Скорасць: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
украінізмы (слова няма ў слоўніках)
др афармленне, стылявыя змены, арфаграфія
Радок 1:
{{іншыя значэнні}}
{{Фізічная велічыня
| Назва = ХуткасцьСкорасць
| Сімвал = <math>\vec v = \frac{d\vec r}{dt}</math>
| Размернасць = LT<sup>−1</sup>
Радок 8:
| Заўвагі =
}}
'''Ху{{націск}}ткасцьСко́расць'''<ref>Вучэбныя праграмы: Фізіка VI—XI класы. Астраномія XI клас. — Мн.: Нацыянальны інстытут адукацыі, 2012.</ref><ref>Скорасць // Беларуская энцыклапедыя т. 14, с. 467—468.</ref>, ці '''ху́ткасць''' — фізічная велічыня, якая паказвае, наколькі хуткаскора змяняецца палажэнне ([[радыус-вектар]]) [[матэрыяльны пункт|матэрыяльнага пункта]] ў [[прастора|прасторы]].
 
== Сярэдняя і імгненная хуткасцьскорасць ==
 
'''Сярэдняя хуткасцьскорасць''' матэрыяльнага пункта на некаторым адрэзку [[час]]у Δt ёсць [[дзель двух велічынь|дзеллю]] перамяшчэння, зробленага ім за гэты час, на працягласць гэтага адрэзку:
 
<math><\mathbf v> = \frac {\Delta \mathbf r} {\Delta t}</math>
 
Сярэдняя хуткасць скорасць — гэта [[Вектар, матэматыка|вектар]], аднанапраўлены з вектарам перамяшчэння.
 
'''Імгне{{націск}}ннаяІмгне́нная ху{{націск}}ткасцьско́расць''' матэрыяльнага пункта ў некаторы момант часу  — гэта [[граніца функцыі|граніца]] яго сярэдняй хуткасціскорасці пры <math>\Delta t \to 0</math>. Імгненную хуткасцьскорасць можна вызначыць як [[вытворная функцыі|вытворную]] радыус-вектара па часе:
 
<math>\mathbf v = \frac {d\mathbf{r}} {dt}</math>
 
Вектар імгненнай хуткасціскорасці матэрыяльнага пункта накіраваны ўздоўж прамой, [[датычная прамая|датычнай]] да траекторыі яго руху.
 
== Праекцыі хуткасціскорасці ў дэкартавай сістэме каардынат ==
 
У прамавугольнай [[дэкартава сістэма каардынат|дэкартавай сістэме каардынат]]
Радок 34:
<math>\mathbf v = \frac {d(x\mathbf i + y\mathbf j + z\mathbf k)} {dt} = \frac {dx} {dt} \mathbf i + \frac {dy} {dt} \mathbf j + \frac {dz} {dt} \mathbf k</math>
 
Такім чынам, каардынаты вектара хуткасці скорасці — гэта хуткасціскорасці змянення адпаведных каардынат матэрыяльнага пункта:
 
<math>v_x = \frac {dx} {dt}; \quad v_y = \frac {dy} {dt}; \quad v_z = \frac {dz} {dt}</math>
 
== Радыяльная і трансверсійная хуткасцьскорасць ==
 
Калі запісаць радыус-вектар як <math>\mathbf r = r\hat r</math>, то (у двухмернай сістэме каардынат):
Радок 44:
<math>\mathbf v = \frac {d(r\hat r)} {dt} = \frac {dr} {dt} \hat r + \frac {d\hat r} {dt} r = \frac {dr} {dt} \hat r + \frac {d(\cos\theta\mathbf i + \sin\theta \mathbf j)} {dt} r = \frac {dr} {dt} \hat r + (-\sin\theta \frac {d\theta} {dt} \mathbf i + \cos\theta \frac {d\theta} {dt} \mathbf j)) r = \frac {dr} {dt} \hat r + \frac {d\theta} {dt} r \hat n</math>,
 
дзе <math>\theta</math>  — вугал між радыус-вектарам і оссю абсцыс; <math>\hat n</math>  — [[орт]] [[перпендыкуляр|нармалі]] да радыус-вектара.
 
Такім чынам,
Радок 50:
<math>\mathbf v = v_r \hat r + v_{\Phi} \hat n</math>,
 
дзе <math>v_r = \frac {dr} {dt}</math>  — '''радыяльная хуткасцьскорасць''', <math>v_{\Phi} = \frac {d\theta} {dt} r</math>  — '''трансверсійная хуткасцьскорасць'''.
 
Велічыня радыяльнай хуткасціскорасці паказвае хуткасцьскорасць змянення велічыні радыус-вектара, а па кірунку радыяльная хуткасцьскорасць супадае з ім; у той жа час радыяльная хуткасцьскорасць ёсцьз'яўляецца праекцыяй вектара хуткасціскорасці на напрамак радыус-вектара.
 
Трансверсійная хуткасцьскорасць паказвае хуткасцьскорасць змянення напрамку радыус-вектара; па кірунку яна перпендыкулярная да ягояму.
 
== Лінейная і вуглавая хуткасцьскорасць ==
 
{{main|Вуглавая хуткасцьскорасць}}
 
Пры [[вярчальны рух|вярчэнні]] цела разглядаецца [[вуглавая хуткасцьскорасць]] як [[вытворная функцыі|вытворная]] па часе [[вугал|вугла]] яго павароту. У такім разе, каб пазбегнуць блытаніны, «звычайную» хуткасцьскорасць цела (кропкі) называюць '''лінейнай хуткасцюскорасцю'''. Лінейная хуткасцьскорасць матэрыяльнага пункта звязана з вуглавой наступным чынам:
 
<math>\mathbf v = \mathbf \omega \times \mathbf r</math>
 
Увогуле, тэрмінам «хуткасцьскорасць» можа называцца вытворная па часе ад той ці іншай велічыні.
 
== Вымярэнне хуткасціскорасці ==
 
[[Адзінка вымярэння|Адзінкай вымярэння]] хуткасціскорасці ў [[сістэма СІ|сістэме СІ]] ёсць [[метр за секунду]] (м/с). 1 м/с адпавядае хуткасціскорасці, пры якой за 1 [[секунда|секунду]] цела пройдзе [[адлегласць]] 1 [[метр]].
 
У штодзённым жыцці хуткасцьскорасць часцей вымяраюць у [[кіламетр]]ах за [[гадзіна|гадзіну]]. У [[навігацыя|навігацыі]] традыцыйнай мерай хуткасціскорасці з'яўляецца [[вузел, мера хуткасціскорасці|вузел]] ([[марская міля]] за гадзіну).
 
ХуткасцьСкорасць можна вымяраць як простым, так і ўскосным шляхам. Просты спосаб: вымераць адлегласць, якую праходзіць цела, і адрэзак часу, за які гэтае перамяшчэнне зроблена, а потым знайсці іх дзель.
 
Ускосны шлях палягае ў вымярэнні велічынь, якія залежаць ад хуткасціскорасці руху. Напрыклад, дзеянне прылад для вымярэння хуткасціскорасці марскіх і паветраных суднаў засноўваецца на вымярэнні напору воднага (паветранага) патоку.
 
== Некаторыя скорасці ==
 
=== Касмічныя скорасці ===
* [[Касмічная хуткасцьскорасць]]
* [[1-я касмічная хуткасцьскорасць]]
* [[2-я касмічная хуткасцьскорасць]]
* [[3-я касмічная хуткасцьскорасць]]
* [[4-я касмічная хуткасцьскорасць]]
 
=== Скорасці распаўсюджання ўзбурэнняў ===
* [[ХуткасцьСкорасць гравітацыі]]
* [[ХуткасцьСкорасць гуку]]
* [[ХуткасцьСкорасць святла]]
 
=== Кампаненты скорасці ===
* [[Папярочная хуткасцьскорасць]]
* [[Радыяльная хуткасцьскорасць]]
 
== Гл. таксама ==
* [[Шпаркасць]]
* [[Гадограф]]
* [[Касмічная хуткасць]]
* [[Крэйсерская хуткасць]]
* [[Папярочная хуткасць]]
* [[Радыяльная хуткасць]]
* [[Хуткасць гравітацыі]]
* [[Хуткасць гуку]]
* [[Хуткасць святла]]
* [[Паскарэнне]]
* [[1-я касмічная хуткасць]]
* [[2-я касмічная хуткасць]]
* [[3-я касмічная хуткасць]]
* [[4-я касмічная хуткасць]]
<!-- і тады [[fr:Vitesse (homonymie)]] бліжэй...-->
 
== Зноскі ==
[[Катэгорыя:Хуткасць|*]]
{{reflist}}
 
== Літаратура ==
* Скорасць // {{Крыніцы/БелЭн|14к}} С. 467—468.
 
[[Катэгорыя:ХуткасцьСкорасць|*]]
[[Катэгорыя:Кінематыка]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
 
[[fr:Vitesse]]