У поглядах мысляроў гэтай эпохі шмат супярэчнасцей. Амерыканскі гісторык Генры Мэй (Henry F. May) вылучаў у развіцці філасофіі гэтага перыяду чатыры фазы, кожная з якіх у нейкай ступені адмаўляла папярэднюю.
Першай была фаза ўмеранага або рацыянальнага Асветніцтва, яна асацыявалісяасацыявалася з уплывам Ньютана і Лока. Для яе характэрны рэлігійны кампраміс і ўспрыманне Сусвету як упарадкаванай і ураўнаважанай структуры. Гэтая фаза Асветніцтва з'яўляецца натуральным працягам гуманізму XIV-XV стагоддзяў як чыста свецкага культурнага напрамку, які характарызуецца прытым індывідуалізмам і крытычным стаўленнем да традыцый. Але эпоха Асветніцтва аддзеленая ад эпохі гуманізму перыядам рэлігійнай рэфармацыі і каталіцкай рэакцыі, калі ў жыцці Заходняй Еўропы зноў ўзялі перавага тэалагічныя і царкоўныя пачаткі. Асветніцтва з'яўляецца працягам традыцый не толькі гуманізму, але і перадавога пратэстантызму і рацыяналістычнага сектанцтва XVI і XVII стагоддзяў, ад якіх ён атрымаў у спадчыну ідэі палітычнай волі і свабоды сумлення. Падобна гуманізму і пратэстантызму, Асветніцтва ў розных краінах атрымлівала мясцовы і нацыянальны характар. З найбольшай выгодай пераход ад ідэй рэфармацыйнай эпохі да ідэй эпохі Асветніцтва назіраецца ў Англіі канца XVII і пачатку XVIII стагоддзяў, калі атрымаў сваё развіццё дэізм, які быў у вядомай ступені завяршэннем рэлігійнай эвалюцыі рэфармацыйнага эпохі і пачаткам так званай «натуральнай рэлігіі», якую прапаведавалі асветнікі XVIII ст. Існавала адчуванне Бога як Вялікага Архітэктара, спачылага ад сваіх прац у сёмы дзень. Людзям ён дараваў дзве кнігі — Біблію і кнігу прыроды. Такім чынам, разам з кастай святароў вылучаецца каста навукоўцаў.
Паралелізм духоўнай і свецкай культуры ў Францыі паступова прывёў да дыскрэдытацыі першай за ханжаства і фанатызм. Гэтую фазу Асветніцтва называюць скептычнай і звязваюць з імёнамі Вальтэра, Гольбаха і Юма. Для іх адзінай крыніцай нашага пазнання з'яўляецца непрадузяты розум. У сувязі з гэтым тэрмінам стаяць іншыя: асветнікі, асветная літаратура, адукаваны (або асветніцкі) абсалютызм. Як сінонім гэтай фазы Асветніцтва ўжываецца выраз «філасофія XVIII стагоддзя».