Прамова Мялешкі: Розніца паміж версіямі

Напісаная невядомым аўтарам, які, як вынікае з тэкста, належаў да шляхецкага стану. У ёй, бадай, упершыню ў беларускім пісьменстве прагучала думка пра небяспеку канчатковай і незваротнай страты беларускім народам сістэмы ўласных нацыянальных каштоўнасцяўкаштоўнасцей — маральных, эстэтычных, грамадскіх, дзяржаўных, палітычных. Пісьменнік сфармуляваў ідэю непарушнасці беларускіх сямейных і побытавых традыцый, адзначыў іх высокую каштоўнасць для ўсіх часоў і ўсіх пакаленняў.<ref>І. Саверчанка (2010)</ref>

У творы сцвярджаецца неабходнасць вяртання грамадства да старасвеччыны, калі, на думку аўтара, панавалі шчырасць, адкрытасць, разважлівасць, не было месца балбатні і палітыканству, падману і дэмагогіі. Праз ухваленне мінуўшчыны, нават ідэалізаванне яе пісьменнік даказваў, што праўда, сумленнасць, ахвярнасць дзеля Бацькаўшчыны — вышэйшыянайвышэйшыя каштоўнасці, нязменны ідэал. Аўтар пісаў пра перыяд княжання [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] (1506—48), як пра «залаты час Літвы». Гэта адбылося, як гаворыцца ў «Прамове Мялешкі», дзякуючы дбайнасці манарха, які даходзіў да ўсяго сам, клапаціўся пра ўвядзенне ў дзяржаве справядлівых законаў, заахвочваў абаронцаў Айчыны.

На старонках твора уздымаецца балючая тэма саслабленняаслаблення дзяржавы. Заняпад краіны пачаўся з часоў [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] (1548—1572), які, паводлепа слоўсловах пісьменніка, забыўся напра інтарэсы Княства, падпаў пад ляшскі ўплыў, перадаў Польшчы Валынь з Падляшшам, урэшце, сам пачаў лічыць сябе «ляхам». Але галоўная прычына крызісу Вялікага Княства Літоўскага, на думку аўтара «Прамовы Мялешкі», — здрада магнатаў, вышэйшых урадоўцаўсаноўнікаў, якія следам за манархам пачалі выракацца сваіх традыцый, жыць на чужы лад. Міжусобнымі звадкамі яны загубілі дзяржаву, давялі да галечы просты люд. Уласныя амбіцыі і непамерная пыха засляпілі ім вочы.

Аўтар публіцыстычнай «Прамовы Мялешкі» закрануў тэму ролі і адказнасці шляхецкага саслоўя за становішча ў гаспадарстве. Ён дакарае шляхту за яе згодніцтва, якая бачыла заняпад, але баялася «баламутных радных паноў», маўчала, замест таго каб супрацьдзейнічаць. Народ-шляхта, як найвышэйшы носьбіт улады ў Княстве, павінныпавінен быў, паводле аўтара, узнавіць колішнія парадкі і праз сваіх абраннікаў усталяваць справядлівасць, пакараць злачынцаў.

У «Прамове Мялешкі» асуджалася паланізацыя краю. Аўтар крытыкаваў норавы наезджых іншаземцаў — «ляхаў» і «немчыкаў». Першыя, паводле яго слоў, увільвалі як маглі ад працы, кралі, усё паганілі й псавалі, пры гэтым не забываліся смачна есці й шыкоўна апранацца. Нязвыклая нямецкая ахайнасць і акуратнасць выклікаюць усмешку літвіна. У «Прамове Мялешкі» высмейваецца малпаванне чужых нораваў, мудрагелістасць вопраткі, ненатуральнасць, манернасць паводзінаўпаводзін, перанятых у іншаземцаў. АдказАдмаўленне ад традыцыйнай маралі, народнай этыкі і эстэтыкі, паводле высновы аўтара, стаўсястала адной з прычын грамадскага заняпаду, разбэшчанасці і распуснасці.