Юрай: Розніца паміж версіямі

'''Юрай''' (Юр'я, Юрыла, Ярыла) - — [[Беларускі фальклор|фальклорна]]-[[Беларуская міфалогія|міфалагічны]] вобраз, ахоўнік вясны, [[Сонца, беларуская міфалогія|сонца]], цеплыні, урадлівасці і дзікай і свойская жывёлы. Імя хрысціянскага святога [[Георгій Перамаганосец|Георгія]] (ЕгорыяЯгорыя, Юрыя) напластавалася на постаць язычніцкага бога [[Ярыла|Ярылы]]. Меркавана Юрай пераняў і некаторыя функцыі [[Вялес|Вялеса]]а — - апякунаапекуна жывёл і нават гаспадара зімы ("«зімовы Юрай"»). УяўляюсяУяўляўся прыгожым юнаком на конікані.

Першапачатковае імя бога - — Ярыла - — перацярпела складаны сімбіёз з хрысціянскім імем Георгій. Народныя перакручванні апошняга (Ягорый, нават Грыгорый) у спалучэннеспалучэнні далі імя Юрай (Юр'я і нават Юрыла). У замовах носіць імя Юрый-Ягорый ці Юрый-Грыгорый.

У [[Веснавыя песні|веснавых]] і [[Юраўскія песні|юраўскіх]] песнях Юрай з'яўляецца ў наступных сюжэтных тыпах:

* Песня заклікае Юрая (ці Юр'еву матку) ўзяць залатыя ключы, адамкнуць вясну і пусціць яе ў свет (альбо адамкнуць зямлю і выпусціць расу ці траву)<ref>[http://spadchyna.net/index.php?option=com_content&view=article&id=1328:2010-01-19-13-47-05&catid=39:i&Itemid=532 Юраўскія песні]</ref>. Назву "«ключыкі"» ў народзе насіла кветка - — залаціста-жоўтая прымула, [[першацвет высокі]], якая контурам нагадвала звязку ключоў. Адна з самых ранніх кветак, яна лічылася "«адмыкальнікам вясны" -» — тымі самымі ключыкамі Юрая-ЯлырыЯрылы<ref>Беларуская міфалогія: Энцыклапедычны слоўнік / С. Санько [і інш.]; склад. І. Клімковіч. – — 2-ое выданне, дапоўненае. – — Мінск: Беларусь, 2006. – — 500 с.: іл.</ref>.

* Хлопец ці гурток дзяўчат сустракае Юрая ў дарозе, ён распавядаерасказвае аб тым, як ездзіў па палях, сачыў за ўраджаем, і што хлебарод будзе багаты.

* Юрай ходзіць па полі і моліць Бога, каб жыта добра радзіла, каб ліхатраўе было пабіта, каб Бог даў залатыя ключы адамкнуць зямлю.

* Юр'ева матка просіць сына ўзяць ключы, адчыніць зямлю, выпусціць расу, каб было цёплае лета і буйнае жыта.

* Песня заклікае Юр'я і [[Мікола|Міколу]] абыйсці і даглядзець ўсё жыта, каб тое саспела.

* Юр'еў конь, разгуляўшыся, разбівае разбівае камень ці арэх. Магчыма, у гэтым сюжэце прасочваюцца касмаганічныя матывы.

У [[Валачобныя песні|Валачобных песнях]] пашыраны такі сюжэт: Бог збірае ўсіх святых на свята, але няма Юрая. Па яго выпраўляецца [[Святы Ілля, фальклор|святы Ілля]], але Юрай прыязджае сам, а на пытанне, дзе быў, адказвае, што даглядаў палі: цяпер дзе гара - — там жыта капа, дзе лужок - — там сена стажок<ref>[http://starbel.narod.ru/folk/valaczob.htm Выд.: Паэзія беларускага земляробчага календара / Укладанне, сістэматызацыя тэкстаў, уступны артыкул і каментарыі А. С.  Ліса. Мн., 1992. ]</ref>.

У некаторых [[Беларускія народныя балады|народных баладах]] і паданнях перамагае [[Цмок, беларуская міфалогія|цмока]] - — фактычна многія сюжэты паўтараюць гісторыягісторыю хрысціянскага правобраза Юрая - — святога Георгія.

У народзе Юрай лічыўся гаспадаром над хатнімі і дзікімі звярымазвярамі. Вясной (канец красавіка - — пачатак мая, калі святкалісвяткавалі [[веснавы дзень Юр'я]]) актыўнасць ваўкоў зніжалася, але зімой (пачатак снежня, на "[[зімовы Юрай|«зімовага Юрая"»]]) яны зноў збіраліся ў стаі і рабіліся небяспечнымі дзелядля свойскай жывёлы і людзей. Людзі тлумачылі гэта тым, что вясной Юрай ездзіць на белым конікані і замыкае ваўкам пашчы, а ў пачатку зімы ён вяртаў ваўкам свабоду. «Асенні Юрай адмыкае раты ваўкам, такім чынам, з гэтага дня крыважэрныя ваўкі пачынаюць хадзіць табунамі і нападаць на скаціну»<ref>[http://galinaartemenko.livejournal.com/421341.html Радзіма мая – — Беларусь. 9 СНЕЖНЯ – — ЗІМОВЫ ЮРАЙ.]</ref>. З Юр’ямЮр'ем звязваўся першы выпас свойскай жывёлы. Калі першы раз выганялі кароў (6 мая, гэты дзень зваўся Галодны Юрай), на полі сцялілі хусту, клалі на яе хлеб з соллю і прасілі Юрая: “На«На табе, святы Юрый, хлеб-соль, пасі нашу скацінку”скацінку». У [[Замовы|замовах]] Юрая заклікалі даглядаць кароў, ездзіць на кані і "«засякаць"» жалезным мячом языкі [[Ведзьма|ведзьмам]], каб тыя не псавалі скаціну, "«зажаць"» пашчы дзікім драпежнікам і г.д. Таксама прасілі пасці коней і адганяць ад іх [[Хлеўнік|хлеўніка]] і [[Цмок, беларуская міфалогія|цмока]]. У замовах жа ўжываецца словазлучэнне "«юраўскія росы"»<ref>Хрэстаматыя: вучэбны дапаможнік па раздзеле “Замовы”«Замовы» для студэнтаў спецыяльнасці 1-21 05 01“Беларуская01"Беларуская філалогія”філалогія" / уклад., сістэм. тэкстаў, уступ. арт. С. А.  Вяргеенка; Мін-ва адукацыі РБ, Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Францыска Скарыны. – — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2010. – — 66 с.</ref>.

* "«Да Юр'я хлеба і ў дурня"»<ref>В. Палешына, запісана Н. А.  Канінай</ref>.

* "«Юры з мостам, Мікола з цвіком"» (пра зімовага Юр'я, пасля якога адразу ішло свята Міколы).

* "«Чакай Юр'ева дня, калі рак свісне"».

* "«Да Юр’яЮр'я сена павінна быць і ў дурня"».

* "«Два Юр’яЮр'я, абое дурня – — адзін галодны, а другі халодны"»<ref>В. Гарысты Веткаўскага р- на</ref> ("«халодны" -» — зімовы Юр'еў дзень, "«галодны" -» — веснавы, калі заставалася мала хлеба).

* [[Юр'еўЮрый дзеньЗмеяборац]]