Цмок: Розніца паміж версіямі

'''Цмок''', таксама '''Змей''' — шырокае паняцце, якое аб'ядноўвае шэраг міфічных істот, галоўным чынам пачвар. Часцей за ўсё надзяляецца рысамі [[Паўзуны|рэптыліі]], гіганцкімі памерамі. Паводле паданняў мае вялікія памеры, сілкуецца людзьмі, можа мець некалькі галоў, можа лётаць і выдыхаць полымя з сваёй пашчы, а таксама валодае чароўнымі здольнасьцямі. З'яўляецца папулярным персанажам [[Казка|казак]], [[Міф|міфаў]], павер'яў амаль усіх народаў свету, а таксама сучаснай літаратуры [[фэнтэзі]].

 

== Апісанне ==

Паданні і міфы пра цмокаў ёсць практычна ва ўсіх народаў сусвету, аднак у ўсходняй культуры [[Далёкі Усход|Далёкага Усходу]] цмок асацыіруецца з добрай істотай, якая нават заступаецца за людзей; у той час як у заходняй культуры цмок - злая істота, якая барэ ў палон прынцэсс, і з якім змагаюцца высокародныя рыцары.

 

 

== Цмок у беларускай міфалогіі ==

У [[Беларуская міфалогія|беларускіх павер'ях]] цмок - зборнае паняцце. Пад ім разумеецца і пачварны змей, і нячысты дух, часам нават з чалавечымі рысамі.

 

У іншых крыніцах цмок - злы змей, які шкодзіць людзям, паліць хаты<ref>Запісана ў в. Пірэвічы Жлобінскага р-на ад Калядзенка Сафіі Васільеўны, 1935 г.н., студэнткай Шышовай К. (2006 г.)</ref>, пушчае з пашчы полымя. Яшчэ адна крыніца дадае: ростам Цмок з вялікі [[Хата|дом]], але вельмі гультаяваты - калі нехта з людзей патурбуе яго, то ён не абавязкова будзе нападаць, а спачатку ўзважыць, ці вартая ахвяра парушанага спакою. Паводле фалькларыста [[Міхал Адольфавіч Федароўскі|М. Федароўскага]], цмок - пачвара з кіпцюрамі, як сярпы, і з такімі вострымі крыламі, што можа што заўгодна перасекчы імі, як мячом. Цмок - найстарэйшы звер у свеце. Можа жыць як у возеры ці балоце (што адпавядае яго хтанічнай прыродзе) так і ў небе<ref>Міфалогія беларусаў: энцыклапедычны слоўнік / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. — Мн.: Беларусь, 2011. — 607 с.: іл.</ref>.

 

 

У казках, замовах, легендах таксама фігурыруюць змеі-пачвары ці магічныя змеі не пад імем "цмок": змеі [[Шкурапея]], Хама-Хаміца, Сохва, Рабея<ref>[http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=5085&mode=print Магічны... вуж]</ref> з народных замоў, [[Цуда-Юда]] з казкі "[[Удовін сын, казка|Удовін сын]]" і інш. У замовах змяя Шкурапея часцей за ўсё сядзіць на дрэве ў гняздзе ці на валуне. Ад яе патрабавалі забраць яд у чалавека, якога нядаўна ўкусіла змяя. Калі Шкурапея не возьме яд, то Бог нашле на яе сваі маланкі<ref>[http://archive.is/0dcKj Хрэстаматыя. Вучэбны дапаможнік па раздзеле “Замовы” для студэнтаў спецыяльнасці 1-21 05 01 “Беларуская філалогія”. Гомель, 2011]</ref>. Відаць, у старажытным, язычніцкім варыянце замовы замест хрысціянскага Бога быў [[Пярун]] - постаць, варожая змеям, як і багі-грамабоі большасці міфалогій.

=== Цмок як нячысты дух ===

Часам цмока надзяляюць рысамі не пачвары, а дэмана, нячысціка. У некаторых мясцінах верылі, што цмок - гэта "змій страшэнны", які выпівае душу ў чалавека і жывёлы (высмоктвае). Чалавек слабее і памірае. Гэта цмок душу выпіў<ref>Запісана ў в. Сякерычы Петрыкаўскага р-на ад Мышкавец Ганны Кузьмінічны, 1926 г.н., студэнткай Белька С. (2006 г.)</ref>. У [[Рэчыцкі раён|Рэчыцкім раёне]] распавядалі, што цмок - гэта такі "вужака", які прабіраецца ноччу ў хлеў да скаціны і выпівае яе малако, цмокаючы пры гэтым (адсюль і назва). Жыве ля ямін, на сметніках, у гушчары ліхатраўя. Каб пазбавіцца ад цмока, трэба злавіць яго ноччу і пасекчы лапатай. Цікава, што гэтае павер'е фактычна апісвае цмока ў выгядзе звычайнай змяі. Лічылася, што, калі знайсці яйка, знесенае чорным пеўнем, можна вынасіць яго пад пахай, і з яго вылупіцца цмок, які будзе адшукваць клады і прыносіць свайму гаспадару багацце. У некаторых падобных паданнях цмока называюць "вуж" (гл. [[Вужаў камень]]).

 

У [[Лукомскі цмок|лукомскім паданні]] цмок выглядае "быццам чалавек", жыве ўнутры вялікага валуна (у валуна ёсць рэальны прататып, які існуе і сёння) і шые людзям адзенне. Часам ён ператвараецца ў [[Вясёлка|вясёлку]], размяшчаецца над лукомскім возерам і п'е адтуль ваду, якую перапампоўвае на неба, каб ішлі дажджы. Яму спадабалася дзяўчына, але тая не папярэдзіла цмока, калі пачалася навальніца. Мой спужаўся і паляцей над возерам. Але маланкі яго забілі. Адразу ж пачаліся бясконцыя дажджы, якія маглі затапіць усю зямлю. Толькі калі цела цмока было пахавана, дажджы скончыліся. Верагодна, тут прысутнічае рэшта старажытнага язычніцкага міфа аб змаганні Пяруна (бога-грамабоя) з нейкім зямным богам (верагодна, [[Вялес|Вялесам]]), аб смерці апошняга і аб выкліканым смерцю парушэнні прыроднага балансу (патопе).

 

== Навуковае тлумачэнне ==

 

 

== Гл. таксама ==