Публій Карнелій Тацыт: Розніца паміж версіямі

Некаторыя даследнікідаследчыкі знаходзяць у творчасці Тацыта галіцызмы (дыялектныя словы, пашыраныя ў гальскіх правінцыях), якія могуць сведчыць пра тое, што адукацыю гісторык атрымаў за межамі Італіі<ref name=syme.798>''Syme R.'' Tacitus. Vol. 2. — Oxford, 1958. — P. 798</ref>. Апроч таго, дзякуючы яго неаднаразовым публічным выступам у Рыме ёсць сведчанні пра заўважны акцэнт гісторыка. Гэты акцэнт мог скласціся пад уплывам фармавання маўленчых навыкаў сярод раманізаваных германцаў<ref name=knabe.58 />. Вяртанне Тацыта з Белгікі ў Рым, такім чынам, адбылося пасля сярэдзіны 60-х гадоў, калі яго акцэнт ужо склаўся<ref name=knabe.58 />. Зрэшты, гэта гіпотэза не з'яўляецца агульнапрынятай.

У 97 годзе Тацыт стаў адным з {{нп3|Консул-суфект|консулаў-суфектаў|ru|Консул-суффект}} па загадзя зацверджаным спісе. Раней, у 96 годзе, Даміцыян быў зрынуты, імператарам стаў [[Нерва]]. З-за гэтага невыразна, які імператар складаў і сцвярджаў спіс консулаў на будучы год. Мяркуецца, што складаўся спіс Даміцыянам, а даканцова сцвярджаўся Нарвай, бо вядома, што консуламі 69 года сталі галоўным чынам людзі, зацверджаныя яшчэ за шэсць месяцаў да новага года імператарам [[Нерон]]ам<ref name=knabe.71>{{Knabe.tac}} 71</ref><ref name=syme.70>''Syme R.'' Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 70</ref><ref name=lifeanddeath.238>''Birley A. R.'' The Life and Death of Cornelius Tacitus // Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte. — Bd. 49, H. 2 (2nd Qtr., 2000). — P. 238</ref>. Іншымі консуламі сталі знакамітыя палітыкі, ваенныя і юрысты. Іх ухвала Нервай стала знакам, што новую ўладу падтрымваюць самыя вядомыя людзі з прадстаўнікоў {{нп3|набілітэт|набілітэта|ru|Нобилитет}} і таленавітых выхадцаў з нізоў і што новы імператар мае намер абапірацца на іх, не распачынаючы радыкальных змен і не скарыстаючы сілу<ref name=knabe.71 />. Гэта было актуальна, бо ў Рыме помнілі пра грамадзянскую вайну, якая ахапіла імперыю пасля падання дынастыі Юліяў-Клаўдзіеў. Склад консулаў на 97 год паказальны і тым, што амаль усе новыя консулы былі адданы ранейшым прынцэпсам (да Даміцыяна) і не прыналежалі да сенацкай апазіцыі імператарам<ref name=knabe.72>'{{Knabe.tac}} 72</ref>. Для Тацыта, сына пракуратара і [[Вершнікі, Старажытны Рым|вершніка]], гэта была вяршыня вельмі ўдалай кар'еры<ref name=syme.70 />. У месяцы кансулату Тацыта (быўшы суфектам, ён быў адным з двух консулаў не ўвесь год) адбыўся мяцеж прэтарыянцаў пад кіраўніцтвам {{нп5нп3|Касперый Эліян|Касперыя Эліяна|en|Casperius Aelianus}}, і гісторык быў сведкам ці нават удзельнікам спроб урэгулявання сітуацыі<ref name=knabe.73>{{Knabe.tac}} 73</ref>. Менавіта ў дні мяцяжу Нерва ўсынавіў папулярнага палкаводца [[Траян|Марка Ульпія Траяна]]<ref group="кам.">Усынаўленне дзеючым імператарам азначала, што Траян стане спадчыннікам Нервы.</ref>, які знаходзіўся на Рэйне, і паслаў яму ліст з радком з [[Іліяда|Іліяды]] «''Слёзы мае адпомсці аргівянам стрэламі тваімі!''»<ref>(Hom. Il. 42) [[Гамер]]. [[Іліяда]], 42</ref><ref>(Cass. Dio, LXVIII, 3) [[Дыян Касій]]. История, LXVIII, 3</ref>. Вядома і пра тое, што ў 97 годзе Тацыт прамовіў пахавальную гаворку на пахаваннях консула {{нп3|Луцый Вергіній Руф|Луцыя Вергінія Руфа|ru|Луций Вергиний Руф}}<ref name=tronski.773>''Тронский И. М.'' Корнелий Тацит // Публий Корнелий Тацит. Анналы. Малые произведения. История. Т. 2. — {{М.}}: Ладомир, 2003. — С. 773</ref>. Прыкладна ў 100 годзе ён разам з Плініем Малодшым браў удзел у справе афрыканскіх правінцыялаў супраць праконсула Марыя Прыска — намесніка, вядомага сваімі злоўжываннямі<ref name=mfa.1195>{{Albrecht.2}} 1195</ref>.

У XIX стагоддзі «Дыялог» лічылі першым творам Тацыта і адносілі яго стварэнне прыкладна да 77 года<ref name=esbe /><ref name=losev.2000.597>''Лосев А. Ф.'' История античной эстетики. Том V. — М.—Харьков: АСТ—Фолио, 2000. — С. 597</ref>, то бок неўзабаве пасля апісанай ім гутаркі. Пазней такога пункту погляду прытрымліваліся, у прыватнасці, С. І. Сабалеўскі<ref name=sob.246>{{SobTac}} 246</ref> і С. І. Кавалёў<ref name=kov.468>''Ковалёв С. И.'' История Рима. — {{Л.}}: ЛГУ, 1986. — С. 468</ref><ref group="кам.">С. І. Кавалёў (с. 468) так абгрунтоўвае адсутнасць іншых твораў Тацыта паміж «Дыялогам» і «Агрыкалам»: «''…працяглы перапынак тлумачыцца тым, што ў кіраванне Даміцыяна (81 — 96 гг.) кожная магчымасць вольнай літаратурнай творчасці была выключана''».</ref>. Аднак у наш час выйсце ў святло твора адносіцца да часу пасля забойства [[Даміцыян]]а<ref name=gibson.70>''Gibson B.'' The High Empire: AD 69—200 // A Companion to Latin Literature. Ed. by S. Harrison. — Blackwell, 2005. — P. 70</ref>. Шэраг навукоўцаў адносяць напісанне твора прыкладна да 102 года ці яшчэ пазнейшага часу<ref name=grant.19>{{GrantGRH}} 19</ref><ref name=goldberg.74 /><ref name=mfa.1198>{{Albrecht.2}} 1198</ref><ref name=losev.2000.597 /><ref name=cct.31 /><ref name=chcl.ll.645>{{Goodyear.CHCL}} 645</ref>, Г. С. Кнабе бароніць ідэю пра з'яўленне «Дыялогу» падчас працы над «Гісторыяй» каля 105—107 гадоў<ref name=knabe.152>{{Knabe.tac}} 152</ref>. Канчатковае датаванне, зрэшты, застаецца няясным<ref name=goldberg.74>''Goldberg S. M.'' The faces of eloquence: the ''Dialogus de oratoribus'' // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 74</ref>. Да канца не вырашана і пытанне пра сапраўднасць гэтага складання. Сучасныя даследнікідаследчыкі, зазвычай, згаджаюцца з аўтарствам Тацыта і разглядаюць закладзеныя ў «Дыялогу» ідэі як развагі гісторыка пра прычыны свайго пераходу ад прамоўніцкай кар'еры да напісання гісторыі і пра выбар стылю для сваіх складанняў<ref name=ivl.484>{{Gasp.ivl.1ad}} 484</ref>.

Напачатку XVI стагоддзя {{нп3|Беат Рэнан|Беат Рэнан|en|Beatus Rhenanus}} выдаў каментаванае выданне складанняў Тацыта, чым паклаў пачатак іх актыўнаму філалагічнаму вывучэнню. Паводле звестак {{нп3|Іосіф Майсеевіч Тронскі|І. М. Тронскага|ru|Тронский, Иосиф Моисеевич}}, яно было выдадзена ў 1519 годзе ў Базелі<ref name=tronski.243>{{Tronski.tac}} 243</ref>, а паводле звестак сучаснага даследнікадаследчыка Рональда Марціна, Рэнан выпусціў два каментаваныя выданні складанняў Тацыта ў 1533 і 1544 годзе<ref name=martin.249>''Martin R. H.'' From manuscript to print // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 249</ref>. З 1574 года было выпушчана некалькі выданняў складанняў гісторыка пад рэдакцыяй вядомага філолага [[Юст Ліпсій|Юста Ліпсія]] з каментарыямі<ref name=martin.250>''Martin R. H.'' From manuscript to print // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 250</ref>. У 1607 годзе Курцый Пікена ({{lang-la|Curtius Pichena}}) выдаў у Франкфурце першае выданне, заснаванае на непасрэдным вывучэнні розных варыянтаў рукапісаў<ref name=martin.244 />. Аднак з-за недастатковага досведу працы з сярэднявечнымі рукапісамі і Пікена, і Ліпсій згаджаліся з тым, што рукапіс «Медыцэйская II» быў створаны ў IV—V стагоддзях, хоць ён пісалася пазнейшым беневенцкім пісьмом<ref name=martin.250 />.<br style="clear:both;" />

НапачаткуУ пачатку XX стагоддзя з назапашаннем і развіццём гістарыяграфіі крытычная традыцыя стала вызначаць дачыненнестаўленне да Тацыта. Ацэнкі гісторыкам першых рымскіх імператараў пачалі разглядацца як неаб'ектыўныя практычна паўсюдна. Асабліва ярка гэта тэндэнцыя выявілася ў асвятленні кіравання Тыберыя<ref name=verzb.28>''Вержбицкий К. В.'' Образ Тиберия в «Анналах» Тацита и проблема его достоверности // Университетский историк. Вып. 1. — {{СПб.}}: СПбГУ, 2002. — С. 28</ref><ref name=sob.274 />. ДаследнікіДаследчыкі ўпікалі яго ў тым, што ў апісанні кіравання гэтага імператара Тацыт знаходзіўся пад вырашальным уплывам некалькіх складанняў апазіцыйна наладжаных папярэднікаў<ref name=verzb.30>''Вержбицкий К. В.'' Образ Тиберия в «Анналах» Тацита и проблема его достоверности // Университетский историк. Вып. 1. — {{СПб.}}: СПбГУ, 2002. — С. 30</ref>. Апроч таго, Тацыту ставілі ў віну адлюстраванне не гістарычнай рэальнасці, а ўласных уяўленняў пра яе, а таксама паказвалі на актыўнае выкарыстанне ім рытарычных прыёмаў для падтрымкі сваёй пазіцыі<ref name=verzb.30/>.