Іо (спадарожнік): Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
афармленне, вікіфікацыя
Artificial123 (размовы | уклад)
др clean up, replaced: цьцё → ццё (3), асцяў → асцей, лянд → ланд, мэхані → механі using AWB
Радок 30:
Паверхня Іо радыкальна адрозніваецца ад паверхні любога іншага цела [[Сонечная сістэма|Сонечнай сістэмы]]. Гэта было зусім нечаканым адкрыццём, зробленым навукоўцамі з дапамогай карабля «Вояджэр». Яны чакалі ўбачыць паверхню, пакрытую кратарамі, як на іншых целах з цвёрдай паверхняй, і ацаніць па іх узрост паверхні Іо. Але на Іо знойдзена вельмі мала кратараў, такім чынам, яго паверхня вельмі маладая.
 
== АдкрыцьцёАдкрыццё спадарожніка ==
[[File:Galileo.arp.300pix.jpg|thumb|left|150x|[[Галілеа Галілей]], адкрыў спадарожнік Іo]]
Іо з'яўляецца адным з найбуйнейшых спадарожнікаў [[Планета Юпітэр|Юпітэра]], адкрытых [[Галілеа Галілей|Галілеа Галілеем]] у [[1610]] г. Ён назваў іх Медіцэйскімі месяцамі ў гонар вялікага герцага Тасканскага Кудлы II [[Медычы]]. Аднак зацвердзіліся назвы, якія былі дадзены гэтым спадарожнікам [[Сімон Марыус|Сімонам Марыусам]] (1573—1624), які назіраў іх амаль адначасова з Галілеем і аспрэчваў прыярытэт іх адкрыцця. Ён выкарыстоўваў для спадарожнікаў міфалагічныя імёны ўлюбёнцаў [[Зеўс]]а ([[Юпітэр, міфалогія|Юпітэра]]): Іо, [[Еўропа, спадарожнік|Еўропа]], [[Ганімед, спадарожнік|Ганімед]] і [[Каліста, спадарожнік|Каліста]].
Радок 43:
 
=== Паверхня, узрост, склад, рэльеф ===
Паверхня Іо значна адрозніваецца ад паверхні іншых спадарожнікаў сонечнай сістэмы. Адсутнасць ударных [[метэарыт]]ных кратараў паказвае на тое, што паверхня з'яўляецца вельмі маладой — не больш за 1 млн гадоў. Іо складаецца галоўным чынам са скалістых парод з вельмі малой колькасцю жалеза. Склад прадуктаў вывяржэння — [[сера]] і розныя сульфіды. Тэмпература на паверхні вагаецца ад −183  °C да −143  °C. Каля 2 % паверхні займаюць актыўныя гарачыя плямы. Іх больш 10. Тэмпература ў іх 300°К, 400°К і 600°К, памеры плям ад 75 да 250 км.
Рэльеф Іа галоўным чынам раўнінны. Акрамя гор, у цэнтры комплексу Пеле маюцца яшчэ некалькі буйных масіваў. Гара Хемус каля паўднёвага канцавосся вышынёй да 10 км займае плошчу 150 х 80 км. Аднак існуе велізарная разнастайнасць ландшафту. Наменклатура Іо складаецца з 9 розных катэгорый рэльефу. Існуюць катэны (Catena, Сatenae) — ланцужкі ці лініі кратараў, дзейсныя [[вулкан]]ы (Eruptive Center), струмяні актыўнай [[лава|лавы]] (Fluctus), столавыя горы з абрывістымі краямі (Mensa) і парэзаныя горы (Mons, Montes) некалькі кіламетраў вышыні. Акрамя таго, часта сустракаюцца патэры (Patera, Paterae) — кратэры няправільнай формы, роўныя ўзвышшы ў выглядзе плато (Planum, Plana), розныя вобласці (Regio, Regiones), якія адрозніваюцца ад суседніх па яркасьціяркасці ці колеру, і асобныя купалы ці ўзгоркі (Tholus, Tholi). Не існуе ляндшафтаўландшафтаў, якія падобны ударным кратарам, бо вулканізм пакрывае паверхню новымі ўтварэннямі значна хутчэй, чым струмяні [[камета|камет]] і [[астэроід]]аў могуць стварыць вялікія ўдарныя кратары.
 
=== Фізічныя і хімічныя характарыстыкі ===
[[File:Io Earth Moon Comparison.png|thumb|left|200x|Іо ў параўнанні з Зямлёй і Месяцам]]
Іо — даволі масіўнае нябеснае цела (на 20 % больш масы [[Месяц, спадарожнік Зямлі|Месяца]]), а сярэдняя шчыльнасць складае 3,53 г/см³. Дыяметр Іа 3630 км ([[Месяц, спадарожнік Зямлі|Месяца]] — 3476 км). Разлікі паказваюць, што паскарэнне свабоднага падзення на яго паверхні досыць вялікае, 1,81 м/с². Цяжкі сярністы газ, а таксама пары серы, выкінутыя з вулканічнай [[кальдэра|кальдэры]], з-за нізкай тэмпературы хутка кандэнсуюцца і ў такім выглядзе, як [[шаць]] і [[снег]], выпадаюць на паверхню Іо. Гэты працэс апярэджвае разбурэнне малекулы газу ўльтрафіялетавым выпраменваннем Сонца (фотадысацыяцыю). У той жа час паскарэнне свабоднага падзення недастаткова, каб утрымаць такую атмасферу, як у [[Марс]]а, хоць нейкія сляды атмасферы Іо мае. Выкід газу на вышыню некалькі сотняў кіламетраў патрабуе хуткасцяўхуткасцей заканчэння газу з жарала прыкладна 1 км/хв. Высокай хуткасці заканчэння спрыяе нікчэмная шчыльнасць атмасферы Іо: ад 10 да 100 мільёнаў разоў менш, чым у паверхні Зямлі. Па зямных паняццях — гэта найглыбейшы вакуум. Але канцэнтрацыя малекул не такая ужо малая, каля 10<sup>11</sup> см<sup>−3</sup>. Ва ўсіх астатніх спадарожнікаў [[Планета Юпітэр|Юпітэра]], [[Планета Сатурн|Сатурна]] і [[Планета Уран|Урана]], як і ў планеты [[Планета Меркурый|Меркурый]], шчыльнасць атмасферы яшчэ ў мільярды разоў ніжэй. Папросту кажучы, атмасферы ў іх няма. Выключэнне — спадарожнік [[Планета Сатурн|Сатурна]] [[Тытан, спадарожнік|Тытан]].
 
=== Арбіта, тэорыя руху ===
Адзін зварот вакол планеты Іо здзяйсняе за 1,8 сутак (42,5 гадзіны). Іо рухаецца на рэзананснай арбіце, г.зн. здзяйсьняездзяйсняе два звароты за час звароту іншага галілеева спадарожніка — [[Еўропа, спадарожнік Юпітэра|Еўропы]], які ў сваю чаргу таксама здзяйсняе два звароты за час звароту [[Ганімед, спадарожнік Юпітэра|Ганімеда]]. Такім чынам, перыяды звароту спадарожнікаў Іо і Еўропы знаходзяцца ў рэзанансе 1 : 2, Іо і Ганімеда — у рэзанансе 1 : 4, г.зн. у сістэме галілеевых спадарожнікаў існуе патройны рэзананс 1 : 2 : 4.
Да цяперашняга часу распрацаваны тры дакладныя тэорыі руху галілеевых спадарожнікаў Юпітэра. Гэта тэорыя Ліске, і дзве тэорыі В. Ленея (V.Lainey). У аддзеле нябеснай механікі ДАІШ<ref>http://lnfm1.sai.msu.ru/neb/nss/nssnsdcmr.htm Дзяржаўны астранамічны інстытут ім. Штэрнберга</ref> перакладзены на мову Сі і адаптаваны для ўжывання ўсе тры праграмы. Вылічэнне эфемерыд для назіранняў спадарожніка на любы момант можна правесці на сайце аддзела нябеснай мэханікімеханікі ДАІШ.
 
=== Вулканічная дзейнасць, радыёўсплёскі ===