Вікіпедыя

Маскаль: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
цяжкамоўе, сэнсавыя папр., Расея-Расія
др Latin « i ».
Радок 1:
[[Выява:MoskalМайки1.jpg|thumb|«Дзякуй табеТабе, Божа, што я не маскаль.»]]
 
'''Маскаль''' (пол. – ''{{lang-pl|Moskal''}}, укр. – ''{{lang-uk|москаль''}}, рус. – ''{{lang-ru|москаль''}}) – колішняя назва [[рускіяРускія|расіянаў]] у мове і культуры [[беларусы|беларусаў]], [[палякі|палякаў]] і [[украінцы|украінцаў]], што паходзіць ад іх агульнай культурнай традыцыі і гісторыі ў [[ВКЛ|Вялікім княстве Літоўскім]] ды [[РП|Рэчы Паспалітай]].
 
== Гісторыя тэрміна ==
Назва “маскаль” паходзіць з старажытных часоў і першапачаткова яна выкарыстоўвалася ў [[ВКЛ|Вялікім княстве Літоўскім]] і [[Польшча|Польшчы]] для азначэння маскоўскага (суч. [[рускіяРускія|расійскага]]) служылага люду, вайскоўцаў і ўжывалася разам са словамі “маскавіт”, “маскалік”, “маскоўскія людзі”, “масковец” і г. д.
Слова “маскаль” часта сустракаецца ў летапісах, разам са словамі “масковіт”, “маскалік”, “маскоўскія людзі”, напрыклад: “егожъ был обжаловал '''москал''' о бой і зраненье сваё” (1582), ці вось гэткі: “Онъ давно зъ жонкою моею знявшісь, такій учынокъ не пооднокротъ чынілъ і цужоложылгъ, бо '''москалікъ''' хлопецъ его не зараз іхъ сходілъ” (1617) <ref> Гістарычны слоўнік беларускай мовы. Вып. 18. Мн. “Беларуская навука” 1999. ISBN 985-08-0179-5</ref>.
Вобраз маскаля захаваўся і ў вуснай народнай творчасці. У [[батлейка|батлейцы]] маскаль размаўляў на [[рускаяРуская мова|рускай мове]], паводзіў сабе нахабна, груба, часам бязлітасна. Знешні яго выгляд меў праявы нечага “нячыстыга”, чужога для тутэйшага насельніцтва. З часам, вобраз маскаля стаў з’яўляцца і ва ўсіх вобразах беларускага фальклору: песнях, загадках, прыказках ды анекдотах. У песнях адзначалася што “'''маскаль''' ваяваў на нашу старонку, паланіў нашую дзяўчононьку...” Тут быў накладзены новы вобраз на стары сюжэт, месца якога, раней займаў [[татары|татарын]]. З фальлору зафіксавана таксама: “Ой калі б '''маскалі''' прыйшлі… <ref>1.Беларускі фальклор. Выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя ім. Петруся Броўкі”, 2006, ISBN 985-11-0366-7 (Т. 2).</ref> З тых часоў, слова маскаль пачынае прымаць у народа негатыўную афарбоўку.
Захавалася спадчына ўжывання слова “маскаль” і ад рыцарскага саслоў’я [[ВКЛ|Вялікага княства Літоўскага]] і [[РП|Рэчы Паспалітай]]. Напрыклад, беларускі паэт [[Андрэй Рымша]] ў “Дзесяцігадовай аповесці ваенных спраў князя Кшыштафа Радзівіла” выдадзенай ім у [[1585]] годзе ў [[Вільня|Вільні]] [[Польская мова|па-польску]], апавядаюцца ваенныя падзеі [[1580]] г. супраць [[Расія|Расіі]]:
 
 
"''Дым ужо за агнішчам ўгору слупом нясецца'' <br>
Радок 18:
''Прагне ў сечы лютай зноў '''маскоўца''' спаткаці.'' <br>
''(Урыўкі з паэмы)''
 
 
З часоў нацыянальна-вызваленчага паўстання [[Тадэвуш Касцюшка|Тадэвуша Касцюшкі]], да нас дайшла песня жаўнераў, у якой гэтаксама ўжываецца назва “маскаль”:
[[imageВыява:Bitwa pod Raclawicami.jpg|thumb|300px|right| [[Тадэвуш Касцюшк]]а і [[касінёр|касінёры]], (карціна Бітва пад Рацлавіцамі [[Ян Матэйка|Яна Матэйкі]])]]
 
"''Помнім добра, што рабілі,'' <br>
Радок 39 ⟶ 38:
Складанасьць беларуска-расійскіх адносінаў адлюстравалася ў беларускім фальклоры XIX-ХХ ст. [[Рускія]] ў фальклоры прысутнічалі пад назвамі “[[расейцы]]”{{крыніца?}} ды “маскалі”. “Расейцамі” называлі беглых старавераў{{крыніца?}}, а “маскалямі” – пасаднікаў, памешчыкаў, вайскоўцаў, настаўнікаў і г. д.. Аналіз фальклорнага матэрыялу сведчыць пра талерантныя адносіны [[беларусы|беларусаў]] да “расейцаў”-старавераў. А вось у адносінах да “маскалёў” прысутнічала выразная варожасць: “Не за тое '''маскаля''' б’юць, што ўкраў, а за тое, што дрэнна схаваў”; “- Тата, тата, лезе чорт у хату! – Дарма, сынок, абы не '''маскаль'''” і г.д.
Выкарыстоўвае слова “Маскаль” і польска-беларускі паэт [[Адам Міцкевіч]].
У часы [[Першая Сусветная вайна|Першай Сусветнай вайны]], маскалямі называлі ўсіх [[рускiяРускія|расіянаў]], не залежна ад іх нацыянальнасці. З гэтага часу, у люду засталося шмат жартаў, у якіх высмейвалася няўменне маскаля весці гаспадарку (капаць бульбу, жаць жыта, касіць сена і г. д.) і тое, як яны прыкрывалі сваё махлярства (“Махнаты цуд у Хойніках”), злаўчайства (“Прададзенае сала”, “Рыбаўка на жыўцы”) і нахвальбу (“Маскальскія пчолы”).
Сёння слова “маскаль” мае негатыўную афарбоўку і выкарыстоўваецца ў [[Беларусь|Беларусі]], [[Польшча|Польшчы]] і [[Украіна|Украіне]], з прыніжальным і зняважлівым для [[РускiяРускія|расіянаў]] сэнсам.
 
== Назва “Маскаль” у Ўкраіне ==
[[Выява:Shevchenko_Kateryna_Olia_1842.jpg|thumb|220px|right|[[Тарас Шаўчэнка]]. Малюнак да паэмы Тараса ШаўчэнкiШаўчэнкі "Катарына". На заднiмзаднім плане афiцэрафіцэр-маскаль, якiякі згвалцiўзгвалціў дзяўчыну]]
 
На [[Украіна|Ўкраіне]], слова “маскаль” таксама выкарыстоўваецца для азначэння [[рускiяРускія|расіянаў]], але ўжываецца разам з іншай, уласнаўкраінскай назвай – [[кацап]] (ад сл. “как цап”, у. с. “як казёл”, маецца на ўвазе барадаты “як казёл”).
Тэмін “маскаль” зафіксаваны і ў украінскай народнай творчасці ў якасці разнастайных прыказак, прымавак, жартаў ды анекдотаў.
Слова “маскаль” выкарыстоўваецца і ўкраінскімі пісменнікамі і паэтамі, такімі як [[Тарас Шэўчэнка]], які ніколі ў сваёй творчасці не называў расіянаў “рускімі”, альбо “расіянамі” а толькі “маскоўцамі” альбо “маскалямі”.
Радок 56 ⟶ 55:
{{зноскі}}
 
== Лiтаратура:Літаратура ==
1. Беларускі фальклор. Выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя ім. Петруся Броўкі”, 2006, ISBN 985-11-0366-7 (Т. 2)
 
2. Гістарычны слоўнік беларускай мовы. Вып. 18. Мн. “Беларуская навука” 1999. ISBN 985-08-0179-5
 
3. А. Цьвікевіч. Западно-руссизм. Нарысы зь гісторыі грамадзкай мысьлі на Беларусі ў ХІХ стг. і пачатку ХХ стг. Менск, 1929
 
[[Катэгорыя:Расія]]
[[Катэгорыя:Нацыянальныя мянушкiмянушкі]]
 
 
[[be-x-old:Маскаль]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Маскаль"