў Траўнгау (Штайр і ніжняе цячэнне Энса), якія з гэтага часу ўвайшлі ў склад зямлі [[Верхняя Аўстрыя]].
== Новое время ==
[[Файл:Die deutschen Kaiser Ferdinand II.jpg|200px|thumb|Фердинанд Штирийский]]
 
У [[1440]] годзе штырыйскі герцаг [[Фрыдрых III, імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі|Фрыдрых V]] стаў [[кароль Германія|каралём Германіі]] і неўзабаве аб'яднаў пад сваёй уладай практычна ўсе ўладанні Габсбургаў. Штырыя зноў увайшла ў склад адзінай Аўстрыйскай манархіі. У [[XIV]] стагоддзі ў Штырыі з'явілася саслоўнае прадстаўніцтва — [[ландтаг]]. Буйнелі гарады, развівалася горная справа. У [[1410]] годзе ў [[Леобен]]е было заснавана першае ў аўстрыйскіх землях [[акцыянернае таварыства]].
=== Реформация и Контрреформация ===
 
=== Графства Мэта і турэцкія ўварванні ===
[[Реформация]] проникла в Штирию в [[1530-е]] годы. Герцог [[Карл II (герцог Штирии)|Карл II]] ([[1564]]—[[1590]]), младший сын императора [[Фердинанд I (император Священной Римской империи)|Фердинанда I]], получивший по разделу габсбургских земель в [[1564]] году Штирию и Каринтию, вначале отнёсся к [[протестанты|протестантам]] миролюбиво. Грац стал центром протестантского движения всей Внутренней Австрии. В [[1572]] году была введена свобода вероисповедания. Однако в [[1573]] году герцог пригласил в Штирию [[иезуиты|иезуитов]], основавших в [[1586]] году Католический [[Грацский университет]].
Праціўнікам Габсбургаў у рэгіёне ў [[XIV]]—[[XV]] стст. існавала [[графства Цэле]], якое ўключала землі вакол гарадоў [[Цэле]], [[горад Шпіталь|Шпіталь]], [[горад Качэўе|Качэўе]] і тэрыторыі на поўнач ад ракі [[Купа, прыток Савы|Купы]]. Імператар [[Карл IV, імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі|Карл IV Люксембург]] пацвердзіў у [[1372]] годзе самастойнасць графаў Цэле. Гэта графства дасягнула росквіту ў часы кіравання графа [[Герман II, граф Цэле|Германа II]] ([[1392]]—[[1435]]), які спрабаваў стварыць з разрозненых уладанняў у [[Славенія|Славеніі]] адзінае княства. Яго пераемнікі прынялі на сябе ўдары [[Асманская імперыя|турак]], арганізаваўшы абарону паўднёванямецкіх земляў. У [[1456]] годзе апошні граф Цэле быў забіты і яго ўладанні захоплены Габсбургамі. Цэле ўвайшло ў склад герцагства Штырыя. У [[XV]]—[[XVII]] стст. Штырыя моцна пацярпела ад нашэсцяў турэцкіх войскаў. Колькасць насельніцтва рэзка скарацілася. У той жа час узмацніўся наступ валадара і феадалаў на правы і свабоды сялян, што выклікала сялянскае паўстанне «Віндскага саюза» ([[1514]]—[[1515]]).
 
== Новы час ==
Сын и наследник Карла II [[Фердинанд II (император Священной Римской империи)|Фердинанд II]] продолжил борьбу с [[реформация|реформацией]] и изгнал из Штирии [[протестанты|протестантских]] проповедников. Он стал фактическим лидером [[контрреформация|контрреформации]] во владениях Габсбургов и жестоко расправлялся с теми, кто не желал принимать [[католичество]]. Фердинанд стал в [[1619]] году императором [[Священная Римская империя|Священной Римской империи]], разбил войска протестантов в [[битва на Белой горе|битве на Белой горе]] ([[1620]] год) и запретил протестантское богослужение. В [[1628]] году всем дворянам-протестантам было приказано перейти в католичество или покинуть австрийские владения. Многие дворянские семьи Штирии вынуждены были эмигрировать. Протестантство сохранилось лишь в некоторых горных долинах.
[[ФайлВыява:Die deutschen Kaiser Ferdinand II.jpg|200px|thumb|ФердинандФердынанд ШтирийскийШтырыйскі]]
 
=== Рэфармацыя і Контррэфармацыя ===
Новый этап контрреформации пришёлся на вторую половину [[XVII век]]а, когда под давлением католической церкви и властей герцогства более 30&nbsp;000 штирийских протестантов (большей частью, крестьяне) покинули страну и переселились в [[Трансильвания|Трансильванию]]. Только «Эдикт о веротерпимости» [[Иосиф II (император Священной Римской империи)|Иосифа II]] ([[1781]] год) положил конец религиозным преследованиям в Штирии.
[[Рэфармацыя]] пракралася ў Штырыю ў [[1530-я]] гады. Герцаг [[Карл II, герцаг Штырыі|Карл II]] ([[1564]]—[[1590]]), малодшы сын імператара [[Фердынанд I, імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі|Фердынанда I]], які атрымаў па падзеле габсбургскіх земляў у [[1564]] годзе Штырыю і Карынтыю, спачатку паставіўся да [[пратэстанты|пратэстантаў]] міралюбна. Грац стаў цэнтрам пратэстанцкага руху ўсёй Унутранай Аўстрыі. У [[1572]] годзе была ўведзена свабода веравызнання. Аднак у [[1573]] годзе герцаг запрасіў у Штырыю [[езуіты|езуітаў]], якія заснавалі ў [[1586]] годзе Каталіцкі [[Грацскі ўніверсітэт]].
 
Сын і спадчыннік Карла II [[Фердынанд II, імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі|Фердынанд II]] працягнуў барацьбу з [[рэфармацыя|рэфармацыяй]] і выгнаў са Штырыі [[пратэстанты|пратэстанцкіх]] прапаведнікаў. Ён стаў фактычным лідарам [[контррэфармацыя|контррэфармацыі]] ва ўладаннях Габсбургаў і жорстка распраўляліся з тымі, хто не жадаў прымаць [[каталіцтва]]. Фердынанд стаў у [[1619]] годзе імператарам [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]], разбіў войскі пратэстантаў у [[бітва на Белай гары|бітве на Белай гары]] ([[1620]] год) і забараніў пратэстанцкае набажэнства. У [[1628]] годзе ўсім дваранам-пратэстантам было загадана перайсці ў каталіцтва ці пакінуць аўстрыйскія ўладанні. Многія дваранскія сем'і Штырыі вымушаны былі эміграваць. Пратэстанцтва захавалася толькі ў некаторых горных далінах.
=== Просвещённый абсолютизм и Наполеоновские войны ===
 
Новы этап контррэфармацыі прыйшоўся на другую палову [[XVII]] стагоддзя, калі пад ціскам каталіцкай царквы і ўладаў герцагства больш за 30&nbsp;000 штырыйскіх пратэстантаў (большай часткай, сяляне) пакінулі краіну і перасяліліся ў [[Трансільванія|Трансільванію]]. Толькі «Эдыкт аб верацерпнасці» [[Іосіф II, імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі|Іосіфа II]] ([[1781]] год) спыніў рэлігійныя праследы ў Штырыі.
Во второй половине [[XVIII век]]а в Штирии, как и в других владениях Габсбургов, развернулись реформы [[просвещённый абсолютизм|просвещённого абсолютизма]]. Урбариальные патенты ([[1771]]—[[1778]]) [[Мария Терезия|Марии Терезии]] зафиксировали повинности крестьян, сократили барщину, установили минимум крестьянского надела и подтвердили право свободы перехода, разрешено также было выкупать наследственные права на землю. В [[1775]] году были ликвидированы внутренние таможни между землями в составе империи Габсбургов. В [[1779]] году создана система государственного школьного образования. При Иосифе II были ограничены права провинциальных ландтагов, а все территории империи объединены в 13 провинций. Штирия вошла в одну из таким провинций вместе с Каринтией и [[Крайна|Крайной]], что означало ликвидацию самоуправления герцогства. В [[1790]] году было восстановлено старое административное деление, и Штирия вновь обрела статус отдельной коронной земли.
 
=== Асветны абсалютызм і Напалеонаўскія войны ===
Под влиянием [[Великая Французская революция|Французской революции]] в Штирии активно развивалось демократическое движение ([[1790]]—[[1794]]), пока не было разгромлено австрийским правительством. Территория Штирии стала ареной боевых действий между наступающей армией [[Наполеон]]а и войсками австрийской империи ([[1797]] год). В штирийском городе [[Леобен]]е было заключено перемирие, лишившее Габсбургов власти над [[Северная Италия|Северной Италией]].
У другой палове [[XVIII]] стагоддзя ў Штырыі, як і ў іншых уладаннях Габсбургаў, разгарнуліся рэформы [[асветны абсалютызм|асветнага абсалютызму]]. Урбарыяльныя патэнты ([[1771]]—[[1778]]) [[Марыя Тэрэзія|Марыі Тэрэзіі]] зафіксавалі павіннасці сялян, скарацілі паншчыну, усталявалі мінімум сялянскага надзелу і пацвердзілі права свабоды пераходу, дазволена таксама было выкупляць спадчынныя правы на зямлю. У [[1775]] годзе былі ліквідаваны ўнутраныя мытні паміж землямі ў складзе імперыі Габсбургаў. У [[1779]] годзе створана сістэма дзяржаўнай школьнай адукацыі. Пры Іосіфе II былі абмежаваны правы правінцыйных ландтагаў, а ўсе тэрыторыі імперыі аб'яднаны ў 13 правінцый. Штырыя ўвайшла ў адну з такіх правінцый разам з Карынтыяй і [[Крайна|Крайнай]], што азначала ліквідацыю самакіравання герцагства. У [[1790]] годзе быў адноўлены стары адміністрацыйны падзел, і Штырыя зноў здабыла статус асобнай кароннай зямлі.
 
Пад уплывам [[Вялікая Французская рэвалюцыя|Французскай рэвалюцыі]] ў Штырыі актыўна развіваўся дэмакратычны рух ([[1790]]—[[1794]]), пакуль не быў разгромлены аўстрыйскім урадам. Тэрыторыя Штырыі стала арэнай баявых дзеянняў паміж наступаючай арміяй [[Напалеон]]а і войскамі аўстрыйскай імперыі ([[1797]] год). У штырыйскім горадзе [[Леобен]]е было заключана перамір'е, якое пазбавіла Габсбургаў улады над [[Паўночная Італія|Паўночнай Італіяй]].
В [[1805]] году Штирия вновь была оккупирована [[Франция|французами]], однако, в отличие от Каринтии и Крайны, оставалась под властью Габсбургов до конца [[Наполеоновские войны|Наполеоновских войн]].
 
У [[1805]] годзе Штырыя зноў была акупавана [[Францыя|французамі]], аднак, у адрозненне ад Карынтыі і Крайны, заставалася пад уладай Габсбургаў да канца [[Напалеонаўскія войны|Напалеонаўскіх войнаў]].
== Штирия в XIX—начале XX века ==
 
== Штырыя ў XIX—пачатку XX стагоддзя ==
=== Социально-экономическое развитие ===
=== Сацыяльна-эканамічнае развіццё ===
[[Файл:Austria-Hungary map ru.svg|300px|thumb|Австро-Венгрия в начале XX века. Штирия обозначена цифрой '''12'''.]]
[[Выява:Austria-Hungary map ru.svg|300px|thumb|Аўстра-Венгрыя ў пачатку XX стагоддзя. Штырыя пазначана лічбай '''12'''.]]
 
У канцы [[XIX]] стагоддзя насельніцтва Штырыі складала 1,3 мільёна чалавек. У Верхняй і Сярэдняй Штырыі пераважная большасць насельніцтва рамаўляла на [[нямецкая мова|нямецкай мове]], а ў [[Ніжняя Штырыя|Ніжняй Штырыі]] пераважалі [[славенцы]] (у гарадах — немцы). Германізацыя славянскага насельніцтва была даволі значнай і з кожным годам доля славенцаў няўхільна скарачалася. Большасць жыхароў Штырыі належала да рымска-каталіцкай царквы, каля 10 тысяч — да розных пратэстанцкіх дэнамінацый і 2 тысячы вызнавалі [[іўдаізм]].
В конце [[XIX век]]а население Штирии составляло 1,3 миллиона человек. В Верхней и Средней Штирии подавляющее большинство населения говорило на [[немецкий язык|немецком языке]], а в [[Нижняя Штирия|Нижней Штирии]] преобладали [[словенцы]] (в городах — немцы). Германизация славянского населения была довольно значительной и с каждым годом доля словенцев неуклонно уменьшалась. Большинство жителей Штирии принадлежало к римско-католической церкви, около 10 тысяч — к различным протестантским деноминациям и 2 тысячи исповедовали [[иудаизм]].
 
У эканоміцы Штырыі пераважала сельская гаспадарка і горная прамысловасць. Штырыя з'яўлялася адной з параўнальна багатых лясамі земляў Аўстрыйскай манархіі. Галоўнымі сельскагаспадарчымі культурамі былі [[пшаніца]], [[жыта]], [[ячмень]], [[авёс]], [[гарох]]авыя, [[лён]]. У Ніжняй Штырыі апрацоўвалася садавіна і вінаград. Вялікае значэнне мела жывёлагадоўлю, асабліва конегадоўля ў даліне [[рака Энс|Энса]] і буйная рагатая жывёла ў Верхняй і Сярэдняй Штырыі. Горная прамысловасць Штырыі да канца [[XIX]] стагоддзя была досыць развіта. У [[1895]] годзе функцыянавала каля 83 горназаводскіх прамысловых прадпрыемстваў. На іх было занята каля 16 тысяч рабочых. Найбольш важнае значэнне мела здабыча і апрацоўка жалезнай руды і сырога жалеза, якое карысталася сусветнай вядомасцю. У [[1895]] годзе ў Штырыі было 8 заводаў для апрацоўкі жалезнай руды і 14 прадпрыемстваў перапрацоўкі сырога жалеза. Немалаважнае значэнне мела здабыча [[каменны вугаль|каменнага вуглю]] (каля 2,5 мільёнаў тон у год). Распрацоўваліся таксама радовішчы [[графіт]]у, [[цынк]]у, [[свінец|свінцу]] і [[хларыд натрыю|каменнай солі]]. З апрацоўчай прамысловасць найбольш развіты былі металургія і машынабудаванне. Даволі значнай была вытворчасць цэменту, шкла, драўнянай масы і цэлулоіду, папяровая і хімічная прамысловасць. У [[1890]] годзе ў Штырыі налічвалася 531 фабрыка, з 31581 рабочымі. Развіццю гандлю спрыяла досыць разгалінаваная сетка чыгунак, агульная даўжыня якіх на [[1894]] год была роўная 1284 км. Галоўнай артэрыяй служыла лінія [[Вена]]-[[Трыест]] Паўднёвай чыгункі. Агульная працягласць шашэйных дарог у канцы [[XIX]] стагоддзя складала 4827 км. На [[Мура, прыток Дравы|Муры]], [[Драва|Драве]] і [[Сава|Саве]] было развіта суднаходства.
В экономике Штирии преобладало сельское хозяйство и горная промышленность. Штирия являлась одной из сравнительно богатых лесами земель Австрийской монархии. Главными сельскохозяйственными культурами были [[пшеница]], [[рожь]], [[ячмень]], [[овёс]], [[горох]]овые, [[лён]]. В Нижней Штирии возделывались фрукты и виноград. Большое значение имело животноводство, особенно коневодство в долине [[Энс (река)|Энса]] и крупный рогатый скот в Верхней и Средней Штирии. Горная промышленность Штирии к концу [[XIX]] века была достаточно развита. В [[1895]] году функционировало около 83 горнозаводских промышленных предприятий. На нихх было занято около 16 тысяч рабочих. Наиболее важное значение имела добыча и обработка железной руды и сырого железа, которое пользовалось всемирной известностью. В [[1895]] году в Штирии было 8 заводов для обработки железной руды и 14 предприятий переработки сырого железа. Немаловажное значение имела добыча [[каменный уголь|каменного угля]] (около 2,5 миллионов тонн в год). Разрабатывались также месторождения [[графит]]а, [[цинк]]а, [[свинец|свинца]] и [[хлорид натрия|каменной соли]]. Из обрабатывающей промышленность наиболее развиты были металлургия и машиностроение. Довольно значительным было производство цемента, стекла, древесной массы и целлулоида, бумажная и химическая промышленность. В [[1890]] году в Штирии насчитывалась 531 фабрика, с 31581 рабочими. Развитию торговли способствовала достаточно разветвлённая сеть железных дорог, общая длина которых на [[1894]] год была равна 1284 км. Главной артерией служила линия [[Вена]]-[[Триест]] Южной железной дороги. Общая протяжённость шоссейных дорог в конце [[XIX]] века составляла 4827 км. На [[Мура (приток Дравы)|Муре]], [[Драва|Драве]] и [[Сава|Саве]] было развито судоходство.
 
Цэнтральнай вышэйшай навучальнай установай Штырыі з'яўляўся [[Універсітэт Граца]]. Акрамя таго да канца [[XIX]] стагоддзя ў Штырыі мелася вышэйшае тэхнічнае вучылішча ў Грацы, горная акадэмія ў [[Леобен]]е і некалькі гімназій і гандлёвых вучылішчаў. Колькасць школ складала амаль 900.
Центральным высшим учебным заведением Штирии являлся [[Университет Граца]]. Кроме того к концу [[XIX]] века в Штирии имелось высшее техническое училище в Граце, горная академия в [[Леобен]]е и несколько гимназий и торговых училищ. Количество школ составляло почти 900.
 
ВУ церковномцаркоўным отношенииплане ШтирияШтырыя делиласьбыла падзелена на дведзве римскорымска-католическиекаталіцкія епархиидыяцэзіі: епископствоСекау—Грацкае Секау—Граца и епископствоі [[Лавант|Лаванцкае]] біскупствы. ШтирийскийУ штырыйскі [[ландтаг]] состоял изуваходізілі 63 депутатовдэпутатаў (два князякнязі-епископабіскупы (Секау иі Лавант), ректоррэктар университетауніверсітэта Граца, 12 депутатовдэпутатаў отад крупныхбуйных землевладельцевземлеўладальнікаў, 19 депутатовдэпутатаў отад городовгарадоў, местечекмястэчкаў иі промышленныхпрамысловых пунктовпунктаў, 6 депутатовдэпутатаў отад 2 торговогандлёва-ремесленныхрамесных палат (Граца иі Леобена) иі 23 представителяпрадстаўнікі отад земскихземскіх общинабшчын). ВУ [[рейхсратрэйхсрат|рэйхсрац]]е ШтириюШтырыю представлялипрадстаўлялі 23 депутатадэпутаты.
 
=== РазделПадзел ШтирииШтырыі ===
Пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]], паводле [[Сен-Жэрменскі мірны дагавор|Сен-Жэрменскага міру]] Штырыя была падзелена на дзве часткі: [[Ніжняя Штырыя]] з гарадамі Марыбар, Цэле і Птуй, населеная пераважна славенцамі, увайшла ў склад [[Каралеўства сербаў, харватаў і славенцаў|Каралеўства сербаў, харватаў і славенцаў]], тады як Верхняя і Сярэдняя Штырыя ўвайшлі ў склад Аўстрыйскай рэспублікі, утварыўшы федэральную зямлю [[Штырыя, зямля|Штырыя]]. У адрозненне ад суседняй Карынтыі, падзел Штырыі не пацягнуў за сабой сутыкненняў паміж славенцамі і немцамі.
 
После [[Первая мировая война|Первой мировой войны]], по [[Сен-Жерменский мирный договор|Сен-Жерменскому миру]] Штирия была разделена на две части: [[Нижняя Штирия]] с городами Марибор, Целе и Птуй, населённая по-преимуществу словенцами, вошла в состав [[Королевство сербов, хорватов и словенцев|Королевства сербов, хорватов и словенцев]], тогда как Верхняя и Средняя Штирия вошли в состав Австрийской республики, составив федеральную землю [[Штирия (земля)|Штирия]]. В отличие от соседней Каринтии, раздел Штирии не повлёк за собой столкновений между словенцами и немцами.
-->
== Гл. таксама ==
* [[Спіс кіраўнікоў Штырыі]]