Экзапланета: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
→Спасылкі: вікіфікацыя |
|||
Радок 8:
Пераважная большасць адкрытых экзапланет выяўлена з выкарыстаннем разнастайных непрамых методык дэтэктавання, а не візуальнага назірання. Большасць вядомых экзапланет — [[газавыя гіганты]] — і большасць з іх больш падобныя да [[Планета Юпітэр|Юпітэра]], чым да [[Планета Зямля|Зямлі]]. Відавочна, што гэта тлумачыцца абмежаванасцю метадаў выяўлення (лягчэй выявіць кароткаперыядычныя масіўныя планеты).
== Гісторыя адкрыццяў ==
[[Файл:Exoplanet Discovery Methods Bar.svg|thumb|300px|Колькасць экзапланет, адкрытых рознымі спосабамі:
{{multicol}}
{{legend|#800080|Радыёназіранне пульсараў}}
{{legend|#0000ab|Метад радыяльных хуткасцяў}}
{{legend|#00ab00|Транзітны метад}}
{{legend|#550055|Метад сінхранізацыі}}
{{multicol-break}}
{{legend|#ab0000|Візуальнае назіранне}}
{{legend|#ab5500|Гравітацыйнае лінзіраванне}}
{{legend|#abab00|Астраметрычны метад}}
{{multicol-end}}]]
[[Файл:Exoplanet Period-Mass Scatter History.gif|thumb|300px|Анімацыя храналогіі адкрыцця экзапланет. колер кропкі абазначае метад адкрыцця. Гарызантальная паўвось - памер вялікай паўвосі. Вертыкальная вось - маса. Для параўнання, белым колерам абазначаны планеты сонечнай сістэмы]]
Гістарычна, першым заяўленнем аб магчымасці існавання планетнай сістэмы ў іншай зорнкі, было паведамленне капітана Джэйкаба (Capt. W. S. Jakob), астранома Мадраскай абсерваторыі (East India Company's Madras Observatory), зробленае ў 1855 годзе. У ім паведамлялася аб «высокай верагоднасці» існавання «планетарнага цела» ў двайной сістэме [[70 Змеяносца]]. Пазней, у 1890-ых гадах, астраном [[Томас Джэферсан Джэксан Сі|Томас Дж. Дж. Сі]] з Чыкагскага ўніверсітэта і Ваенна-Марская Абсерваторыя ЗША пацвердзілі наяўнасць у сістэме 70 Змеяносца цела, якое не мае свячэння (нябачнага спадарожніка) з перыядам абарачэння ў 36 гадоў, але разлікі [[Форэст Рэй Мультан|Ф. Р. Мультана]] абвяргаюць сцвяржэнні Сі, даказваючы няўстойлівасць падобнай сістэмы. Таму, на дадзены момант, існаванне планетнай сістэмы ў зоркі 70 Змеяносца не прызнаецца навукай.
Першыя спробы знайсі планеты па-за Сонечнай сістэмы былі звязаны з назіраннямі за месцазнаходжаннем блізкіх зорак. Яшчэ ў 1916 годзе [[Эдвард Эмерсан Барнард| Эдуард Барнард]] выявіў чырвоную зорачку, якая хутка змяшчалася па небу адносна іншых зорак. Астраномы назвалі яе [[Зорка Барнарда|Ляцячай зоркай Барнарда]]. Гэта адна з бліжэйшых да нас зорак, з масай у семь разоў меньшай за сонечную. Зыходзячы з гэтага, уплыў на яепатэнцыйных планет павінен быць прыметным. У пачатку 1960-ых гадоў Пітэр Ван дэ Камп абвясціў, што адкрыў у яе спадарожнік памерам з Юпіцер. але Дж. Гейтвуд у 1973 годзе выявіў, штозорка Барнарда рухаецца без хістанняў і, значыць, масіўных планет не мае.
У канцы 1980-ых гадоў шматлікія групы астраномаў пачалі сістэматычнае вымярэнне хуткасцяў бліжэйшых да Сонца зорак, вядучы спецыяльны пошук экзапланет пры дапамозе высокадакладных спектрометраў.
Упершыню [[Гама Цэфея Ab|пазасонечная планета]] была знойдзена канадцамі Б Кэмпбэлам, Г. Уолкерам і С. Янгам у [[1988]] годзе у аранжавага субгіганта ''[[Гама Цэфея]] А'',але пацвержана толькі ў [[2002]] годзе.
У [[1989]] годзе звышмасіўная планета (ці карычневы карлік) была знойдзена Д. Латамам каля зоркі [[HD 114762|HD 114762 A]]. Але яе планеты статус быў падтвержаны толькі ў 1999 годзе.
Першыя экзапланеты каля [[нейторнная зорка|нейтроннай зоркі]] ([[PSR 1257+12]]) былі выяўлены астраномам [[Аляксандр Вольшчан|Аляксандрам Вольшчанам]]<ref>[http://www.poland.gow.pl/Александр, Вольшчан,2338.html Польша: Александр Вольшчан]</ref> у 1991 годзе. Гэтыя планеты былі прызнаныя другаснымі, якія ўзніклі ўжо пасля выбуха [[звышновая|звышновай]].
У 1995 годзе астраномы [[Мішэль Маёр]] (Michel Mayor) і Дід'е Келос (Didier Qeloz) пры дапамозе звышдакладнага спектрометру выявілі пахістванні зоркі [[51 Пегаса]] з перыядам 4,23 сут. Планета, якая выклікае пахістванні, нагадвае [[Юпітэр (планета)|Юпітэр]], але знаходзіцца ў непасрэднай блізасці ад зоркі. У асяроддзі астраномаў планеты гэтага тыпа называюць «[[Гарачы юпітэр|гарачымі юпітэрамі]]».
Потым, шляхам вымярэння [[прамянёвая хуткасць|прамянёвай хуткасці]] [[зорка|зорак]] і пошука іх перыядычных доплераўскіх змен ([[метад Доплера]]) было выяўлена некалькі сотняў экзапланет.
== Гл. таксама ==
| |||