Сандомеж: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др Чаховіч Уладзіслаў перанёс старонку Горад Сандамір у Горад Сандомеж: паводле ТКП
Няма тлумачэння праўкі
Радок 1:
{{НП
|статус=Горад
|беларуская назва=СандамірСандомеж
|арыгінальная назва=Sandomierz
|выява=Sandomierz church 20051004 1103.jpg
Радок 9:
|рэгіён у табліцы=Свентакшыскае ваяводства
|від раёна=Павет
|раён=СандамірскіСандамежскі павет
|раён у табліцы=СандамірскіСандамежскі павет
|lat_dir=N
|lat_deg=50
Радок 37:
|катэгорыя ў Commons = Sandomierz
}}
'''Сандамір''', таксама '''СандомежСандо́меж'''<ref>{{ТКП-Польшча}}</ref> (польск. {{lang-pl|Sandomierz}}) — горад у [[Польшча|Польшчы]], уваходзіць у [[Свентакшыскае ваяводства]], СандамірскіСандамежскі павет. Мае статус гарадской гміны. Насельніцтва 25646 чалавек (на 2006 год). Размешчаны на абедзвюх берагах [[рака Вісла|ракі Віслы]], крыху вышэй па цячэнні ад месца ўпадзення ў яе ракі Сан, у 180 км на паўднёвы ўсход ад [[Варшава|Варшавы]]. Займае плошчу 28,8 км ². СандамірСандомеж з'яўляецца цэнтрам рымска-каталіцкай епархіі. СандамірСандомеж - адзін з найстарэйшых і найбольш значных у гістарычным плане гарадоў Польшчы. Застаючыся ў баку ад індустрыялізацыі Новага часу, СандамірСандомеж захаваў дух маленькага старажытнага горада, напоўненага помнікамі даўніны.
 
== Гісторыя ==
Назва горада паходзіць ад [[старажытнапольская мова|старажытнапольскага]] ''Sędomir'', ад ''Sędzi-'' (от глагола ''sądzić'' — «судзіць») і ''mir'' («мір»).
 
Археалагічныя раскопкі сведчаць, што мясцовасць у раёне сучаснага СандаміраСандомежа была заселена ўжо ў часы [[неаліт]]у. Як лічыцца, горад існаваў з ранняга Сярэднявечча, выкарыстоўваючы перавагі выгоднага геаграфічнага становішча ля зліцця Сана і Віслы на скрыжаванні важных гандлёвых шляхоў. Першае згадванне горада адносіцца да пачатку XII стагоддзя, калі летапісец [[Гал Ананім]] апісваў яго як адзін з найважнейшых гарадоў Польшчы нароўні з [[Кракаў|Кракавам]] і [[Вроцлаў|Вроцлавам]]. У статуце (завяшчанні) [[Баляслаў III Крывавусты|Баляслава III Крывавустага]] СандамірСандомеж фігураваў як сталіца аднаго з адпісаных сынам княстваў, на якія ён падзяліў Польшчу.
 
На працягу XIII стагоддзя гораду быў нанесена сур'ёзная шкода падчас татарскіх набегаў (1241, 1259 і 1287 гады), драўляныя пабудовы горада былі цалкам знішчаны. У 1260 у СандамірыСандомежы татарамі разам з 48 таварышамі быў закатаваны [[Садок Блажэнны]]<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.sistersofmary.org/index.php?option=com_content&view=article&id=105&Itemid=76| title=Featured Dominican Saints| publisher=// sistersofmary.org| accessdate=2012-3-30|archiveurl=http://www.webcitation.org/68ArWoYQU|archivedate=2012-06-04}}</ref>. У 1286 годзе СандамірСандомеж стараннямі [[Лешэк Чорны|Лешэка Чорнага]], які пасля стаў князем СандамірскімСандамежскім, атрымаў [[Магдэбургскае права]].
 
Пасля ўз'яднання польскіх земляў у XIV стагоддзі ранейшае княства стала называцца СандамірскімСандамежскім ваяводствам, аб'яднаўшы шырокія землі паўднёва-усходняй Польшчы. У той час СандамірСандомеж, які налічваў каля 3 тыс. жыхароў, быў адным з найбольш буйных гарадоў краіны. У сярэдзіне XIV стагоддзя СандамірСандомеж быў спалены літоўцамі, пасля чаго быў перабудаваны ў гады кіравання караля [[Казімір III|Казіміра III]]. Сённяшняя планіроўка горада засталася практычна нязменнай з таго часу.
 
Трыста гадоў, якія рушылі ўслед, да сярэдзіны XVII стагоддзя, сталі для СандаміраСандомежа перыядам росквіту: менавіта тады былі выбудаваны найбольш характэрныя гістарычныя пабудовы. Спакойныя часы скончыліся калі ў 1655 годзе горад быў захоплены шведамі («[[шведскі патоп]]»), якія падарвалі замак і нанеслі істотныя страты іншым будынкам. У наступныя сто гадоў эканоміка [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітыя]] стагнавала, што не магло не адбіцца на развіцці горада. Вялікі пажар у 1757 годзе і [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першы падзел Польшчы]] ў 1772 годзе, у выніку якога СандамірСандомеж апынуўся на тэрыторыі [[Габсбургская манархія|Аўстрыі]], яшчэ больш зменшыла яго статус.
 
[[Выява:Jozef Szermentowski Widok Sandomierza od strony Wisly.jpg|thumb|left|220px|СандамірСандомеж у 1855 годзе]]
У 1809 горад пацярпеў падчас бітваў паміж войскамі Аўстрыі і [[Варшаўскае герцагства|Варшаўскага герцагства]] ў рамках [[Напалеонаўскія войны|Напалеонаўскіх войн]]. Пасля 1815 СандамірСандомеж, які налічваў тады 2640 жыхароў, у складзе [[Царства Польскае|Царствы Польскага]] ўвайшоў у склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]].
 
У чарговы раз горад падвергся разбурэнню падчас [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]], пасля заканчэння яе зноў увойдучы ў склад незалежнай Польшчы. У 1930-х горад увайшоў у праект развіцця Цэнтральнага індустрыяльнага рэгіёна краіны, дзякуючы чаму пачаў хутка расці. Меркавалася, што да 1940-х гадоў СандамірСандомеж ператворыцца ў сталіцу ваяводства з насельніцтвам у 120 тыс. чалавек.
 
[[Выява:Polska Sandomierz 017.jpg|thumb|Галоўная плошча СандаміраСандомежа]]
[[Выява:Sandomierz Katedra1.jpg|thumb|Кафедральны сабор]]
У верасні 1939 года горад, як і астатняя Польшча, быў [[Польская кампанія вермахта, 1939|акупаваны]] войскамі Вермахта. Яўрэйскае насельніцтва горада, якае налічвала каля 2500 чалавек, было знішчана, па большай частцы ў лагерах смерці [[Белжэц]] і [[Трэблінка]]. [[СандамірскіСандамежскі плацдарм|Вызвалены]] ад нямецкіх захопнікаў горад быў савецкімі войскамі ў жніўні 1944 года.
 
== Эканоміка ==
Радок 65:
 
== Славутасці ==
* [[Касцёл Святога Якава, СандамірСандомеж|Царква святогаCвятога Якава]]
* [[Яр святойCвятой Ядзвігі]]
* [[Царква АбаротыЗвароту апостала Паўла, СандамірСандомеж|Царква АбаротыЗвароту апостала Паўла]]
 
У СандамірыСандомежы бярэ пачатак [[Малапольскі шлях Святога Якава]].
{{зноскі}}
 
== Літаратура ==
* {{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.14: Рэле — Слаявіна|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=2002|том=14|старонак=512|isbn=985-11-0238-5 (Т. 14)|тыраж=10&nbsp;000}}
 
{{зноскі}}
 
== Спасылкі ==
Радок 81 ⟶ 80:
 
{{poland-geo-stub}}
{{СандамірскіСандамежскі павет}}
 
[[Катэгорыя:Горад СандамірСандомеж| ]]
[[Катэгорыя:Гарады Свентакшыскага ваяводства]]
[[Катэгорыя:Гарады Польшчы]]
 
{{DEFAULTSORT:СандамірСандомеж}}