Сэнсорная сістэма: Розніца паміж версіямі

[[Выява:Green_Eye.jpg|thumb|Чалавечае [[вока]], элемент сенсорнайсэнсорнай сістэмы зроку]]

'''СенсорныяСэнсорныя сістэмы'''<ref name=pr>Напісанне "«Сенсорная сістэма"» ў адпаведнасці з Тлумачальным слоўнікам беларускай літаратурнай мовы. Мн.:БелЭн, 2002, С.595.</ref><ref>Напісанне «Сэнсорная» —ў адпаведнасці са {{крыніцы/Слоўнік беларускай мовы|}}</ref> — (ад лац. ''sensorium''  — пачуццё, адчуванне, успрыняцце)  — сукупнасць спецыялізаваных нервовых утварэнняў, якія ажыццяўляюць працэсы прыёму і апрацоўкі інфармацыі аб уздзеянні на арганізм раздражняльнікаў са знешняга і ўнутранага асяроддзя, а таксама фарміруюць адчуванні.

СенсорнаяСэнсорная сістэма складаецца з рэцэптараў, нейронных праводзячых шляхоў і адказных за апрацоўку артыманых сігналаў аддзелаў [[галаўны мозг|галаўнога мозга]]. Найбольш вядомымі такімі сістэмамі з'яўляюцца [[зрок]], [[слых]], [[смак]] і [[абанянне]]. з дапамогай сенсорнайсэнсорнай сістэмы можна адчуць такія фізічныя ўласцівасці, як [[тэмпература]], смак, [[гук]], [[ціск]].

Усе сенсорныясэнсорныя сістэмы пабудаваны па адзіным прынцыпе і складаюцца з трох аддзелаў: перыферычнага, правадніковага і цэнтральнага.

Перыферычны аддзел прадстаўлены органам пачуцця. У яго састаў уваходзяць [[рэцэптары]]  — канцы адчувальных нервовых валокнаў або спецыялізаваныя клеткі. Яны забяспечваюць пераўтварэнне энергіі раздражняльніка ў нервовыя імпульсы. Рэцэптары адрозніваюцца па месцы размяшчэння (унутраныя і вонкавыя), будове і асаблівасцях успрыняцця энергіі раздражняльніка (адны ўспрымаюць механічныя, другія  — хімічныя, трэція  — светлавыя стымулы). Акрамя рэцэптараў, органы пачуццяў уключаюць у сябе дапаможныя структуры, якія выконваюць ахоўную, апорную і некаторыя іншыя функцыі. Напрыклад, дапаможны апарат вока прадстаўлены вокарухальнымі мышцамі, павекамі і слёзнымі залозамі.

Правадніковы аддзел сенсорнайсэнсорнай сістэмы складаецца з адчувальных нервовых валокнаў, якія ўтвараюць у большасці выпадкаў спецыялізаваны нерв. Ён дастаўляе інфармацыю ад рэцэптараў у цэнтральны аддзел сенсорнайсэнсорнай сістэмы.

Цэнтральны аддзел размешчаны ў кары вялікіх паўшар'яў [[галаўны мозг|галаўнога мозга]]. Тут знаходзяцца вышэйшыя сенсорныясэнсорныя цэнтры, якія забяспечваюць канчатковы аналіз атрыманай інфармацыі і фарміраванне адпаведных адчуванняў.

Адрозніваюць сенсорныясэнсорныя сістэмы зроку, слыху, раўнавагі, нюху, смаку і інш.

== СенсорнаяСэнсорная сістэма зроку ==

Яе перыферычная частка прадстаўлена органам зроку ([[вока]]м), правадніковая  — зрокавым нервам, а цэнтральная  — зрокавай зонай, размешчанай у патылічнай долі кары вялікіх паўшар'яў.

== СенсорнаяСэнсорная сістэма слыху ==

[[Выява:Earcov.JPG|right|thumb|100px|[[Вуха]], элемент сенсорнайсэнсорнай сістэмы слыху]]

Яе дзейнасць ляжыць у аснове навучання маўленню. Яна прадстаўлена [[вуха]]м  — органам слыху (перыферычны аддзел), слыхавым нервам (правадніковы аддзел) і слыхавой зонай, размешчанай у скроневай долі кары вялікіх паўшар'яў (цэнтральны аддзел).

== СенсорнаяСэнсорная сістэма раўнавагі ==

== СенсорнаяСэнсорная сістэма смаку ==

[[Выява:Tongue.agr.jpg|thumb|right|100px|[[Язык]], элемент сенсорнайсэнсорнай сістэмы смаку]]

Адрозніваюць чатыры асноўныя смакавыя адчуванні: горкае, салодкае, кіслае і салёнае. Кончык языка праяўляе найбольш высокую адчувальнасць да салодкага, краі  — да салёнага і кіслага, а корань  — да горкага рэчываў.

== СенсорнаяСэнсорная сістэма нюху ==

Ажыццяўляе ўспрыняцце і аналіз хімічных раздражняльнікаў, якія знаходзяцца ў знешнім асяроддзі. Перыферычны аддзел сенсорнайсэнсорнай сістэмы нюху прадстаўлены эпітэліем насавой поласці, у якім маюцца рэцэпторныя клеткі з мікраварсінкамі. Аксоны гэтых адчувальных клетак утвараюць нюхальны нерв, які накіроўваецца ў поласць [[чэрап]]а. Па ім узбуджэнне праводзіцца данюхальных цэнтраў кары вялікіх паўшар'яў, дзе і ажыццяўляецца распазнаванне пахаў.

Дотык забяспечвае здольнасць успрымаць і адрозніваць форму, памер і характар паверхні прадмета. Рэцэптары, якія ўдзельнічаюць у працэсах успрыняцця раздражняльнікаў, што дзейнічаюць на скуру рэагуюць не толькі на дотыкі, але таксама на цяпло, холад і болевыя ўздзеянні. Больш за ўсё тактыльных рэцэптараў на вуснах і далоневай паверхні пальцаў рук, менш за ўсё  — на тулаве. Узбуджэнне ад рэцэптараў па адчувальных нейронах перадаецца ў зону скурнай адчувальнасці кары вялікіх паўшар'яў, дзе ўзнікаюць адпаведныя адчуванні.

== СенсорнаяСэнсорная сістэма чалавека ==

* [[СенсорнаяСэнсорная сістэма зроку]]

* [[СенсорнаяСэнсорная сістэма слыху]]

* [[СенсорнаяСэнсорная сістэма смаку]]

* [[СенсорнаяСэнсорная сістэма нюху]]

* [[СаматасенсорнаяСаматасэнсорная сістэма]]

* Машчанка М. Біялогія: вучэб. дапам. для 9-га кл. устаноў агульн. сярэдн. адукацыі з бел. мовай навучання / М. В. Машчанка, А. Л. Барысаў; пер. з рус. мовы В. У. Клімко.  — 3-е выд.  — Мн.: Нар. асвета, 2011. ISBN 978-985-03-1531-1.

[[Катэгорыя:СенсорнаяСэнсорная сістэма| ]]