Інжынерная справа: Розніца паміж версіямі

'''Інжынерная справа''', '''інжынерыя''' (ад [[Французская мова{{lang-fr|фр.]]ingénierie}}), ''ingénierie''; [[Сінонімы|сін.]]інжынерная дзейнасць''', '''інжынерыя, інжынерная дзейнасць, інжынерна-тэхнічная дзейнасць''''';, '''''інжынірынг''''' (ад [[Англійская мова{{lang-en|англ]]. ''engineering''}} ← ад [[Лацінская мова{{lang-la|лац]]. ''ingenium''}} — «па-майстэрску» і лац. ''ingeniare'' — «злаўчыцца, распрацаваць» — «вынаходлівасць», «выдумка», «веды», «майстэрскі») — вобласць чалавечайгаліна інтэлектуальнай дзейнасці, дысцыпліна, [[прафесія]], мэтай якой з'яўляецца скарыстанне дасягненняў [[Навука|навукі]], тэхнікі, выкарыстанне законаў і прыродных рэсурсаў для вырашэння канкрэтныхпэўных праблем, мэтаўмэт і задач чалавецтва.

Інакш кажучы, інжынерыя ўяўляе сабой сукупнасць прац прыкладнога характару, якая ўключае перадпраектныяпрадпраектныя тэхніка-эканамічныя даследаванні і абгрунтаванніабгрунтаванне планаваных капіталаўкладанняў, неабходную лабараторную і эксперыментальную дапрацоўку тэхналогій і прататыпаў, іхнуюіх прамысловую прапрацоўку, а таксама наступныя паслугі і кансультацыі. СпецыялістаміСпецыялісты, які займаюцца інжынерайінжынернай справай называюць [[інжынер]]амамі. Шырокая інжынерная дысцыпліна ўключае ў сябе шэраг больш спецыялізаваныя паддысцыпліны, кожная з якіх мае больш канкрэтныпэўны акцэнт на пэўныя вобласцігаліны навукі і тэхналогіі.

Інжынерыя існуе са старажытных часоў, калі людзі зрабілі фундаментальныя [[вынаходства|вынаходствы]], як то вынаходства [[шкіў|шківа]], [[рычаг]]а і [[кола]]. Кожнае з гэтых вынаходстваў, у адпаведнасці зпаводле сучаснымсучаснага вызначэннемвызначэння тэхнікі, выкарыстоўвае асноўныя механічныхмеханічныя прынцыпы для распрацоўкі карысных інструментаў і аб'ектаў.

ТэрмінПаняцце «інжынерыя» самсамо па сабе мае значна больш познюю [[этымалогія|этымалогію]], якая вынікае са слова «інжынер», якое ў сваю чаргу ўзыходзіць да [[1325]] года, калі слова ''engine'er'' (у літаральным сэнсе —літаральна «той, хто прыводзе ў дзеянне рухавік»), першапачаткова азначала «канструктара ваенных машын». Такім чынам паняцце «рухавік» ставіўся датычылася ваеннай машыны, гэта значыцьт.б. да механічнага збудаваннямеханізма, якоеякі выкарыстоўваласяўжываўся ўна вайне, як то [[катапульта]]. На сённяшні дзень гэтае вызначэнне слова «інжынерыя» састарэла, аднак прыкметным выключэннем састарэлага выкарыстання і па сённяшні дзеньўжывання ёсць ваенна-інжынерныя корпусы, як то [[інжынерныІнжынерны корпус арміі ЗША]].

Слова «рухавік» у сваю чаргу больш старажытнае, і ўрэшце, паходзіць ад лацінскага слова ''ingenium'' (каля [[1250]] года), што азначае «прыроджаная якасць, асабліваасаблівыя разумовыя здольнасці»<ref>«Ingenium» — Random House Unabridged Dictionary, Random House, Inc. 2006.</ref>.

Пазней, для канструявання грамадзянскіхцывільных структураб'ектаў, як то [[мост|мастоў]] і [[будынак|будынкаў]], сфарміраваўсясфарміравалася новыновае паняцце «[[цывільная інжынерыя]]»<ref name="britannica">[http://www.britannica.com/eb/article-9105842/engineering «Engineers' Council for Professional Development»]. Encyclopaedia Britannica</ref>, якіякое ўвайшоўўвайшло уў лексікон як спосаб правесціадрозніць адрозненне паміж той дысцыплінайдысцыпліну, якая спецыялізуецца на будаўніцтве неваенных праектаўаб'ектаў і той, якая ставіцца датычыцца ваеннай тэхнікі.

Сучаснае разуменне інжынернагаінжынернай справы мае на ўвазе мэтанакіраванае выкарыстанне навуковых ведаў у стварэнні і эксплуатацыі інжынерных тэхнічных прылад, якія з'яўляюцца вынікам преобразовательнойпераўтваральнай дзейнасці інжынера, і ахоплівае тры выглядувіды інжынерна-тэхнічнай дзейнасці{{Sfn|Негодаев|1997}}:

# [[Праектаванне|Канструктарская (праектная)]] дзейнасць — [[Канструяванне|канструяванне]] (праектаванне), стварэнне і выпрабаванне прататыпаў (макетаў, вопытных узораў) [[Тэхніка|тэхнічных прылад]]; распрацоўка [[Тэхналогія|тэхналогій]] іх вырабувыраб (збудаваннізбудаванне), ўпакоўкіўпакоўка, перавозкіперавозка, захоўваннязахоўванне і інш. ; падрыхтоўка канструктарскай/праектнай дакументацыі;

# [[Вытворчасць|Тэхналагічная (вытворчая)]] дзейнасць — арганізацыйная, кансультацыйная і іншая дзейнасць, накіраваная на ўкараненне інжынерных распрацовак у практычную дзейнасць эканамічных суб'ектаў з іх наступнымдалейшым суправаджэннем (тэхнічнай падтрымкай) і/або эксплуатацыяй па даручэнні заказчыка.

[[Фароскі маяк]], [[егіпецкія піраміды|піраміды ў Егіпце]], [[Вісячыя сады Семіраміды]], [[Акропаль]] і [[Парфенон]] у [[Старажытная Грэцыя|Грэцыі]], рымскія [[акведук]]і, [[Вія Апія]] і [[Калізей]], [[Тэатыўакан]], гарады і піраміды імперыяўімперый [[мая]], [[інкі|інкаў]] і [[ацтэкі|ацтэкаў]], [[Вялікая Кітайская сцяна]], [[храм Брыхадэшварар]] і грабніцы [[Індыя|Індыі]], сярод шматлікіхмногіх іншых, з'яўляеццаяўляюцца сведчаннем вынаходлівасці і майстэрства старажытных грамадзянскіхцывільных і ваенных інжынераў.

Самым раннім вядомым інжынерам-будаўніком быў [[Імхатэп]]<ref name="britannica"/>. УЯк якасці аднагоадна са службовых асоб фараона [[Джосер]]а, ён, верагодна, распрацаваў і кіраваў будаўніцтвам [[піраміда Джосера|піраміды]] ў [[Сакара|Сакары]] ў [[Старажытны Егіпет|Егіпце]] каля [[2630 да н.э.|2630]]—[[2611 да н.э.|2611 гадоў да н.э.]]<ref>Barry J. Kemp, Ancient Egypt, Routledge 2005, p. 159</ref>. Ён таксама быў адказнымадказны за першае вядомае выкарыстанне [[калона]]ў у архітэктуры.

У [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]] былі створаны машыны, як у грамадзянскайцывільнай, гэтак і ў ваеннай галінах інжынерыі. [[Механізм Антыкітэра]] з'яўляеццабыў першым вядомым [[механічны камп'ютар|механічным камп'ютарам]]<ref>[http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html «The Antikythera Mechanism Research Project»], The Antikythera Mechanism Research Project.</ref><ref>[http://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp Discovering How Greeks Computed in 100 B.C.]. New York Times.</ref>, а механічных вынаходствы [[Архімед]]а з'яўляюцца — прыкладамі ранняга [[машынабудаванне|машынабудавання]]. Некаторыя з вынаходстваў Архімеда, а таксама механізм Антыкітэра патрабуюць глыбокія ведаў [[дыферэнцыял, тэхніка|дыферэнцыяльнай перадачы]] або [[планетарная перадача|планетарнай перадачы]], два ключавых прынцыпы ў машыннай тэорыі, з дапамогай якіх былі распрацаваны [[зубчастая перадача|зубчастых перадачы]] ў [[прамысловая рэвалюцыя|прамысловай рэвалюцыі]], і да гэтага часу шырока выкарыстоўваецца сёння ў самых розных галінах, як то [[робататэхніка]] і аўтамабільная тэхніка<ref>Wright, M T. (2005). «Epicyclic Gearing and the Antikythera Mechanism, part 2». Antiquarian Horology 29 (1 (September 2005)): 54-60.</ref>.

Кітайскія, грэчаскія і рымскія войскі выкарыстоўваліўжывалі складаную ваенную тэхніку і вынаходствы, як то [[артылерыя|артылерыю]], якая была распрацавана грэкамі каля [[IV стагоддзе да н.э.|IV стагоддзя да н.э.]]<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology Greek civilization in the 5th century Military technology]. Encyclopaedia Britannica</ref>, [[трырэма|трырэмы]], [[баліста|балісты]] і [[катапульта|катапульты]]. У [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] ваеннымі інжынерамі быў распрацаваны [[трэбушэ]].

Першым інжынерам-электрыкам лічыцца [[Уільям Гілберт]], які ў [[1600]] годзе выдаў публікацыю «''[[De Magnete]]''», у якімдзе упершынюўпершыню выкарыстоўваеццаўжываецца тэрмінпаняцце «[[электрычнасць]]»<ref>Merriam-Webster Collegiate Dictionary, 2000, CD-ROM, version 2.5.</ref>.

Першая паравая машына была пабудавана ў [[1698]] годзе інжынерам-механікам [[Томас Северы|Томасам Северы]]<ref>Jenkins, Rhys (1936). «Links in the History of Engineering and Technology from Tudor Times». Ayer Publishing. p. 66. ISBN 0-8369-2167-4. </ref>. Развіццё гэтай прылады прывяло да [[прамысловая рэвалюцыя|прамысловай рэвалюцыі]] ў бліжэйшыя дзесяцігоддзі пасля таго,ад улічваючыпачатку пачатакяе масавай вытворчасці.

З ростамразвіццём інжынерыі як прафесіі ў [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзі]]ст. тэрмінпаняцце інжынерная справа стаўстала прымяняццатычыцца да больш вузкай практычнай сферы навукі, у цеснай сувязі з [[матэматыка]]й і [[натуральная навука|натуральнымі навукамі]]. Акрамя таго, у дадатак да ваенна-грамадзянскайцывільнай сферы да паняцця было далучанададалася [[механістычнае мастацтва]].

Наступным этапам развіцця інжынернагаінжынернай справы можна лічыць з'яўленне мануфактурнай вытворчасці. Мноства спецыялізаваных вытворчасцей: тэкстыльная, металургічная, металаапрацоўчая, суднавытворчаясуднабудаўнічая, вытворчасць паперы і шкла, гарбарная і іншыя — патрабавалі разнастайных інструментаў і механізмаў, станкоў і будынкаў. Падзел працы на кожнай мануфактуры прыводзілапрычыняўся да яшчэ вялікімбольшых патрэбампатрэб.

! colspan=5 | [[Эйфелева вежа]]<br /> <small>([[Эйфель, Гюстаў|Густаў Эйфель]], {{не перакладзена 2нп5|Морыс Кеклен, Морыс|Морыс Кеклен||Maurice Koechlin}}, {{не перакладзена 2нп5|Нужье,Эміль ЭмільНуж'е|Эміль НужьеНуж'е||Émile Nouguier}} і інш.)</small>

Спецыяліст, які займаецца інжынернай справай, называецца [[інжынер|'''інжынерам''']]. У сучаснай эканамічнай сістэме, дзейнасць інжынера — гэта сукупнасць [[Паслуга|паслуг]] у вобласцігаліне інжынерна-тэхнічнай дзейнасці. Дзейнасць інжынера ў адрозненне ад дзейнасці іншых прадстаўнікоў творчай інтэлігенцыі (настаўнікаў, лекараўурачоў, акцёраў, кампазітараў і інш.) па сваёй ролі ў грамадскімграмадскай вытворчасці з'яўляецца прадукцыйнай працай, якая непасрэдна ўдзельнічае ў стварэнні нацыянальнага даходу{{Sfn|Негодаев|1997}}. З дапамогай інжынернай дзейнасці, інжынер рэалізуе свае навуковыя веды і практычны вопыт для вырашэння якой-небудзь тэхнічнай задачы на розных этапах [[Жыццёвы цыкл вырабу|жыццёвага цыклу прадукцыі]].

З пашырэннем і паглыбленнем навуковых ведаў адбылася прафесійная спецыялізацыя інжынернай прафесіі па дысцыплінах. У цяперашні час прадуктыўная інжынерная дзейнасць магчымаямагчыма выключна ў рамках калектыву інжынераў, кожны з якіх спецыялізуецца ў пэўнай вобласцігаліне інжынерыі. На рынку інжынерных паслуг дзейнічаюць [[Інжынірынгавая кампанія|інжынерныя арганізацыі]], якія могуць прымаць форму навукова-даследчых інстытутаў, праектна-канструктарскія бюро, [[Навукова-вытворчае аб'яднанне|навукова-вытворчых аб'яднанняў (ндаНВА)]] і г. д. Ва ўмовах рынку, паслугі, якія аказваюцца інжынернымі арганізацыямі паслугі разнастайныя па спецыялізацыі, зместузмесце і якасці. Многія інжынерныя арганізацыі аказваюць комплекс паслуг, часцяком які часта ўключае паслугі, якія выходзяць за рамкі традыцыйнай інжынерыі ў вобласцьгаліне рэалізацыі інжынерных распрацовак. Так, акрамя навукова-даследчых, праектна-канструктарскіх і кансультацыйных паслуг, многія буйныя інжынерныя арганізацыі таксама аказваюць паслугі ў галіне [[Будаўніцтва|будаўніцтва будынкаў і іншых будаўнічых збудаванняў]], [[УпраўленнеКіраванне праектамі|кіравання праектамі]], абслугоўвання і аператыўнага кіравання складанымі інжынерна-тэхнічнымі аб'ектамі на стадыі іх эксплуатацыі і ў іншых галінах.

Некаторыя інжынерныя арганізацыі папаводле сваёй структуры і характару дзейнасці з'яўляюцца інжынерна-вытворчымі; у такіх арганізацыях асноўная дзейнасць інжынерных падраздзяленняў арганізацыі накіраванаскіравана ў першую чаргу на задавальненне вытворчых патрэб самой арганізацыі, у той час як аказанне інжынерных паслуг замежным заказчыкам з'яўляецца другараднай дзейнасцю. Такога тыпу арганізацыі асабліва распаўсюджаныяраспаўсюджаны ў сферы высокіх тэхналогій.

;Найбуйнейшыя Буйнейшыя ў свеце інжынерныя і інжынерна-вытворчыя арганізацыі

* [[Google, (кампанія)|Google]] (ЗША)

* [[Інжынірынг ўу галіне рэсурсазберажэння]]