Вікіпедыя

Дзісна: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
testing, replaced: = }} → = |OpenStreetMap = 130206091 }} using AWB
крыніца — be-x-old:Дзісна
Радок 69:
}}
 
'''Дзісна́''' ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Dzisna'')  — горад раённага падпарадкавання ў [[Міёрскі раён|Міёрскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], на [[рака Дзісна|р. Дзісна]], пры ўпадзенні яе ў [[рака Заходняя Дзвіна|Заходнюю Дзвіну]]. У 45 км да ўсходу ад [[горад Міёры|г. Міёры]], 12 км ад чыгуначнай станцыі Барковічы на лініі [[Полацк]]—[[Даўгаўпілс]] (Латвія), аўтамабільнай дарогай {{Таблічка-by|Р|14}} звязаны з Міёрамі і Полацкам. Насельніцтва налічвае 2,3 тыс. чал. (2006).
 
{{змест злева}}
 
== Гісторыя ==
Старажытнае паселішча, папярэднік сучаснага горада, існавала на мысе правага берагу рэчкі Дзісна яшчэ ў [[10 стагоддзе|X]] — [[11 стагоддзе|XI ст.]] як горад [[Полацкае княства|Полацкай зямлі]]. З [[13 стагоддзе|XIII ст.]] пачалося паступовае засяленне левага берагу. У [[1301]] мясцовасць далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>[[Язэп Бунто]]. Дзісна // {{Крыніцы/ЭВКЛ|1к}} С. 586.</ref>.
Магчыма існавала ў [[10 стагоддзе|X]] — [[11 стагоддзе|XI ст.]] як горад [[Полацкае княства|Полацкай зямлі]], з [[14 стагоддзе|XIV ст.]] згадваецца [[Дзісненскі замак]]. Да [[15 стагоддзе|XV ст.]] паселішча, з [[1563]] г. — мястэчка [[Полацкае ваяводства|Полацкага ваяводства]] [[ВКЛ]]. У [[1567]] г. атрымала герб, у [[1569]] — [[магдэбургскае права]] і новы герб, стала горадам. У [[17 стагоддзе|XVII ст.]] цэнтр староства. У гады [[Паўночная вайна, 1700-1721|Паўночнай вайны 1700 — 1721]] разбураная. З [[1793]] г. ў складзе Расійскай імперыі, цэнтр [[Дзісненскі павет|павета]]. У [[1921]] — [[1939]] гг. у складзе Польшчы, цэнтр павета. З 1939 г. ў [[БССР]], з [[1940]] г. — цэнтр раёна. У Другую сусветную вайну акупанты стварылі тут лагер смерці. Да [[1954]] г. з'яўлялася цэнтрам раёна [[Полацкая вобласць|Полацкай]], з [[1954]]г. — [[Маладзечанская вобласць|Маладзечанскай вобласці]]. З [[1959]] г. — ў складзе [[Міёрскі раён|Міёрскага раёна]].
 
[[Файл:Dzisna, Pahonia. Дзісна, Пагоня (1896).jpg|thumb|150px|злева|Герб [[Дзісенскі павет, Расійская імперыя|Дзісенскага павета]]]]
== Дэмаграфія ==
 
* [[1921]] — 4,413 тыс. чал.
Першы пісьмовы ўспамін пра Дзісну як умацаваны замак ''Капец-гарадок'' (ад слова «капа́ць») датуецца [[1374]]. Замак выконваў ролю фарпосту [[Полацкае княства|Полацку]] на Дзвіне, кантраляваў увесь рачны рух і подступы да сталіцы Полацкай зямлі. У [[1461]] паселішча ўпершыню згадваецца пад цяперашняй назвай (''[[двор]] Дзісна'').
* [[2007]] — 2,8 тыс. чал.
 
* [[2008]] — 2,747 тыс. чал.
У [[1566]] [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Жыгімонт Аўгуст]] загадаў пры [[Дзісенскі замак|Дзісенскім замку]] і пад яго аховай заснаваць [[горад]], жыхарам якога даў розныя палёгкі тэрмінам на 8 [[год|гадоў]]. У [[1567]] Жыгімонт Аўгуст надаў Дзісне першы герб («''тры вежы з муру''»), а [[20 студзеня]] [[1569]] — [[Магдэбургскае права]] і новы герб: «''у блакітным полі ладдзя з разгорнутым парусам''»<ref>[http://knihi.com/hierb/dzisn.html Дзісна] // {{Крыніцы/Геральдыка беларускіх гарадоў|к}}</ref>. У часы [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкай вайны]] ў [[1579]] тутэйшы замак стаў цэнтрам збору войскаў [[Спіс каралёў польскіх|караля]] і [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Стэфан Баторы|Стэфана Баторыя]] перад вызваленчым паходам на [[Полацк]].
 
У [[1581]] у Дзісне заснавалі фарны касцёл (пры ім з [[1775]] дзейнічала школа), у [[1630]] — кляштар францысканцаў, а ў [[1633]] — манастыр пры Уваскрасенскай царкве. Пасля атрымання статусу горада, з [[XVII стагоддзе|XVII ст.]] Дзісна стала цэнтрам [[Дзісенскае староства|староства]] [[Полацкае ваяводства|Полацкага ваяводства]], значным гандлёва-рамесніцкім асяродкам.
 
У пачатку [[Вайна 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовай вайны]] ў [[1654]] бурмістар Дзісны здаў горада войску [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]]. [[10 красавіка]] [[1661]] шляхта, казакі, мяшчане і павятовыя мужыкі, што знаходзіліся ў [[Дзісенскі замак|замку]], звязалі акупантаў і адчынілі браму войску Вялікага Княства Літоўскага (здрадніка-бурмістра павесілі ў замкавай браме)<ref>[[Міхась Ткачоў]]. Дзісенскі замак // {{Крыніцы/ЭВКЛ|1к}} С. 586.</ref>. У [[1773]] завяршылася будова мураванага касцёла пры кляштары францысканцаў.
 
У выніку другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Дзісна апынулася ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], дзе зрабілася цэнтрам павета [[Мінская губерня|Мінскай]], з [[1842]] — [[Віленская губерня|Віленскай губерні]]. [[23|23 красавіка]]—[[24 красавіка]] [[1831]] [[Паўстанне 1830—1831 гадоў|паўстанцы]] ў колькасці да 3000 чалавек вызвалілі Дзісну з-пад расійскай улады.
 
Значную шкоду Дзісне і яе гаспадарцы прычынілі пажары і паводкі (у [[1865]], [[1870]], [[1872]], [[1878]] і [[1882]]), у часе якіх пацярпелі Уваскрасенская (мураваная, збудаваная ў [[1870]]) і Мікалаеўская (да [[1842]] касцёл) цэрквы. Напярэдадні пажару [[1882]] года вядомы расійскі падарожнік П. Сямёнаў-Цян-Шанскі назваў Дзісну найлепшым горадам Віленскай губерні.
 
Згодна з [[Рыжскі дагавор 1921 года|Рыжскім мірным дагаворам]] ([[1921]]) Дзісна апынулася ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка, 1918—1939|Польскай Рэспублікі]], дзе зрабілася цэнтрам павета [[Віленскае ваяводства, 1923—1939|Віленскага ваяводства]].
 
У [[1939]] Дзісна ўвайшла ў [[БССР]], дзе [[15 студзеня]] [[1940]] зрабілася цэнтрам раёна [[Вілейская вобласць|Вілейскай]], з [[20 верасня]] [[1944]] [[Полацкая вобласць|Полацкай]], з [[8 студзеня]] [[1954]] [[Маладзечанская вобласць|Маладзечанскай вобласці]]. У [[Другая сусветная вайна|Другую сусветную вайну]] з [[5 ліпеня]] [[1941]] да [[4 ліпеня]] [[1944]] горада знаходзілася пад нямецкай акупацыяй; гітлераўцы стварылі тут лагер смерці. З [[3 кастрычніка]] [[1959]] Дзісна ўваходзіць у склад Мёрскага раёна.
 
<center><gallery caption="Места на старых фатаздымках" widths=150 heights=150>
Файл:Dzisna (XX).jpg|Панарама
Файл:Dzisna. Дзісна (XX).jpg|Панарама
Файл:Catholic Church in Dzisna (XX).jpg|Касцёл
Файл:Dzisna-franciškany.jpg|Касцёл і званіца
</gallery></center>
 
== Насельніцтва ==
<div style="float:right;margin:0 0.5em 1em;" class="toccolours">
<center><timeline>
ImageSize = width:auto height:150 barincrement:27
PlotArea = left:50 bottom:20 top:10 right:20
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
id:linegrey2 value:gray(0.9)
id:linegrey value:gray(0.7)
id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8)
id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:8000
ScaleMajor = unit:year increment:2000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:400 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
color:cobar width:15
bar:1811 from:0 till:1405
bar:1825 from:0 till:2801
bar:1897 from:0 till:6756
bar:1909 from:0 till:7138
bar:1921 from:0 till:4413
bar:1939 from:0 till:6073
bar:1959 from:0 till:2500
bar:1993 from:0 till:2500
bar:2007 from:0 till:2747
TextData=
fontsize:10px pos:(20,195)
text:
</timeline></center>
</div>
* '''[[XIX стагоддзе]]''': [[1811]] — 1405 чал.; [[1825]] — 2801 чал.; [[1897]] — 6756 чал.
* '''[[XX стагоддзе]]''': [[1904]] — 9113 чал.; [[1909]] — 7138 чал.; [[1921]] — 4413 чал.; [[1939]] — 6073 чал.; [[1944]] — 1200 чал.; [[1959]] — 2,5 тыс. чал.; [[1993]] — 2,5 тыс. чал.<ref>[[Язэп Бунто]]. Дзісна // {{Крыніцы/ЭГБ|3к}} С. 231.</ref>
* '''[[XXI стагоддзе]]''': [[2006]] — 2,8 тыс. чал.; [[2007]] — 2747 чал.
 
=== Адукацыя ===
У Дзісне працуюць сярэдняя і музычная школы, школа-інтэрнат.
 
=== Медыцына ===
Медыцынскія паслугі надае бальніца.
 
=== Культура ===
Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі, дом рамёстваў.
 
== Эканоміка ==
Прадпрыемствы лёгкай, будаўнічых матэрыялаў, харчовай прамысловасці. Гасцініца.
{| class="wikitable standard collapsible collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;"
!Пералік прамысловых прадпрыемстваў Дзісны
|-
|
* Філіял Віцебскага швацкага аб'яднання «Віцябланка»
* Філіял Мёрскага камбінату побытавага абслугоўвання
* Кансервавы завод
* Камбінат будаўнічых матэрыялаў
* Лясная гаспадарка
|}
 
== Турыстычная інфармацыя ==
== Славутасці ==
 
* Замчышча — каля ўпадзення р. Дзісна ў Заходнюю Дзвіну
Спыніцца можна ў гарадскай гасцініцы<ref>Дисна // {{Крыніцы/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|к}} С. 174.</ref>.
* Дзісненская Адзігітрыеўская царква (1904)
 
== Гл. таксама ==
=== Славутасці ===
* [[Дзісненскі павет]]
* Гістарычная забудова (кан. XIX — пач. XX стст.)
* Замчышча (XVI ст.), каля ўпадзення р. Дзісна ў Заходнюю Дзвіну
* [[Касцёл Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Дзевы Марыі, Дзісна|Касцёл Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Дзевы Марыі]] ([[1773]])
* Царква Маці Божай Адзігітрыі (1904)
* [[Свята-Васкрасенская царква, Дзісна|Царква Уваскрэшання Хрыстова]] (канец XIX ст.) — {{ГККРБ 4|213Г000555}}
* Руіны бальніцы (пач. XX ст.)
* Гасцініца «Рыга»
* Будынак Павятовага аддзялення апякунства цвярозасці (пач XX ст.)
* Сінагога (XIX ст.)
* Сядзіба Кастравіцкіх
* Каталіцкая царква на могілках
* Мост цераз раку Дзісну
* Могілкі яўрэйскія
* Брацкая магіла ([[1941]]—[[1944]]), вул. Леніна — {{ГККРБ 4|213Д000556}}
 
<center><gallery caption="Краявіды Дзісны" widths=150 heights=150>
Файл:Dzisna, kaścioł (12.08.2009).jpg|Аднаўленне касцёла
Файл:Dzisna, carkva (12.08.2009).jpg|Царква
Файл:Dzisna, lakarnia (12.08.2009).jpg|Руіны бальніцы
Файл:Dzisna, vučelnia (12.08.2009).jpg|Колішняя вучэльня
</gallery></center>
 
=== Страчаная спадчына ===
[[Файл:Dzisienski manastyr. Дзісенскі манастыр (XIX).jpg|thumb|160px|Дзісенскі манастыр, [[XIX стагоддзе|XIX ст.]]]]
* Званіца
* Кляштар францысканцаў ([[1816]])
* Фарны касцёл
 
== Вядомыя асобы ==
* [[Антон Грыневіч]] ([[1877]]—[[1937]]) — беларускі грамадска-культурны дзеяч, збіральнік музычнага фальклору
* [[Майсей Смірын]] ([[1895]]—[[1975]]) — навуковец-гісторык
 
{{зноскі}}
 
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/Памяць/Мёрскі раён}}
* {{Крыніцы/ЭВКЛ|1}}
* А. У. Русецкі. Мастацкая культура Віцебскага Паазер'я: ад старажытнасці да пачатку XX стагоддзя. — Мн., 2005.
* {{Крыніцы/Геральдыка беларускіх гарадоў}}
 
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Dzisna}}
* {{ГБ|http://globus.tut.by/disna/index.htm}}
* [http://radzima.org/be/pub/2549_m/ м. Дзісна] на [[Radzima.org]]
* [http://vlib.by/PRIDVINIE-1/VELCOME/Miory_v1.htm Дзісна] на [http://vlib.by/PRIDVINIE-1/index-Pridvinie.htm Прыдзвінскі край: Гісторыя і сучаснасць]
* [http://miory.vitebsk-region.gov.by/ru/disna Mіёрскі раённы выканаўчы камітэт пра Дзісну] {{ref-ru}}
* [http://kresy.cp6.win.pl/dzisna.php3 Dzisna] на [http://kresy.cp6.win.pl/ Rzeczpospolita wirtualna]{{ref-pl}}
* [http://globus.tut.by/disna/index.htm Славутасці на партале globus.tut.by]
* [http://www.disna.by Дзісна — самы маленькі горад Беларусі]{{ref-en}}{{ref-ru}}
 
{{Міёрскі раён}}
{{Гарады Віцебскай вобласці}}
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Дзісна"