Вікіпедыя

Лібералізм: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
M.L.Bot (размовы | уклад)
Боты
15 742 праўкі
др выдал. шаблона, replaced: {{Link GA| → {{subst:Void| using AWB
др арфаграфія
Радок 1:
[[Выява:Eugène Delacroix - La liberté guidant le peuple.jpg|thumb|250px|''[[Свабода, якая вядзе народ|Свабода, што вядзе народ]]'', [[Эжэн Дэлакруа]], 1830, [[Луўр]]]]
'''Лібералізм''' (ад [[Лацінская мова|лац.]] ''liber'': свабодны, ''liberalis'': датычны свабоды) — - філасоўскаяфіласофская, эканамічная і палітычная ідэалогія, галоўнай вартасцю якой ёсць свабода чалавека распараджацца сваёй асобай і ўласнасцю.
 
Лібералізм стаў рухавіком вызвалення ад догмаў [[феадалізм]]у і [[абсалютызм]]у, якія апраўдвалі несвабоду і прыгнёт грамадства з боку палітычнай, эканамічнай і рэлігійнай эліты.
 
У цэнтры палітычнаепалітычнай [[Філасофія|філасофіі]] лібералізму знаходзяцца чалавек, якому павінна быць дадзеная максимальнаямаксімальная магчымая свабода, а таксама прынцып неагрэсіі. Індывідуальная свабода разумеецца ў лібералізме як асноўная норма і база грамадскіх адносінаўадносін, згодна з якой павінна быць вызначаная і роля [[Дзяржава|дзяржавы]]. Паўнамоцтвы дзяржавы не павінны абмяжоўваць асабістую свабоду грамадзян, дзяржава павінна ўмешвацца ў адносіны паміж людзьмі толькі дзеля абароны іх свабоды і [[Закон, права|закону]]. Рэгуляцыя эканомікі, як і сацыяльныя ільготы павінны быць зведзеныя да мінімуму. Асоба павінна атрымаць як максімум свабоды, так і максімум адказнасці.
 
Лібералізм з'яўляецца супрацьлегласцю [[таталітарызм]]у і лічыцца перадумовай пабудовы сучаснай плюралістычнай дэмакратыі. У адрозненне ад [[анархізм]]у, лібералізм лічыць дзяржаву неабходным інстытутам дзеля абароны свабоды і ўласнасці, а таксама рашуча выступае за рынкавыя прынцыпы ў эканоміцы.
 
== Асновы лібералізмалібералізму ==
Лібералізм зарадзіўся ў большасці як рэакцыя на бясчынства [[Абсалютная манархія|абсалютных манархаў]] і [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай царквы]]. Лібералізм адхіліў шэраг палажэнняў, што былі асновай былых тэорый дзяржавы, такія як боскае права манархаў на ўладу і роля рэлігіі як адзінай крыніцы ісціны. Замест гэтага лібералізм прапанаваў наступнае<ref>[http://www.liberal-international.org/editorialIndex.asp?ia_id=533 Ліберальны маніфест]</ref>:
* забяспечванне [[Натуральнае права|натуральных правоў]] (права на жыццё, на ўласную свабоду, на ўласнаснасцьўласнасць). [[Інтэлектуальная ўласнасць]] адносіцца да прыватнай уласнасці, калі яна не з'яўляецца агульначалавечым багаццем, і калі гэта не супярэчыць [[Свабода слова|свабодзе слова]] (некаторыя [[Лібертарыянства|лібертарыянцы]] адхіляюць канцэпцыю інтэлектуальнай уласнасці, як форму манапалізацыі свабоднага рынку);
* забяспечванне [[Грамадскія правы|грамадскіх правоў]];
* устанаўленне роўнасці ўсіх грамадзян перад законам;
Радок 19:
Некаторыя сучасныя плыні лібералізму больш памяркоўныя да [[Дзяржаўнае рэгуляванне|дзяржаўнага рэгулявання]] свабодных рынкаў дзеля забеспячэння роўнасці магчымасцяў дамагчыся поспеху, ўсеагульнай [[Адукацыя|адукацыі]] і памяншэння розніцы ў даходах насельніцтва. Прыхільнікі такіх поглядаў мяркуюць, што палітычная сістэма павінна ўтрымліваць элементы [[Сацыяльная дзяржава|сацыяльнай дзяржавы]], уключаючы [[Дзяржаўная дапамога|дзяржаўную дапамогу]] па [[Беспрацоўе|беспрацоўі]], прытулкі для [[Бяздомныя|бяздомных]] і бясплатную [[Ахова здароўя|ахову здароўя]]. Усё гэта не супярэчыць ідэям лібералізму.
 
Згодна з лібералізмам, дзяржаўная ўлада існуе толькі для выгоды грамадзян, і палітычнае кіраўніцтва краінай можа ажыццяўляцца толькі на аснове грамадскага кансенсусукансэнсусу. У цяперашні час найбольш адпаведнай ліберальным прынцыпам палітычнай сістэмай з'яўляецца [[лібэральнаяліберальная дэмакратыя]].
 
== Агляд ==
 
=== Этымалогія і гістарычнае выкарыстанне ===
Слова «ліберальны» паходзіць ад [[Лацінская мова|лац.]] ''liber'' («свабодны»). [[Ціт Лівій]] у "«Гісторыі Рыма ад заснавання горада» апісвае барацьбу за свабоду паміж класамі [[Плебеі|плебеяў]] і [[Патрыцыі|патрыцыяў]]. [[Марк Аўрэлій]] у сваіх «Развагах» піша пра прадстаўленне «аб дзяржаве, з законам, роўным для ўсіх, дзе прызнаюцца роўнасць і роўнае права на гаворку; таксама аб адзінаўладдзі, што ўсяго больш пачытае свабоду падданых». У эпоху італьянскага Адраджэння гэтая барацьба аднавілася паміж прыхільнікамі свабодных гарадоў-дзяржаў і [[Папа рымскі|папы рымскага]]. [[Нікола Макіявелі]] ў сваіх «Развагах аб першай дэкадзе Ціта Лівія» выказаў прынцыпы [[рэспубліка]]нскага праўлення. [[Джон Лок]] у Англіі і мысляры французскага [[Эпоха Асветніцтва|Асветніцтва]] сфармулявалі барацьбу за свабоду ў тэрмінах [[Правы чалавека|правоў чалавека]].
 
[[Вайна за незалежнасць ЗША|Амерыканская Вайна за незалежнасць]] прывяла да ўзнікнення першай [[Нацыя|нацыі]], што распрацавала [[Канстытуцыя|канстытуцыю]] на аснове ідэі ліберальнай дзяржавы, у асаблівасці ідэі, што ўрад кіруе дзяржавай са згоды кіраваных. Французская [[буржуазія]] таксама паспрабавала стварыць ўрад на аснове ліберальных прынцыпаў падчас [[Вялікая французская рэвалюцыя|Вялікай французскай рэвалюцыі]]. Аўтары [[Іспанія|іспанскай]] канстытуцыі 1812 г., што знаходзіліся ў апазіцыі ў адносінах да іспанскага [[абсалютызм]]у, верагодна, першымі ўвялі ва ўжытак слова «ліберал» для абазначэння прыхільнікаў палітычнага руху. Пачынаючы з канца [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]], лібералізм стаў адной з вядучых ідэалогій практычна ва ўсіх развітых краінах.
 
Многія пачатковыя спробы рэалізацыі ліберальных ідэй мелі толькі частковы поспех і часам нават прыводзілі да супрацьлеглых вынікаў ([[Дыктатура|дыктатур]]). Лозунгі свабоды і роўнасці падхоплівалі [[Авантура|авантурысты]]. Паміж прыхільнікамі розных інтэрпрэтацый ліберальных прынцыпаў ўзнікалі вострыя канфлікты. Войны, рэвалюцыі, эканамічныя крызісы і ўрадавыя скандалы правакавалі масавае расчараванне ў ідэалах. У сілу гэтых прычын, у розныя перыяды ў слова «лібералізм» ўкладваўся розны сэнс. З цягам часу прыйшло больш сістэмнае разуменне асноў гэтай ідэалогіі, якія сталі падмуркам для адной з самых распаўсюджаных на дадзены момант палітычных сістэм у свеце - — [[Ліберальная дэмакратыя|ліберальнай дэмакратыі]].
 
== Сучасныя дактрыны лібералізму ==
* неалібералізм
Радок 38 ⟶ 39:
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Liberalism}}
* [http://www.3dway.org Трэці Шлях] - — беларуская ліберальная супольнасць
 
{{Лібералізм footer}}
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Лібералізм"