Удзельнік:Чобат/Чарнавік: Розніца паміж версіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Радок 672:
 
=== Пісьменнасць ===
Найранейшым з захаваных мангольскіх пісьмовых помнікаў лічыцца аформленая старамангольскім пісьмом стэла Ісунгэ, якая датуецца [[1224]] або [[1225]] гадамі<ref name=garudi>{{Кніга|аўтар = Garudi.|частка = |загаловак = Dumdadu üy-e-yin mongγul kelen-ü bütüče-yin kelberi-yin sudulul|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Kökeqota|выдавецтва = ÖMAKQ|год = 2002|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Прыкладна ў гэты ж перыяд, у [[13 стагоддзе|ХІІІ]] ст., з'яўляеццапаяўляецца мангола-[[армянская мова|армянскі]] слоўнік з 55 слоў, складзены армянскім гісторыкам Кіракосам Гандзакецы. Гэты дакумент лічыцца першым пісьмовым згадваннемупамінаннем мангольскай лексікі<ref name=dzhachukian>{{Кніга|аўтар = Djahukyan, Gevork.|частка = |загаловак = Armenian Lexicography|арыгінал = |спасылка = |адказны = Franz Josef Hausmann|выданне = International Encyclopedia of Lexicography|месца = Berlin|выдавецтва = Walter de Gruyter|год = 1991|том = |старонкі = 2367-2371|старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. У наступным, з [[13 стагоддзе|ХІІІ]] па [[15 стагоддзе|XV]] ст., мангольская мова, за выключэннем заходніх дакументаў, фіксавалася прынамсі чатырма сістэмамі запісу: старамангольскім пісьмом (адаптацыя ўйгурскагауйгурскага), ''квадратным'' пісьмом (створанаестворана тыбетцамі прына дапамозеаснове тыбецкага пісьма і індыйскага пісьма дэванагары), [[кітайскае пісьмо|кітайскімі іерогліфамі]] (пісьменнасць гт.зв. [[ПатаемнаеТайнае Сказаннепаданне манголаў|ПатаемнагаТайнага Сказанняпадання манголаў]]) і [[арабскі алфавіт|арабскім пісьмом]] — апошняе выкарыстоўвалася галоўным чынам у слоўніках<ref name=rybatzki>{{Кніга|аўтар = Rybatzki, Volker.|частка = |загаловак = Middle Mongol|арыгінал = |спасылка = |адказны = Juha Janhunen|выданне = |месца = |выдавецтва = |год = 2003|том = |старонкі = 47-82|старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Пісьмовыя помнікі гэтых перыядаў у навуковым абарачэнні сталі ўмоўна вядомыя як ''сярэднемангольская мова''. Дакументы тагачасным адаптаваным уйгурскім пісьмом маюць набор уласных моўных асаблівасцей, што часам дае падставу некаторым даследчыкам вылучаць мову помнікаў уйгурскім пісьмом як ''дакласічную мангольскую''<ref name=rybatzki/>.
 
Пазнейшы перыяд развіцця мангольскае мовы вызначаецца як ''класічная мангольская мова'', які доўжыўся ў часе [[18 стагоддзе|XVIII]]-[[19 стагоддзе|ХІХ]] стст. Пісьмовая мова гэтага перыяду мела высокую ступень стандартызацыі ў [[арфаграфія|арфаграфіі]] і сінтаксісе, маючы адрозненні ад сучаснай мангольскай. У гэты перыяд былі перакладзеныя будысцкія рэлігійныя тэксты Канджур ды Данджур, а таксама напісана некалькі хронік<ref name=janhunen3>{{Кніга|аўтар = Janhunen, Juha.|частка = |загаловак = Written Mongol|арыгінал = |спасылка = |адказны = Juha Janhunen|выданне = |месца = |выдавецтва = |год = 2003|том = |старонкі = 30-56|старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref><ref>{{Кніга|аўтар = Okada, Hidehiro.|частка = 27|загаловак = Mongol chronicles and Chinggisid genealogies|арыгінал = |спасылка = http://repository.tufs.ac.jp/bitstream/10108/21717/1/jaas027008.pdf|адказны = |выданне = Journal of Asian and African studies|месца = |выдавецтва = |год = 1984|том = |старонкі = 147-154|старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Старая пісьмовая мангольская мова дагэтуль выкарыстоўваецца ва ЎнутранайУнутранай Манголіі<ref>{{Кніга|аўтар = Г. Д. Санжеев.|частка = Монгольские языки|загаловак = Лингвистический энциклопедический словарь|арыгінал = |спасылка = http://www.philology.ru/linguistics4/sanzheev-90.htm|адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1990|том = |старонкі = 306|старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref><ref>{{Кніга|аўтар = Н. С. Яхонтова.|частка = Монгольские языки|загаловак = Языки мира. Монгольские языки. Тунгусо-маньчжурские языки. Японский язык. Корейский язык|арыгінал = |спасылка = http://www.philology.ru/linguistics4/yakhontova-97.htm|адказны = |выданне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = |год = 1997|том = |старонкі = 10-18|старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref> (гл. вышэй).
 
У [[1686]] годзе было вынайдзенаевынайдзена пісьмо [[саёмбо]], якое выкарыстоўвалася ў будысцкіх тэкстах. Гэтае пісьмо дае ўяўленне пра фаналагічныя асаблівасці класічнай мангольскай мовы<ref>{{Кніга|аўтар = Nadmid, Ž.|частка = |загаловак = Mongol hel, tüünij bičgijn tüühen högžlijn tovč tojm|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Ulaanbaatar|выдавецтва = ŠUA|год = 1967|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Узор гэтае пісьменнасці можна ўбачыць на сучасным сцягу Манголіі ў выглядзе графічнай кампазіцыі жоўтага колеру ў правай частцы сцягусцяга.
 
=== Змены ў фаналогіі ===