Удзельнік:Чобат/Чарнавік: Розніца паміж версіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Радок 682:
* '''Зычныя''':
 
Даследаванні датычна пытання рэканструкцыі зычных у сярэднемангольскай мове спрычыніласяпрывялі да ўзнікнення шэрагурада спрэчак.
 
Сярэднемангольская мова мела дзведва серыірады выбухных зычных, але невядомы крытэркрытэрый іх супрацьпастаўлення: паводлепа звонкасці/глухасці<ref name=temertagoo>{{Кніга|аўтар = Tömörtogoo, D.|частка = |загаловак = Mongol helnij tüühen helzüj|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Ulaanbaatar|выдавецтва = |год = 1992|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref> абоці паводлепа аспірацыі<ref name=stkf/>. Раннія варыянты мангольскіх пісьменнасцей мелі па два сімвалы для велярных і ўвулярных выбухных зычных, але правіла гармоніі галосных дазваляе рэканструяваць толькі дзве падобныя фанемы, */k/, */kʰ/ (~ *[k], *[qʰ])<ref name=stkf/>. Сярод іншых праблем — неадпавяданненеадпаведнасць мэдыяльныхмедыяльных{{efn|Сярэдзіна слова.}} зычных у чатырох розных пісьменнасцях: так, напрыклад, уйгурска-мангольскае мэдыяльнаемедыяльнае /k/ мае два адпаведнікі ў іншых пісьменнасцях, /k/ або нуль сімвалаў. Традыцыйныя даследаванні рэканструюцьрэканструіруюць */k/ для абодвух выпадкаў, сцвярджаючы, што гэтая фанема магла страціцца ў некаторых выпадках<ref name=poppe1>{{Кніга|аўтар = Poppe, Nicholas.|частка = |загаловак = Introduction to Mongolian comparative studies|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Helsinki|выдавецтва = Finno-Ugrian Society|год = 1955|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. ЗаУ апошнімапошні часамчас высоўвалісявыказваліся гіпотэзы, што ўйгурскауйгурска-мангольскае /k/ і адсутнасць сімвалаў у гэтых пазіцыях іншых пісьменнасцей маглі ўказваць на асобную фанему, /h/, якая адпавядала ініцыяльнаму{{efn|Пачатак слова.}} /h/ іншых пісьменнасцей<ref name=stkf/>. Часам /h/ тлумачыцца паходжаннем з */pʰ/, якое ваў ўйгурскауйгурска-мангольскай пісьменнасці пазначалася як /p/, а ў іншых пісьменнасцях — як нуль гукугука (напр., ''debel'' > ''deel'', від традыцыйнага адзення)<ref name=janhunen4>{{Кніга|аўтар = Janhunen, Juha.|частка = |загаловак = Proto-Mongolic|арыгінал = |спасылка = |адказны = Juha Janhunen|выданне = |месца = |выдавецтва = |год = 2003|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Варта адзначыць, што ў блізкароднаснай бурацкай мове гэтае слова запісваецца з ужываннем сімвалусімвала для падобнага гукугука: ''дэгэл''.
 
У паўночных дыялектах сучаснаесучаснай мангольскаемангольскай мовы (напр., халхаскім) *č, *čʰ выйшлі на ініцыяльныя пазіцыі слова. Ва ўланбатарскіх гаворках халхаскага дыялекту і гаворках на поўдзень ад яе *kʰ набыў спірантнае вымаўленне, ператварыўшыся ў /x/ (напр., дакласічнае мангольскае *kʰynty > сучасн. манг. /xunt/<ref name=stkf/>). Пры гэтым, у наваколлях БаянхангоруБаянхангора і Баруўн-Урту дагэтуль часта захоўваецца вымаўленне са старым зычным: [kʰunt]<ref>{{Кніга|аўтар = Rinchen, Byambyn.|частка = |загаловак = Mongol ard ulsyn ugsaatny sudlal helnij šinžlelijn atlas|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Ulaanbaatar|выдавецтва = ŠUA|год = 1979|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Першапачатковае *n перайшло ў /ŋ/, аднак у пазіцыі перад галосным яно захавалася (*kʰen > /xiŋ/, але *kʰoina > /xɔin/). У некаторых пазіцыях *[ʃ] фанематычным. Зычныя прамангольскай мовы ў словах з галоснымі задняга шэрагурада палаталізаваліся ў пазіцыі перад *i ў сучаснай мангольскай. У некаторых словах склонавыя паказчыкі страцілі зычны *n, але ён захаваўся ў давальным, родным склоне і аблатыве<ref name=stkf/>.
 
* '''Галосныя''':
 
У сучаснай лінгвістыцы прынята, што інвентарнабор галосных гукаў прамангольскай мовы складаўся з гукаў ''*i'', ''*e'', ''*y'', ''*ø'', ''*u'', ''*o'', ''*a''. Згодна з гэтым пунктам гледжання, *o ды *u ператварыліся ў фарынгальныя /ɔ/, /ʊ/, тады як *y, *ø зазналі змену ў велярныя /u/, /o/ адпаведна, што, адпаведна, стала сведчаннем зруху гармоніі галосных з велярнай у фарынгальную парадыгму.
 
Галосны *i ў першых складохскладах слоў з галоснымі задняга шэрагурада зведаў [[асіміляцыя, (лінгвістыка)|асіміляцыю]] ў наступны галосны, у пачатку слоў ператварыўся ў /ja/. *e у пазіцыі перад *y перайшоў у агублены *ø. У спалучэннях VhV або VjV{{efn|Дзе V — любы галосны гук.}} манафтангізавалася *i (у выпадку, калі знаходзілася ў гэтых спалучэннях). У неініцыяльных складохскладах кароткія галосныя зніклі, што спрычыніласяпрывяло дак спрашчэнняспрашчэнню доўгіх галосных да кароткіх<ref name=stkf/>. Напрыклад:
 
: ''*imahan'' > ''*jamaːn'' (ператварэнне *i, знікненне *h) > /jama(n) (знікненне ''n'', рэдукцыя галоснага);
: ''*emys-'' > ''*ømys-'' (рэгрэсіўнае асіміляцыйнае агубленне) > ''*omus-'' (велярызацыя галоснага) > /oms-/ (рэдукцыя галоснага).
 
Між тым, гэты варыянт рэканструкцыі аспрэчваўся некаторымі лінгвістамі, на думку якіх змены галосных у мангольскай мове ды іншых мангольскіх мовах могуць быць апісаныя карацей, прапаноўваюцца іншыя варыянты рэканструкцыі галосных: халх. *[ə] замест *[e]. Акрамя таго, падобныя гукавыя змены маглі быць выкліканыявыкліканы іншымі месцамі [[артыкуляцыя|артыкуляцыі]] і запазычанняў перыяду сярэднемангольскай мовы<ref name=ko>{{Кніга|аўтар = Ko, Seongyeon.|частка = 47|загаловак = Vowel Contrast and Vowel Harmony Shift in the Mongolic Languages|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = Language Research|месца = |выдавецтва = |год = 2011|том = 1|старонкі = 23-43|старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.
 
=== Змены ў марфалогіі ===