Публій Карнелій Тацыт: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
дрНяма тлумачэння праўкі |
дрНяма тлумачэння праўкі |
||
Радок 296:
Нягледзячы на існаванне шырокай традыцыі, якая тлумачыла Тацыта як абаронцу манархіі, выява Тацытам імператараў і яго апісанне грамадскага жыцця Рыма паказвалі на зусім іншы кірунак палітычных сімпатый антычнага гісторыка<ref name=tronski.244>{{Tronski.tac}} 244</ref>. У XVIII стагоддзі ў Тацыце сталі бачыць не толькі аднаго з найбуйных праціўнікаў манархіі ў рымскай літаратуры, але і гарачага прыхільніка рэспубліканскай формы кіравання<ref name=tronski.244 />. Напачатку стагоддзя ірландскі публіцыст Томас Гордан апублікаваў пераклад складанняў Тацыта на англійскую мову, а разам з ім — трактат «''Гісторыка-палітычныя развагі пра кнігі Тацыта''». Апошняе складанне надало імпульс развіццю антыманархічнай традыцыі<ref name=tronski.244 />. Рымскі гісторык заставаўся ўзорам для многіх прафесійных антыкаведаў. Так, брытанскі гісторык {{нп3|Эдуард Гібан|Эдвард Гібан|ru|Гиббон, Эдуард}}, які напісаў вядомую працу «Гісторыя заняпаду і разбурэння Рымскай імперыі», шмат у чым знаходзіўся пад уплывам Тацыта<ref>''Cartledge P.'' Gibbon and Tacitus // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 277</ref>. Апроч таго, на XVIII стагоддзе даводзяцца першыя спробы крытычнага ўспрымання выяў Рыма, створаных рымскім гісторыкам. Прыкладам, Вальтэр лічыў перабольшанымі выказы Тацыта пра Тыберыя і Нерона<ref name=tronski.244 />. [[Напалеон I Банапарт|Напалеон Банапарт]] вельмі негатыўна ставіўся да творчасці рымскага гісторыка і нават пачаў літаратурную кампанію дзеля аганьбавання аднаго з самых папулярных антычных аўтараў. У прыватнасці, Напалеон загадаў друкаваць артыкулы з крытыкай Тацыта як гісторыка і пісьменніка, а таксама патрабаваў вынятку яго складанняў са школьнага курса. Паводле яго думкі, Тацыт быў адсталым кансерватарам, які не захацеў прыняць прагрэсіўную для свайго часу імперскую форму кіравання<ref name=tronski.244et245>{{Tronski.tac}} 244—245</ref>. Пляменнік Банапарта [[Напалеон III]], які шмат займаўся вывучэннем рымскай гісторыі, таксама крытыкаваў выкрывальніка імператараў-тыранаў. Пры ім прыхільнікі імператара выступалі ў друку, імкнучыся давесці няправасць ацэнак рымскага аўтара<ref name=tronski.246 />. Зрэшты, яго працягвалі шанаваць інтэлектуалы. Асабліва добра яго ведалі ў Германіі. [[Карл Маркс]] і [[Фрыдрых Энгельс]] высока ацэньвалі Тацыта і неаднаразова звярталіся да яго складанняў. У прыватнасці, у класічнай працы Энгельса «{{нп3|Паходжанне сям'і, прыватнай уласнасці і дзяржавы|Паходжанне сям'і, прыватнай уласнасці і дзяржавы|ru|Происхождение семьи, частной собственности и государства}}» вельмі шмат спасылак на «Германію»<ref name=tronski.245>{{Tronski.tac}} 245</ref><ref name=companion2.517 />. Складанні гісторыка скарысталі таксама [[Георг Вільгельм Фрыдрых Гегель|Георг Гегель]], [[Фрыдрых Вільгельм Ніцшэ|Фрыдрых Ніцшэ]], [[Макс Вебер]]<ref name=companion2.517>''Kapust D.'' Tacitus and Political Thought // A Companion to Tacitus. Ed. by V. E. Pagán. — Wiley—Blackwell, 2012. — P. 517</ref>.
Да Тацыта звяртаўся [[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|Мікалай Карамзін]] падчас працы над «Гісторыяй дзяржавы расійскай»<ref name=cv.415>''Чистякова Н. А.'', ''Вулих Н. В.'' История античной литературы. — {{Л.}}: ЛГУ, 1963 — С. 415</ref>. [[Аляксандр Сяргеевіч Пушкін|Аляксандр Пушкін]] уважліва чытаў Тацыта і натхняўся ім падчас напісання «Барыса Гадунова», а сярод нататак паэта ёсць «Заўвагі на „Аналы“ Тацыта»<ref name=cv.415 /><ref>''Пушкин А. С.'' [http://feb-web.ru/feb/pushkin/texts/push17/vol12/y12-1922.htm Замечания на Анналы Тацита] // ''Пушкин А. С.'' Полное собрание сочинений: В 16 т. Т. 12. Критика. Автобиография. — М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1949. — С. 192—194</ref>. У іх Пушкін не гэтулькі зважаў на мову гэтага аўтара, колькі знаходзіў супярэчнасці ў паведамляных ім фактах, а таксама звяртаўся да аналізу гісторыка-культурнага кантэксту эпохі. У Расіі рэвалюцыйнае тлумачэнне ідэй Тацыта натхняла
=== Уплыў у Германіі ===
[[Файл:Arminius1.jpg|міні|250px|{{нп3|Помнік Армінію|Помнік Армінію|ru|Памятник Арминию}} каля {{нп3|Горад Дэтмольд|Дэтмольда|de|Detmold}} (пабудаваны ў 1838—1875 гадах.)]]
Дзякуючы таму, што складанні Тацыта ўтрымвалі нямала геаграфічных і этнаграфічных апісанняў германскіх тэрыторый, яны нярэдка выкарыстоўваліся для даследавання старажытнай гісторыі Германіі.
Нягледзячы на досыць актыўнае выкарыстанне ў эпоху [[Каралінгскае адраджэнне|каралінгскага адраджэння]], пасля Тацыт быў практычна забыты ў Германіі аж да XV стагоддзя, калі італьянскія гуманісты сталі ўважліва вывучаць яго рукапісы. 31 жніўня 1457 года кардынал Энеа Сільвіа Пікаламіні, па хуткім часе сталы татам рымскім пад імем [[Пій II, Папа Рымскі|Пія II]], атрымаў ліст ад сакратара біскупа Майнца Марціна Майра ({{lang-de|Martin Mair}})<ref name=ben.167>''Benario H. W.'' Tacitus’ «Germania» and Modern Germany // Illinois Classical Studies. Vol. 15, No. 1, 1990. — P. 167</ref>. Майр агучыў пашыраную ў народзе незадаволенасць палітыкай каталіцкай царквы<ref name=ben.167 />. У Германіі праводзілі паралелі паміж бягучай сітуацыяй і часамі Рымскай імперыі, а царкоўную дзесяціну параўноўвалі з выплатай падаткаў. Менавіта з-за рымлянаў, меркавалі там, іх вялікая краіна прыйшла ў заняпад. У адказ Пікаламіні напісаў трактат, дзе на матэрыяле «Германіі» Тацыта паказваў дзікае і ганебнае мінулае германцаў (для гэтага ён адабраў толькі негатыўныя іх характарыстыкі ў Тацыта<ref name=ben.167 />) і прагрэс, якога яны дамагліся дзякуючы Рыму<ref name=cct.283>{{Krebs.CCT}} 283</ref><ref name=mellor.141>''Mellor R.'' Tacitus. — Routledge, 1993. — P. 141</ref>. Гэта складанне хутка пашырылася ў Германіі, але сваёй мэты не дасягнула. Яно было ўспрынята як правакацыя і толькі ўзмацніла антыітальянскія і антыпапскія настроі<ref name=cct.283 />. І ўсё ж, дзякуючы Пікаламіні ў Германіі наноў адкрылі складанні Тацыта — найважнейшыя крыніцы па гісторыі сваіх продкаў<ref name=cct.284>{{Krebs.CCT}} 284</ref>.
У 1500 годзе нямецкі гуманіст {{нп3|Конрад Цэльтыс|Конрад Цэльтыс|ru|Цельтис, Конрад}} паказаў на недастатковасць ведаў пра старажытных германцаў і заклікаў збіраць і шырыць усе даступныя сведчанні пра іх<ref name=cct.285et286>{{Krebs.CCT}} 285—286</ref>. Зрэшты, Цэльтыс быў ужо знаемы з «Германіяй» — пры занятку кафедры ўніверсітэта ў Інгальштаце ў 1492 годзе ён сказаў прамову, у грунце якой ляжала гэта складанне<ref name=ben.168 />. Даведаўшыся пра «Германію» ад Пікаламіні, Цэльтыс вывучыў гэта складанне і стаў шырыць процілеглы пункт погляду на жыццё даўнейшых германцаў<ref name=mellor.141 />. Дзякуючы Пікаломіні і Цэльтысу «Германія» Тацыта пачала актыўна друкавацца на нямецкамоўных землях<ref group="кам.">Калі да 1500 года «Германію» на нямецкамоўных землях надрукавалі толькі адзін раз (у Нюрнбергу ў 1476 годзе), то ўжо ў першае дзесяцігоддзе XVI стагоддзя гэта складанне пачало выдавацца вельмі часта; гл. ''Krebs C. B.'' A dangerous book: the reception of the Germania // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 285—286: «''…пачынаючы з першага выдання ў Балонні ў 1472 годзе, на працягу амаль трох дзесяцігоддзяў, „Германія“ заставалася „італьянскай“ справай (з выняткам выдання ў Нюрнбергу ў 1476 годзе); але з'яўленне працы Цэльтыса ў 1500 годзе стала паваротным пунктам, і ў наступныя дзесяцігоддзі „Германія“ друкавалася пераважна ў германамоўных краінах''». Арыгінал: «''…starting with the ''editio princeps'' in Bologna in 1472, for almost three decades the Germania remained an ‘Italian’ affair (with the exception of Nuremberg in 1476); but the appearance of Celtis’ edition in 1500 marked a turning point, and in subsequent decades the Germania was printed mostly in German-speaking countries''».</ref>, а ў 1535 годзе {{нп5|Якаб Міцыл|Якаб Міцыл (Мельцар)||Jacob Micyllus}} пераклаў гэта складанне на нямецкую мову<ref name=cct.285et286 />. З падачы Цэльтыса гуманіст [[Ульрых фон Гутэн]] у пачатку XVI стагоддзі звярнуўся да складанняў Тацыта для стварэння ідэалізаванай выявы старажытных германцаў. У адрозненне ад Пікаламіні, ён падкрэсліў не негатыўныя характарыстыкі германцаў, а толькі пазітыўныя. На грунце «Германіі», «Аналаў», а таксама невялікай «Гісторыі» рымскага аўтара {{нп3|Гай Валей Патэркул|Валея Патэркула|ru|Гай Веллей Патеркул}} фон Гутэн стварыў ідэалізаваную выяву правадыра германскага племя херускаў [[Арміній|Армінія]], [[Бітва ў Тэўтабургскім лесе|які разбіў рымлянаў у Тэўтабургскім лесе]]<ref name=tronski.243 /><ref name=ben.168 />. Нямецкі гуманіст сцвярджаў, што Арміній — больш таленавіты палкаводзец, чым [[Сцыпіён]], [[Ганібал]] і [[Аляксандр Македонскі]]<ref name=mellor.141 />. Дзякуючы фон Гутэну Арміній стаў лічыцца нацыянальным героем Германіі, і выява змагар за свабоду свайго народа супраць Рыма згуляла значную ролю ў станаўленні германскага нацыянальнага руху<ref name=tronski.243 />. Трактоўку фон Гутэнам Армінія падтрымаў ініцыятар [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] [[Марцін Лютэр]], які выказаў здагадка, што ''Arminius'' — перакручаная форма германскага імя ''Hermann''<ref name=mellor.141 />. Некаторы час напачатку XVI стагоддзя папулярнымі былі шавіністычныя трактоўкі складанняў Тацыта, што сцвярджалі вячыстая перавага германцаў над рымлянамі<ref name=cct.288>{{Krebs.CCT}} 288</ref>. Такім чынам, невялікае складанне рымскага гісторыка атрымала актуальнасць у сувязі са станаўленнем германскага нацыянальнага руху і пачаткам [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]]<ref name=ben.168et169>''Benario H. W.'' Tacitus’ «Germania» and Modern Germany // Illinois Classical Studies. Vol. 15, No. 1, 1990. — P. 168—169</ref>.
{{Урэзка
|Загаловак = Тацыт. Германія, 4
|Шырыня = 250px
|Выраўноўванне = left
|Утрыманне = «Сам я далучаюся да думкі тых, хто мяркуе, што плямёны, якія насяляюць Германію, што ніколі не падпадалі змешванню праз шлюбы з якімі-небудзь іншапляменнікамі, спрадвеку складаюць адменны, захавалы спрадвечную чысціню і толькі на сябе самага падобны народ. Адсюль, нягледзячы на такі лік людзей, усім ім уласцівае тое ж аблічча: цвёрдыя блакітныя вочы, русыя валасы, высокія целы, здольныя толькі да кароткачасовага высілку; разам з тым ім бракуе цярплівасці, каб зацята і напружана працаваць, і яны зусім не выносяць смагі і спёкі, тады як непагадзь і глеба прызвычаілі іх лёгка перажываць холад і голад».}}
У XVII стагоддзі тэма супрацьстаяння з Рымам больш не была гэтак актуальнай, і ўвага да Тацыта ў Германіі трохі саслабла. Змянілася і сфера выкарыстання «Германіі» ў літаратуры: запісаныя Тацытам сведчанні пра даўнейшых германцаў выкарыстоўваліся ўжо паўсюдна — ад драматычных і сатырычных твораў да лінгвістычных трактатаў<ref name=cct.288et289>{{Krebs.CCT}} 288—289</ref>. Да рымскага гісторыка актыўна звярталіся філосафы [[Іаган Готфрыд Гердэр|Іаган Гердэр]] і [[Іаган Готліб Фіхтэ|Іаган Фіхтэ]]<ref name=cct.291et292>{{Krebs.CCT}} 291—292</ref>, а ў пачатку XIX стагоддзі ідэолагі нямецкага нацыяналізму {{нп3|Эрнст Морыц Арнт|Эрнст Морыц Арнт|ru|Арндт, Эрнст Мориц}} і {{нп3|Фрыдрых Людвіг Ян|Фрыдрых Людвіг Ян|ru|Ян, Фридрих Людвиг}} будавалі свае ідэалізаваныя карціны жыцця даўнейшых германцаў на глебе апісанняў Тацыта. Арнт, у прыватнасці, прыпісваў немцам многія дадатныя рысы, якія Тацыт прыпісаў даўнейшым германцам. Ён таксама сцвярджаў, што сучасныя немцы захавалі значна больш рыс сваіх гераічных продкаў, чым усе іншыя еўрапейскія народы ўспадкавалі ад сваіх прабацькоў<ref name=cct.293>{{Krebs.CCT}} 293</ref>. Пры дзяржаўнай падтрымцы быў пабудаваны [[помнік Армінію]], чыё будаванне натхніў помнік [[Верцынгетарыг]]у пад Алезіяй<ref name=ben.169>''Benario H. W.'' Tacitus’ «Germania» and Modern Germany // Illinois Classical Studies. Vol. 15, No. 1, 1990. — P. 169</ref>. Па французскім узоры<ref group="кам.">[[Напалеон III]] актыўна заступаўся даследаванням гісторыі Старажытнага Рыма, у тым ліку і вывучэнню падзей [[Гальская вайна|Гальскай вайны]]; гл. ''Benario H. W.'' Tacitus’ «Germania» and Modern Germany // Illinois Classical Studies. Vol. 15, No. 1, 1990. — P. 170: «''…французскі імператар быў адказны за археалагічнае вывучэнне многіх аспектаў бітваў і кампаній, апісаных Цэзарам…''». Арыгінал: «''…the French Emperor had been responsible for the archaeological investigation of many aspects and sites of the battles and campaigns described by Caesar…''».</ref> ў Германіі пачалося мэтнае археалагічнае вывучэнне мясцовасцей, апісаных Тацытам<ref name=ben.170>''Benario H. W.'' Tacitus’ «Germania» and Modern Germany // Illinois Classical Studies. Vol. 15, No. 1, 1990. — P. 170</ref>. Большасць даследаванняў ідэалізавалі германцаў і мінулае ў цэлым, а некаторыя навукоўцы звярталіся да Тацыта ў спробах рэканструяваць спрадвечны нямецкі ''Volksgeist'' — «народны дух»<ref name=ben.170 />. З часам атрымала вялікае шыранне ідэя пра ўнікальнасць германцаў і іх перавагу над іншымі народамі Еўропы<ref name=ben.170 />.
Дзякуючы таму, што ў нямецкім нацыянальным руху пашырылася аднабаковая трактоўка «Германіі» як складання, апісвальнай вартасці даўнейшых германцаў, «Германія» нярэдка прыцягвалася ідэолагамі нацыянал-сацыялізму ў 1930-я гады. Найболей актыўным чалавекам, які шырыў і прыстасоўваў яго для патрэб нацыянал-сацыялізму, быў рэйхсфюрар СС [[Генрых Гімлер]]. Упершыню ён прачытаў «Германію» ў маладосці і быў ёй узрушаны<ref name=cct.296>{{Krebs.CCT}} 296</ref>. Пасля свайго ўзвышэння ён усяляк прапагандаваў дадатныя характарыстыкі германцаў у Тацыта<ref name=cct.296 />, а ў 1943 годзе накіраваў у Італію кіраўніка аддзела «[[Анэнэрбэ]]» Рудольфа Тыля для вывучэння «''Codex Aesinas''» — адной з найстаражытнейшых рукапісаў «Германіі»<ref name=cct.297>{{Krebs.CCT}} 297</ref>. Адменнай папулярнасцю карыстаўся фрагмент пра захаванне германцамі расавай чысціні (гл. злева); гэта назіранне рымскага гісторыка служыла адной з асноў новай «антрапалогіі»<ref name=ben.174>''Benario H. W.'' Tacitus’ «Germania» and Modern Germany // Illinois Classical Studies. Vol. 15, No. 1, 1990. — P. 174</ref>. Так, у 30-я гады спецыяліст па расавай тэорыі {{нп3|Ганс Фрыдрых Карл Гюнтэр|Ганс Гюнтэр|ru|Гюнтер, Ганс Фридрих Карл}} лічыў гэта сведчаннем клопату старажытных германцаў пра захаванне расавай чысціні<ref name=cct.297 />, што ўзгаднялася з прыняццем у 1935 годзе {{нп3|Нюрнбергскія расавыя законы|Нюрнбергскіх расавых законаў|ru|Нюрнбергские расовые законы}}. Знаёмства з назіраннямі Тацыта пра ўзаемасувязь расавай чысціні і ваеннага гераізму выяўляецца ў {{нп3|Х'юстан Сцюарт Чэмберлен|Х'юстана Сцюарта Чэмберлена|ru|Чемберлен, Хьюстон Стюарт}}, [[Альфрэд Розенберг|Альфрэда Розенберга]] і [[Адольф Гітлер|Адольфа Гітлера]]<ref name=ben.174 />. Іншыя тлумачэнні Тацыта не віталіся: калі ў 1933 годзе кардынал {{нп3|Міхаэль фон Фаўльхабер|Міхаэль фон Фаўльхабер|ru|Фаульхабер, Михаэль фон}} звярнуўся да вернікаў з навагоднім лістом, выкарыстоўваючы довады Пікаламіні пра варварства старажытных германцаў, яго аддрукаваную гаворку спальвалі на вуліцах чальцы «{{нп3|Гітлерюгенд|Гітлерюгенда|ru|Гитлерюгенд}}», а ўбок яго рэзідэнцыі двойчы стралялі<ref name=cct.296 />.<br style="clear:both;" />.
== Навуковае вывучэнне Тацыта ==
| |||